Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784
(1784)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–
AuteursrechtvrijOpgave en vergelykende tafel van de voornaamste rergen in de oude en nieuwe wereld.(Uit het Fransch van den Heer pasumot, Ingenieur des Konings, enz.)
Wanneer men de voornaamste Bergen, welker hoogten men gemeeten of waargenomen heeft, met elkander wil vergelyken, vindt men zich veelligt verlegen, ter oorzaake van de onderscheide Werken, welke men moet raadpleegen, en alles bezitten om de begeerde vergelyking te maaken. Ik dagt, hierom, eenigen dienst te zullen doen, als ik de onderscheide Waarneemingen, deswegen gedaan, onder eenen opslag van het oog bragt, en eene vergelykende Schaal uit dezelve opmaakte. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bergen in America.Getrokken uit de meeting van de drie eerste Graaden aan de Middaglyn, door den Heer de la condamine.
Fransche RoedenGa naar voetnoot(*), boven 't oppervlak der Zee.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 206]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fransche Roeden, boven 't oppervlak der Zee.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bergen in Frankryk.Memorie van den Heer cassini, in de Memorien van de Academie des Sciences, 1718.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 207]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Byvoegzels.De Heer cassini de thury, in de maand Augustus des Jaars 1739, Landmeetkundige Waarneemingen gedaan hebbende in de Valei van Mont-d'Or, bevond dien Berg 509 Roeden hooger dan de Valei, en de Rots, de Capucin genaamd, 221 Roeden; waar uit volgt, dat daar Mont-d'Or 1648 Roeden boven het Waterpas der Zee uitsteekt, de Rots Capucin 760 Roeden boven dat Waterpas is, en het Dorp des Bains 539 Roeden. Desgelyks Landmeetkundige Waarneemingen gedaan hebbende te Clermont, bepaalde hy de hoogte van Puy de Dôme op 557 Roeden boven de plaats der Jaude, 560 boven den Tuin der Franciscaaner Menniken, en de hoogte van Petit Puy de Dôme op 746 Roeden boven dienzelfden Tuin. Naardemaal nu Puy de Dôme 817 Roeden hooger is dan het Waterpas der Zee, volgt, dat Petit l uy de Dôme 706 Roeden daar boven verheeven is, en de grond van de Stad Clermont 260 Roeden in het laagste, en omtrent 270 Roeden in het hoogste, gedeelte der StadGa naar voetnoot(*). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 208]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In den Jaare 1764 heb ik de volstrekte hoogte van Puy de Dôme, boven de hooge Vlakte, op welke die Berg gelegen is, gemeeten, en 226 Roeden bevonden: waar uit voortvloeit, dat deeze hooge Vlakte 591 Roeden boven de Zee uitsteekt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Korte herhaaling.Boven 't Waterpas der Zee.
Ik moet opmerken, dat wy geene bepaalde Hoogten hebben in het Pyreneesche Gebergte, dan die van Canigou, dat ons die van Pic du Midi, als mede van Mezinc, en Gerbier du Jonc in Vivarais, ontbreeken. De Heer de faujas schat den Mezinc op omtrent 9000 RoedenGa naar voetnoot(†). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 209]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hoogten der alpen en omliggende plaatsen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 210]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Den Heer de saussure noemende, bedoel ik met die aanhaaling de Reis van dien beroemden, oordeelkundigen, en keurigen Waarneemer in het Alpisch Gebergte. De Hoogten, door my opgetekend, zyn ontleend uit de kleine Kaart van het Meir van Geneve, voor aan zyn werk geplaatst. De Maaten van den Heer de needham, vindt men agter de Observationes Microscopiques de M. L'Abbé spallanzani. De Waarneemingen van den Ridder schukburg, komen voor in de Transactions Philosophiques. Men zal zich misschien verwonderen, dat ik my niet bediend heb van mikheli, die veele Waarneemingen over de Hoogten der Bergen in Zwitzerland heeft uitgegeeven. Doch ik moet openlyk bekennen geen vertrouwen altoos op zyne Waarneemingen te stellen; zy schynen my veel eer toe denkbeeldige gissingen te weezen dan Waarneemingen. De onderstaande zullen den Leezer des kunnen doen oordeelen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 211]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ik zal hier tot geen verslag treeden van de verbaazend vergrootte Hoogten van Vader kircherus, noch ook van de willekeurige en teffens breeduitgemeeten Hoogte der Pergen in Noorwegen, door pontoppidan, die aan dezelve 3000 Roeden toeschryft. Brovallius 2333 Roeden aan de Bergen in Zweeden geevende, gaat desgelyks de maat te buiten, door vergrooting. In Engeland zyn geen hooge Bergen; de hoogte, volgens caswel, haalt niet meer dan 581 Roeden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Waarneemingen.Men kan uit de verschillende Hoogten van alle deeze Bergen opmaaken, dat Mont Blanc tot nog de hoogstbekende Berg is in de Oude Wereld, op drie of vier Roeden na is dezelve zo hoog als de Berg Pitchincha in Peru. l' Arguille d' Argentiere, La Corne de Midi, en le Velan, zyn veel hooger dan de Piek van Teneriffe. De Berg Buet, is slegts 93 Roeden laager dan Gibel, en de Stad Quito, ligt 20 Roeden hooger dan de Berg Canigou. De grootste hoogte in Peru beklommen, is de top van El-Coracou op de hoogte van 2470 Roeden: op de Alpen is men niet hooger gekomen dan de Ysbedding van Buet, of op de hoogte van 1579 Roeden. In Peru is op de hoogte van 2300 Roeden geen vrugtbaarheid meer, en op 2434, geduurige Sneeuw. Op 't Alpisch Gebergte treft men ter hoogte van 1500 Roeden, altoosliggende Sneeuw aan. In Auvergne, zyn jaaren dat de Sneeuw niet geheel en al smelt, in 't hoogste van de Montd'or; in den Jaare 1773, vondt men ze nog, op 't einde van de Maand Augustus, en ze scheen een volkomen Ysklomp. Wanneer dit eenige jaaren agter elkander gebeurde, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 212]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zouden zich Ysbeddingen in dat Gebergte kunnen vormen. Het gedeelte van Chimboraco in Peru, met Sneeuw bedekt, heeft 786 Roeden, rechtstandige hoogte. Men heeft de hoogte van Mont Blanc, met Sneeuw bedekt, nog niet waargenomen. De Heer de luc heeft op de Alpen in Savoije, ter hoogte van 1307 en een halve Roede boven het oppervlak der Zee, een arduinsteen gevonden, die het afdrukzel van een Ammons-hoorn hadtGa naar voetnoot(*). De Heer de saussure vondt de brokken van versteende Oesterschelpen in Faucigny, op den top van den Berg Veron, 1172 Roeden boven het Waterpas der ZeeGa naar voetnoot(†). De Lugt op 't Gebergte, op meer dan 5 of 600 Roeden, boven 't Waterpas der Zee, is besmet met uitwaassemingen, onzuiverder dan die der laage Vlakten, welke het ook aan gezonde lugt ontbreekt. 'Er is eene gemiddelde hoogte, waar op de lugt het geschiktst voor het leeven en de gezondheid gevonden wordt, deeze is, volgens den Heer de saussure in de Vlakten, 2 of 300 Roeden boven het oppervlak der Zee. De diepste putten in de Mynen van Schemnitz zyn 200 Roeden, en, ondertusschen, is, naar de Barometersche berekeningen van den geleerden noda, de grootste dier Mynen, 286 Roeden hooger dan de Stad Weenen. Het Gebergte Crapack ziet over het Gebergte Schemnitz, en al dit Ertsvolle Land, heenGa naar voetnoot(§). In de nevensgevoegde Tafel van Vergelykinge, is A B het Waterpas der Zee; de Schaalen, op den kant gesteld, duiden de Roeden daar boven aan; en kan men, door dit Tafeltje, met eenen opslag van het oog, de hoogten, welke men begeert, met elkander vergelyken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina t.o. 212]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||