Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 140]

Bespiegeling over den watervloed, en de doorbraeken der dyken, in 't ryk van Nymegen, de ampten van: tusschen Maes en Whael, en Overbetuwe, voorts verdere plaetsen in het quartier van Nymegen; voorgevallen op maendag den 1sten maert, 1784; benevens het onheil voor de stad Nymegen, den 2den daer aen volgende gebeurd.
Door L. Stoppendaal, P.Z.

De koude, die, deezen Winter, haere uitterste strengheid op het wreedst heeft doen gevoelen, en Rivieren, Meiren en Poelen, tot op hunne killen bevriezen, heeft zich gematigd; de dooi heeft het ys beginnen los te maeken, en te ontbinden; de Nieuwspapieren hebben ons reeds de akeligste tooneelen geschetst, die de gestolde wateren, door hunne vanéénryting, te Heidelberg, Manheim, Keulen, en andere plaetzen, hebben veroorzaekt; myne Vaderstad Nymegen en de in derzelver Kwartier liggende Ampten beeven, op die maeren, voor de geduchte onheilen, welke hen te wagten staen. Eindelyk raekt de rivier de Whael voor deeze Stad los; in 't eerst gaet alles naer wensch; het ys, door de dooi reeds van tyd tot tyd afgebroken en weggespoeld, en dus gering in hoeveelheid, is rasch beneden de Stad gedreeven: kort hier op word de rivier, door van boven komend ys, geheel bedekt; het voert dood vee, huisraed, en brokken van wooningen, mede; deszelfs vaert is snel; door dit teken verspreid zich alöm eene blyde hoop, dat de beneden rivier open weezen, en een' vryen doortogt daer aen verleenen zal; ydele verwachting! de ondervinding en de berichten toonen rasch daer van het tegendeel: het water klimt hoe langer zo hooger; schrik en benaeuwdheid beklemmen het hart; het stuwt met een yslyk geweld voort, verbreekt alle beletzels, die het nog tegen hielden; werpt sluizen om ver, en streeft over de kruinen der dyken heen. Het donderen van 't kanon der wallen van deeze Stad maekt de doorbraeken in de dyken van 't Ryk van Nymegen, en der Ampten, van tusschen Maes en Whael, en Overbetuwe, aen de rampzalige en beschreienswaerdige Landlieden bekend; men vlucht overal met have en vee; het geloei der op de dyken geborgen beesten treft het gehoor op eene alleraendoenlykste en pynlykste wyze: de buitenlieden staen in de toppen hunner huizen, van schrik, ontroering, koude en nattigheid trillende en beevende, hunne handen wringende, de weemoedigste, en de ziel doorboorendste klagten, in hunnen doodelyken angst en wreeden nood,

[p. 141]

tot den Almagtigen opzendende, hem, met biggelende traenen, om hulp en redding smeekende, terwyl hun huilend kroost aen hun lyf zich vast gekleefd houd: zy zien, uit de vensters hunner zolderingen, hunne hooi- en koornbergen, hun vee en huisraed, al hun schat en verwachting, door den woedenden stroom weggesleept, de huizen hunner nabuuren instorten, en in den afgrond verzinken; de doodverf zit op hunne bestorven lippen; een zelfde lot verbeid hen misschien op 't oogenblik; zy kunnen hun staerend oog daerop niet langer gevestigd houden; zy moeten het, huns ondanks, daer van afwenden; een heete traenenvloed stroomt langs hunne kaeken.

Een nog yslyker lot treft verscheide jammerenswaerdige dorpelingen! Hunne wooningen tot den top toe door de gonzende baeren omringd, zyn ze op een overgebleeven stuk van een' verbryzelden dyk gevlucht; aen hunne zyden stort het water, met donderend geweld, de breuken in; van allen onderstand beroofd, aen de ongenade van het weder blootgesteld, zien zy den dood hen verwoed aengrimmen; zo aenstonds kan hun de grond ontzinken; en hen in den maelstroom doen nederploffen: met roodgekreeten oogen, terwyl hunne stemmen, door het aenhoudend gillen en schreeuwen, zich naeuwlyks meêr laeten hooren, zien zy driftig naer alle kanten om, of 'er niemand ter hunner redding opdaegt; doch helaes! te vergeefsch; geen sterveling, welke eene onvertsaegdheid hy ook bezitte, durft het waegen die plaets te naderen; zyne schuit zou, in stede van daer te landen, de gaepende bressen als een schichtige pyl invliegen, naer den afgrond daelen, en hy in de kaeken des doods vallen. Geducht, doch barmhartig Opperwezen! schenk deeze ellendelingen, die u, in hunne jongste oogenblikken, aenschreien, welken de honger moet verscheuren, eene spoedige redding! Daer geen schepsel hun hulp kan toebrengen, toon dat gy de Almagtige zyt, die, wen alles radeloos is, en de wanhoop de ziel door de benaeuwendste folteringen heeft bestormd, in één punt des tyds, de onverwachtste, de heuchlykste uitkomst kunt verleenen! Dan zal het ontgloeide hart, met afgebroken snikken, met betraende wangen, en eene stamelende stem, u zyne vuurige dankbaerheid bewyzen; u, als de eenigste toevlucht in de nypendste gevaeren, de onoverkomenlykste zwarigheden, roemen en verheerlyken^(*).

Daer honger en gebrek aen alle kanten waeren, trachten de menschlievende en lofwaerdige vlyt en waekzaemheid van Dykgraef en Heemraeden, den afgevasten Landman de noodige verkwikking toe te zenden: men is daer toe in deeze Stad

(*) Volgens nadere berichten kunnen deeze lieden uit hun gevaar worden gered.

[p. 142]

op het drokste in de weer, door het laeden van schuiten met brood en andere levensbehoeften; elk aenschouwt dit gewoel met een goedkeurend vermaek, en ziet reeds, by verbeelding, met welk eene onuitdrukbaere vreugd en dankbaerheid, dees voorraed zal worden ontvangen en genuttigd; men kan deeze edele poogingen niet genoeg den welverdienden roem geeven; de persoonen, die over deszelfs uitdeeling het bestuur zullen hebben, en hun leven daer toe op den geweldig bruisschende stroom in de waegschael stellen, merkt men aen als zo veele Bescherm-engelen, die den dood zynen roof zullen ontrukken, en het leven alöm verspreiden: zo aenstonds zal men ten dien einde eene schuit zien afsteeken^(*); daer word zy reeds losgemaekt; men zend inwendige smeekingen ten hemel op, dat dezelve behouden blyven, en het voortreflyk doel bereiken moge: maer, goede God! wat ziet daer het gluurend oog! de schuit, nog naeuwlyks in de rivier gekomen, schept van agter water; alles vlucht naer het voorste einde; de schuit zinkt; die daer in zitten slaen 'er uit; een afgryslyk weegeklag, en geroep om hulp, streeft naer het zwerk; nog even aenschouwt men de hoofden der rampzaligen; ieder hair ryst te berge; eene diepe verslagenheid is op elks wezen gedrukt; men ziet nog naer redding uit: een overwaerdig en edelaertig burger^(†), wiens naem der eeuwigheid zy gewyd, en die de achting en bescherming van alle weldenkenden zyner Stadgenooten ten hoogsten verdient, springt, uit enkele menschlievendheid, met het oogschynlykste en uiterste levensgevaer, van de havenmuur, eene verbaezende steilte, in eene ledige kool-aek, pas van beneden opgekomen om zich in de haven te bergen, bericht yling aen Schipper en Knecht, des nog onkundig, het gebeurde onheil, vliegt met hun in een' daer agter liggenden boot, streeft met hun naer de nu en dan nog bovendryvenden, grypt 'er twee, die men in den boot tilt, daer zy levenloos uitgestrekt liggen^(§). Aenstonds verspreid zich deeze doodelyke maere door de gansche Stad; schrik en ontroering bestormen elks ziel, zachte traenen van tedere menschenmin bedaeuwen de wangen; men

(*) In deeze schuit bevonden zich de Hoogwelgeboren Heer G.C. Baron van Nyvenheim, gesubstitueerde Amptman van Overbetuwe, de Heer en Mr. J.F. van Omphal, Advocaet Fiscael van Overbetuwe, nevens deszelfs Klerk Cramer, de Koopman C. Smits, de Zoon van Achenback, Klerk van den Heere Landschryver van Overbetuwe, twee Schippers, en nog twee persoonen als medehelpers.

(†) De Koopman Hendrik Boets.

(§) De Heer van Nyvemheim is, na dat alles aen hem gedaen was wat de kunst vermogt, niet weder te regt kunnen gebragt worden, en overleeden; doch de Koopman C. Smits is weêr hersteld; zo dat 'er van de negen persoonen, die in de Schuit waren, acht zyn omgekomen.

[p. 143]

ylt naer de rivier om eenig bericht wegens de omgekomene te ontvangen; men is alöm in rep en roer; men hoort geen gesprekken dan over deezen rampspoed: hier misschen Vrouwen haere Mans, Kinderen hunnen Vader, al hun heul en heil, de vlytige verzorgers hunner behoeften; daer derven Vaders hunne beminde Zoons, wakkere Jongelingen, die een steun van derzelver grysheid hadden kunnen weezen; Zusters beweenen haere tedergeliefde Broeders! Myne ziel deelde niet weinig in deeze algemeene treurigheid; myn hart sloeg geweldig; myne beenen knikten; traenen bevochtigden myne oogen; geen wonder! myn vriend, dien ik ruim een uur vóór dit onheil nog aenschouwd had; myn waerde vriend van Omphal was niet meêr! lag in den vloed bedolven! was voor eeuwig voor my verlooren! Dat de zilte droppen, die thans myn papier besproeien, nog getuigen zyn van de waere achting, welke ik altoos aen uw edel hart en schrandere kundigheid heb toedraegen! Myne Vaderstad verliest in u eenen waerdigen Burger, een' voortreflyken Regtsgeleerden! Uw Geslacht zyn' steun en troost; en uwe Vrienden een' opregten, verknochten, en behulpzaemen Vriend! Dat uwe nagedachtenis by elk in zegen zy, en uwe ziel de zalige onsterflykheid geniete!

Het gerucht, dat ontzachlyke Ysdammen, die te Keulen een aental Schepen in den grond gestoken, het water tot torens hoogte doen steigeren, de Stad op die plaetsen onder gezet, waer nooit, by dergelyke voorvallen, water gestaen had, en andere vreeslyke verwoestingen hadden aengericht, nog moesten afkomen, doet, in deeze Stad, elk van angst sidderen; de bewooners van een gedeelte der beneden Stad vluchten ylings met hunne huisraeden naer het boveneinde; zieken worden op bedden uit hunne wooningen gedraegen; schrik en verbaesdheid zyn op elks gelaet te leezen. Dat de goedertieren God alle verdere dreigende rampen genadig van ons afwende, en deeze benaeuwde vrees rasch doe verdwynen^(*)!

Geene pen is in staet, om alle de onheilen, de ontelbaere

(*) Volgens eenen brief, geschreeven uit Keulen den 2 deezer maend, aen den Heere Rentmeester J.E. Sanders van Well, woonachtig alhier, stond, op den 27 February daer bevorens, het water op de Hooimarkt te Keulen, ter hoogte van omtrent tien voeten. Het Ys was 's morgens aen het dryven, en zette zich weder vast tot 's anderen daegs voormiddags. Het water was, naer de Peil dier plaets, aldaer hoog geweest 39 voeten en 9 duimen, en 10 voeten, 9 duimen, hooger als in 1740. De Bok, vyf Kraenen, en de Stadsmuur langs den Rhyn, waren weggestoken met veele huizen en menschen; over de honderd Bovenlandsche en Hollandsche Schepen waren aen stukken en weggestoken; het Schip van eenen van Walsum lag over de Stadsmuur tegens Margeriete Klooster in de Stad. Te Mulheim waren 145 huizen weggestoken of neergevallen, met omtrent 28 menschen; boven Keulen, en daer onder, waren veele Dorpen met de huizen weg. De schade in Keulen beliep op eenige millioenen; de Magistraet kon haere gebouwen voor geen driemael honderd duizend gulden weder herstellen. De schade der Kooplieden was ongelooflyk, wyl ieder overvallen werd door het water, daer nooit gevaer was geweest; het boven Rhynsche Ys was nog niet afgekomen. Men vreesde voor alle Dyken, die beneden lagen, en voor veele duizende menschen; het noodlot der Geldersche Gewesten was, naer 's Schryvers gedachten, reeds uitgemaekt, ten ware het Ys zich weder mogt hebben vastgezet, waeraen hy niet twyfelde, wyl het water weinig was gevallen, na Saturdag avond (den 28 Febr.) geen twee voeten, zo dat het water destyds (op den 2 Maert) nog 26 à 27 voeten hoog was.

[p. 144]

schaden te beschryven, die de Watervloeden en Ysdammen hebben veroorzaekt, een onnoemlyk getal hoorn- en ander vee verdronken! graenen, tabak, en andere gewassen weggespoeld! landeryen onbruikbaer gemaekt! huizen om verre geworpen! en, helaes! eene menigte zielen naer de eeuwigheid weggerukt!

Myne waerde Landgenooten, om uwe menschlievendheid en weldaedigheid omtrent noodlydenden en behoeftigen door gansch Europa zo beroemd! die, in menigvuldige gevallen, getoond hebt dien lof met regt te verdienen, en byzonder, in 't Jaer 1781, jegens de Inwooners des Ampts van tusschen Maes en Whael; toont nu mede aen de inwooneren des Nymeegschen quartiers, wier schaden en rampspoeden verre boven die van 't Jaer 1781 gesteegen zyn, ja waer van Nederlands Geschiedenissen byna geen voorbeeld opleveren, dat gy u altoos daer in gelyk blyft; dat het een uwer wezenlyke karaktertrekken is! Niets is toch streelender voor eene regtschapene ziel, dan, ter hulp van ellendigen, te zyn toegeschooten, hen uit benaeuwende angsten, drukkenden kommer, en radelooze verlegenheid te hebben gered; aengenaem is zulks in de oogen van een goeddoend Opperwezen, die, uit eene vrye magt, en, naer zyne aenbiddelyke wysheid, den eenen meerder dan den anderen met tydelyke goederen bedeelt, doch tevens in zyne Openbaering ten sterksten aendringt, dat de vermogende den behoeftigen in zyne nooden byspringe, terwyl hy zynen zegen daer op toezegt; gehoorzaemt in deezen die geduchte stem; dan zal de bloeiende welvaert zich over u uitstorten; dan zal de dankbaerheid u haere vuurigste offers wyden, en een genoeglyk nadenken uwe levensdagen met de zoetste, de zuiverste, blydschap vervullen!

Nymegen, den 5 Maert, 1784.