Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Het character van Constantinus den Grooten.

(Volgens e. gibbon's, History of the Decline and Fall of the Roman Empire, Vol. II.)

Het Character van constantinus den grooten, die den Rykszetel verplaatste, en zulke groote veranderingen in de Burgerlyke en Godsdienstige gesteltenisse zyns Lands te wege bragt, heeft de aandagt der Menschen zeer getrokken, en hunne gevoelens ten zynen opzigte verdeeld.

De dankbaare yver der Christenen heeft hem, als den Verlosser der Kerke, alle hoedanigheden van een Held, ja van een Heilig toegeschreeven, terwyl de misnoegde en onderliggende Party constantinus vergeleek by de schriklyksten der Dwingelanden, die door hunne ondeugd, of zwakheid, het Keizerlyk Purper onteerden. - Dezelfde driften hebben, eenigermaate, blyven voortwerken onder de volgende geslachten, en het Character van constantinus is, nog in deeze tegenwoordige eeuwe, een onderwerp waar over de Lofredenaar uitweidt, en waar in de Hekelschryver stoffe vindt. Door de onpartydige vereeniging dier Gebreken, welke zyne hoogste verwonderaars erkennen, en dier Deugden, welke zyne onverzoenlykste vyanden hem toeschryven, zou men veeliligt hoopen eene juiste afbeelding te zullen kunnen treffen van dien buitengewoonen Man, eene afbeelding, die de waarheid en opregtheid der Geschiedenisse kan aanneemen zonder bloozen. Maar 't zou welhaast blyken, dat de vergeefsche pooging om zulke strydige kleuren te mengen, en zulke onbestaanbaare hoedanigheden overeen te brengen, eer een Monsteragtige, dan een Menschlyke beeldtenis zou opleveren, wanneer dezelve niet beschouwd wierd in haar eigen en onderscheiden

[p. 39]

licht, door eene zorgvuldige onderscheiding van de verschillende tydperken der Regeeringe van constantinus.

Zo wel 't lichaam, als de ziel, van constantinus, was door de Natuur met haare dierbaarste geschenken begistigd. Zyne gestalte was kloek, zyne houding vorstlyk, zyn voorkomen bevallig; zyne kragt en vlugheid betoonde hy in alle manlyke lichaamsoefeningen; en van zyne vroegste jeugd, tot eenen vry verre gevorderden leeftyd, behieldt hy de sterkte zyner gesteltenisse, door een strikt aankleeven aan de huislyke Deugden van kuischheid en maatigheid. Hy schiep vermaak in het gezellige onderhoud der gemeenzaame verkeeringe, en, schoon hy zomwylen zyne geneigdheid tot boerten ruimer den teugel vierde, dan de ernsthaftigheid zyner Keizerlyke waardigheid gehengde, won de heuschheid en vriendlykheid zyner zeden de harten van allen, die tot hem naderden.

De opregtheid zyner Vriendschappe heeft men verdagt gehouden; nogthans toonde hy, by zommige gelegenheden, dat hy geenzins ongeschikt was voor eene vuurige en langduurende Vriendschapsverbintenis. - Het gemis eener geleerde Opvoedinge maakte niet, dat hy de Geleerdheid op een te laagen prys schatte; de Kunsten en Weetenschappen ontleenden aanmoediging uit de ryklyke bescherming van constantinus. - In het afdoen van zaaken was hy onvermoeid, en zyn werkzaame geest steeds onledig met leezen, schryven of denken, met gehoor te verleenen aan buitenlandsche Afgezanten, of het onderzoeken der klagten van zyne Onderdaanen. Zy zeive, die zyne genomene maatregels het strengst berispen, moeten toestemmen, dat hy eene ziel bezat, bekwaam om de grootste ontwerpen uit te denken, en gedulds genoeg om ze uit te voeren, zonder zich te laaten zwaaijen door de vooroordeelen der opvoeding of het geschreeuw der menigte. - In het veld boezemde hy zyn eigen onverschrokken moed den Krygslieden in, die hy aanvoerde met alle de bekwaamheden eens welafgerigten Veldheers: aan deeze meer dan aan zyn Krygsgeluk, hebbe men de heerlyke overwinningen toe te schryven, welke hy op de buitenlandsche Vyanden des Ryks behaalde. Hy beminde de eer als de belooning, misschien als de dryfveer van zyne verrigtingen. De onbegrensde Staatzugt, die, zints hy te York het Purper ontving, de heerschende togt zyner ziele blykt geweest te zyn, kan geregtvaardigd worden, door de gevaarlykheid zyns eigen toestands, door het character zyner Mededingeren, door de zelfbewustheid zyner meerdere verdiensten, en door het vooruitzigt, dat zyn gelukkig slaagen hem in staat zou stellen om vrede en orde aan een onrustig en verdeeld Ryk te schenken. - In zyne Burgeroorlogen tegen maxentius en licinius, hadt hy de genegenheid des Volks op zyne zyde, 't welk de onvermomde ondeugden dier Dwingelanden vergeleek met

[p. 40]

den geest der Wysheid en Regtvaardigheid, die in 't algemeen bestuur van constantinus doorstraalde.

Was constantinus gesneuveld aan den oever des Tybers, of zelfs in de vlakte van Hadrianopolis, zou men, met zeer weinig uitzonderingen, het gemelde Character van hem aan de Naakomelingschap mogen overreiken, als het waare en egte. Maar 't einde zyner Regeeringe zette hem (gelyk een Schryver van zynen tyd het gemaatigd uitdrukt,) uit den rang, dien hy verdiend hadt onder de verdienstlyksten der Romeinsche Vorsten. In het leeven van augustus, zien wy den Dwingeland des Gemeenebests, bykans langs onmerkbaare trappen, veranderd in den Vader zyns Vaderlands en des Menschdoms. - In dat van constantinus doet zich een Held op, die zo langen tyd zyne Onderdaanen met liesde, en zyne Vyanden met schrik, vervuld hadt, ontaart tot een wreed en ongebonden Monarch, bedorven door zyn geluk; of door vermeestering verheven boven de noodzaaklykheid van te moeten veinzen. De algemeene Vrede, welken hy, geduurende de laatste veertien jaaren zyner Regeeringe, handhaafde, was veeleer een Tydperk van schynbaaren luister dan van weezenlyken voorspoed; en constantinus bezoedelde zyn ouden dag met de strydige en nogthans zamenpaarbaare ondeugden, Schraapzugt en Verkwisting. De opgehoopte schatten, gevonden in de Paleizen van maxentius en licinius, werden kwistig gespild: de veelvuldige nieuwigheden, door den Overweldiger ingevoerd, gingen met groote kosten vergezeld: zyne Gebouwen, zyne Hofhouding, zyne Feesten, vorderden onmiddelyke ryklyke onderstanddgelden; de verdrukking des Volks was de eenige bron om 's Vorsten praalzugt genoegzaamen voorraad op te leveren. Zyne onwaardige Gunstelingen, verrykt door de onbeperkte milddaadigheid huns Meesters, maatigden zich strafloos het regt aan van berooven en omkoopen. Een verborgen, maar algemeen, verval bespeurde men in alle de deelen des Ryksbestuurs, en de Keizer zelve, schoon hy het Volk in gehoorzaamheid hieldt, verloor allengskens de agting zyner Onderdaanen. De Kleeding en Zeden, welke hy, in 't laatst zyns leevens, aannam, dienden alleen om hem veragtelyk te maaken in aller oogen. De Asiatische Pragt, door den trotsen diocletianus ingevoerd, kreeg eene zagtheid en verwyfdheid in den persoon van constantinus. Hy wordt verbeeld met nagemaakt Hair van verscheide kleuren, kunstig geschikt door de bedreevenste handen van dien tyd, met een Hoofdeierzel van eene nieuwe en zeer kostbaare gedaante; omhangen met paarlen, edel gesteenten, en eene veelkleurigen langen zyden Mantel met gouden bloemen gewerkt. In zulk eene toerusting, naauw te verschoonen by een jongen en ydeltuitigen heliogabalus, kunnen wy 'de wysheid van een bejaard Vorst, en de eenvoudigheid van een Romeinsch Krygsman, niet ontdekken. Eene ziel, dermaate

[p. 41]

verzwakt door voorspoed en inwilligiug, kon zich onmogelyk verheffen tot die grootmoedigheid, welke agterdogt versmaadt en vergiffenis durft schenken. Het dooden van maximianus en licinius moge misschien geregtvaardigd worden, volgens de grondregelen der Staatkunde, zo als men die leert in de schoolen der Dwingelanden: doch een onpartydig verhaal van de regtspleegingen of liever moorden, welke constantinus, in 't laatst gedeelte zyns leevens, liet volvoeren, zal in onzen geest het denkbeeld verwekken van een' Vorst, die, zonder knaaging, de wetten der Regtvaardigheid en de aandoeningen der Natuure, kon opofferen aan de eischen van Drift of Belang.