Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Kort verslag van het leeven des heeren Duhamel du Monceau.

(Getrokken uit de Eloge, hem voorgeleezen op de Zitting der Koninglyke Academie, den dertigsten van April, 1783.)

Henri louis duhamel du monceau, Lid van de Koninglyke Academie der Weetenschappen, &c. &c. &c., werd te Parys gebooren, in den Jaare MDCC, zyn Vader was alexander duhamel, Heer van Denainvillieres, en de Moeder anne trottier. De Heer duhamel maakte geringe vorderingen in zyne studiën: hy behieldt van alles, wat men hem in 't Collegie d'Harcourt hadt zoeken te leeren, maar één eenig ding: naamlyk, dat Menschen, die de Natuur raadpleegden en waarnamen, eene Weetenschap voortgebragt hadden, de Natuurkunde geheeten, en ziende, dat men deeze Weetenschap, in de Schoolen, verkeerd onderwees, besloot hy van zyne vryheid geen ander gebruik te maaken, dan om zich daar op toe te leggen. De Heeren dufay, geoffroi, lemeri, jussieu en vaillant, waren de Vrienden door duhamel gekoozen, toen hy het Collegie verliet. Men kan met genoegzaame zekerheid voorzien, welk een Man, een Jongeling, ten eenigen tyde, zal worden, als men hem beoordeelt uit het gezelschap door hem verkoozen. 't Zy dat de invloed dier vroegste verbintenissen zich tot het geheele volgende leeven uitstrekt; 't zy ze alleen dienen om het Character en de neigingen aan te duiden, en dat hy, die eene verkeerde keuze doet, reeds den smaak in de Deugd van anderen verlooren heeft, 't geen men dikwyls in snoode Menschen bespeurt.

De Heer duhamel bragt een groot gedeelte zyns leevens op 't land door; hy zag hoe veel de Natuurkundige Weetenschap kon toebrengen tot het geluk der eenvoudi-

[p. 24]

ge Landbewoonderen, en hoe het dikwyls gemaklyk en weinig kostbaar valt, hun die voordeelen te verschaffen: van dit oogenblik af, twyfelde hy niet zich aan het geluk des algemeens toe te wyden, al zou het op 't verlies van een weinig roems te staan komen. Hy zag, dat hy, afstand doende van het leevendig genoegen om eene waarheid, naa lang zoekens, te vinden, zich kon verzekeren van het treffender vermaak, dat elke dag, welken hy in den arbeid besteedde, een dag was ten algemeenen nutte besteed, waar aan hy alle zyne oogenblikken opofferde.

Wy zullen ons minder inlaaten om een naauwkeurig verslag te geeven van zyne Werken, dan om een Tafereel te maalen van de Diensten, door hem beweezen aan den Landbouw, aan de Kunsten en de Scheepvaart. Hy spoorde eene ziekte na, welke de Safraan aantastte, die veel geteeld wordt in het Gantinesche, waar zyn Landgoed lag, en ontdekte dat het een Kruid was, 't geen zich, ten koste van den bol der Safraanplant, voedde, en dezelve deedt sterven. Welhaast lag duhamel zich toe op de Boomen: dit vorderde eene langduurige Proefneeming, zyn Werk daar over zag het licht eerst in den Jaare MDCCLVIII, en is het leerzaamste en volkomenste, 't geen over dit gewigtige onderwerp ooit uitkwam.

Men zou, om den Heer duhamel te volgen in zyn Werk over den Landbouw, alle de takken van de Akkerbezigheid moeten nagaan; want hy heeft ze alle beoefend. Zyne Lofreden vertoont, op eene treffende wyze, deeze vereeniging der Proeven over den groei der Planten, het vormen der Bast en des Houts, de zamengroei der Enten met den Stam, de verandering der takken in Wortels, en der wortelen in Takken, de dubbele beweeging der Sappen, de invloed der Lugt en des Lichts op de Planten. - Langduurige Waarneemingen heeft hy gedaan op de toebereiding der gronden, om Graanen te ontvangen, op de wyze van dezelve te zaaijen en ze te bewaaren, door middel van stooven, voor de twee schadelykste verderfmiddelen, het broeijen en de Insecten. De Kunst van de Aarde te bemesten heeft hy tot beginzels gebragt; het kweeken der Rhabarberplant geleerd; de Aardappels, in de jeugd van duhamel nog onbekend, in Frankryk, door zyne zorgen, vermenigvuldigd. Wy roeren slegts met een enkel woord aan, zyne Proeven op de Vrugtboomen, op het Hout tot het Scheepstimmeren en bouwen van Hui-

[p. 25]

zen gebruikt, op het maaken der Masten, en het uitvinden van werktuigen tot de Kunsten noodig.

In de laatste jaaren zyns leevens, hadt hy het genoegen van een School der Broodbakkerye opgerigt te zien: eene inrigting bestemd tot het volmaaken van verscheide takken van den Landbouw, die het huislyk leeven betreft, de kunst om Graanen te maalen, te bewaaren, en bovenal 'er Brood van te bakken. Tot Lid hier van benoemd zynde, betuigden de andere Leden hunne vrees, dat zy hem zo dikwyls niet in hunne Vergaderingen zouden zien komen, als zy wel wenschten. Ik zal 'er my dan wel heen laaten draagen, was zyn antwoord. Hy ontdekte, voegt 'er zyn Lofredenaar nevens, welke gelukkige gevolgen moesten hervoortkomen uit eene Maatschappy, waar in men zich bezig hieldt met het leevensonderhoud des Volks, niet, gelyk hy zich beklaagde, dat dikwyls plaats greep, om de Leevensmiddelen duurder en onwisser te maaken, door het vermenigvuldigen van onnutte en schadelyke schikkingen; maar om de wyze van bereiden, tot eene meerdere volkomenheid te brengen; ten einde men, van dezelfde hoeveelheid Graans, een gezonder, aangenaamer en ryklyker voedzel kreeg, en, langs dien weg, het Volk een goedkooper en zekerder voedzel gaf.

Wy kunnen den Heer duhamel niet verzellen, in alles wat hy tot de Scheepsvaard deedt; zo wat den Scheepsbouw betreft, als het Zeilen maaken, het Touwslaan, het Ankersmeeden, het kennen en bewaaren van het Hout. Alle zyne Verhandelingen, over deeze Onderwerpen, zyn groote verzamelplaatzen, opgevuld met Waarneemingen en Proeven: hy onthieldt zich van alle Bespiegeling, die geen anderen grond hadt dan veronderstellingen, hy wilde niet geleerd zyn, zo ras de Weetenschap geen nut toebragt.

De Heer duhamel deedt eene School oprigten voor de Scheepbouwers, en door dit middel zonderde hy ze voor altoos af van de enkele Werklieden. - Eenigen tyd daarna, vormde hy eene Academie, byzonder ingerigt tot het voltooijen van alle deelen, wat tot het Zeeweezen behoort. Tot algemeen Opzigter der Zeezaaken aangesteld, hadt hy, menigwerf, met onaangenaame ontmoetingen en zwaarigheden te worstelen; doch hy wist ze te boven te komen, door de twee zekerste middelen, om de Eigenliefde te ontwapenen, Zedigheid, naamlyk, en die Zuiverheid in oogmerk en gedrag, waar voor

[p. 26]

in 't einde, alle haat en driftvervoering moet wyken. Een jong Zee-Officier, zogt hem verlegen te maaken, door het doen van verscheide moeilyke vraagen. Ik weet 'er niet van, was toen, gelyk dikmaals, het antwoord van onzen Wysgeer. Dan weet ik niet, hervatte de jonge Heer, waar toe het dient Lid van de Academie te weezen. Een oogenblik daarna zelve iets gevraagd zynde, gaf hy zulk een onbepaald en verward antwoord, dat het zyne onkunde geheel verraadde: waar op duhamel hem toevoegde: Myn Heer, wilt gy weeten waar toe het dient Lid van de Academie te weezen: het is om niet te spreeken, dan van zaaken die men verstaat. In de Beschryving der Kunsten en Handwerken, zyn 'er twintig door duhamel opgesteld. Zyne Verhandelingen, in de Verzameling der Academie, beloopen meer dan zestig.

De Heer duhamel verloor een Broeder, dien hy teder beminde, den Heer denainvilliers, die zyn geheele leeven lang een deelgenoot was in zynen arbeid en goeddaadigheden. Deeze keten verbrooken zynde, was 'er niets dat hem langer aan dit leeven bondt. Zyne zugt tot de Letteroefeningen was niet verminderd; doch hy bezweek eenigzins onder den last der jaaren: zyne kragten waren minder dan zyn yver. Den twee- en twintigsten van July des Jaars MDCCLXXXII, werdt hy, even uit de Academie t'huis gekomen, aangetast door eene Beroerte, en stierf twintig dagen na dien aanval, zonder veel smerten uitgestaan, of het dikmaal zo smertlyk bezef van te moeten sterven, gevoeld te hebben.

Dusdanig was het Leevenseinde eens Mans, die een voornaamen rang bekleedt onder de Bevorderaars en Voortzetters der Kunsten en Weetenschappen. Hy genoot eene agting, door zyne Werken en Gedrag verdiend. De Vreemdelingen zogten hem zeer yverig op, en zyn naam was voor de Reizigers een der lofwaardigste en bevorderlykste aanpryzingen. Zyn nutte, roemryke, en vreedzaame Leevensloop is eene der gelukkigste, welke de Geschiedenis der Weetenschappen kan opleveren. Zyn Leeftyd zal den aanvang van een Tydperk uitmaaken; dewyl zyn Naam verbonden is met die Omwenteling, welke de Weetenschappen meer byzonder gerigt heeft ten algemeenen nutte.