Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Philosophisch Gesprek over de Ongodistery, door Ernst Platner, volgens den tweeden Hoogduitschen druk overgezet, onder de Zinspreuk Altissimo annuente viribus meis. Te Dordrecht, by J.Ph. Streccius 1784. In octavo, 164 bladz.

In dit Philosophisch onderhoud is Philalethes een Voorstander der gevoelens van Hume. of der gronden, welken die Schryver gelegd heeft, in zyne Gesprekken over den natuurlyken Godsdienst; en Theophilus benaerstigt zich, om Philalethes van de zwakheden dier gronden te overtuigen, en het onbestaenbare dier gevoelens ten klaerste te doen bemerken; waerin hy, naer de gewoonte van zulke Schriften, zo wel slaegt, dat Philalethes zich gedrongen gevoele, het Stuk gewonnen te geven. De Leer van Gods bestaen, benevens die der Voorzienigheid, en de invloed dezer kundigheden op de betrachting der Deugd, word hier tegen alle tegenbedenkingen gehandhaefd; en zy, die zo ongelukkig zyn van daeromtrent enige twyselary te voeden, zullen, in dit gesprek, ene genoegzame opheldering van hunne kundigheden, en versterking tegen alle twyselmoedigheid vinden; weshalven dit Geschrift, nevens vele anderen van die natuur, zyne nuttigheid kunne hebben. - Hier en daer heeft de Heer Platner het onderhoud van Philalethes en Theophilus op zodanig ene wyze ingericht, dat het diene om te toonen, hoe zomtyds de Godgeleerden, tegen hun oogmerk aen, het Ongeloof in de hand werken, door overdrevene stellingen te beweeren. Met dat oogmerk, zo we agten, word dit Stukje ten laetste beslooten met een kort Gesprek, waerin ook Dr. Hilarius, op het einde van het Gesprek by hen komende, deel heeft, en 't welk aldus luid.

Theoph. Ha! Doctor hilarius!

Hilarius. Ik verzoek verschooning, zoo ik u in een philosophisch Gesprek stoore. Want ik weet tog, dat gy te zamen altoos philosopheert. Wel nu, wanneer 't maar maatiglyk geschiedt.

Philaleth. Of nog beter, middelmaatig. Dat is de regte Philosophie voor de Heeren Godgeleerden. Niet waar?

Hilarius. Ei tog niet. Wy hebben groote Philosophen onder de Theologanten gehad. - Maar wat is dat voor een nieuw stuk?

Theophii. Het zyn de nieuwe Gesprekken van hume.

[p. 609]

Hilarius. Ik ken hume niet. Was die niet een Predikant in Engeland - zoo ik het wel hebbe?

Philaleth. Ja! meene ik.

Hilarius. Ziet tog, (terwyl hy 't doorbladert,) de Man heest fraaje gedagten. Dat is zeer mooy, wat hy daar van de zwaken gebreklykheid van 's menschen vernuft en rede zegt. Zeker is het eene armhartige bekwaamheid. Mag ik dit boek wel voor eenige weeken verzoeken? Ik wilde 'er, gaarne, een uittrekzel van plaatzen, in ons Theologisch Journal.

Philaleth. Ja! doe dat tog, Heer Doetor.

Theophil. Ik moet u slegts zeggen, dat dit boek den troosteloossten Atheismus en Scepticismus behelst, welken men zig kan verbeelden. Philalethes heeft geschertst: hume was geen Predikant.

Hilarius. Ei! op die wyze. Dat is tog schrikkelyk! Maar hoe komt hy dan tot de stelling, dat 's menschen vernust en rede zwak is? Dit zegt, vermoedelyk, slegts één van de perzoonen in het gesprek.

Philaleth. Neen, Heer Doctor! Het staat in de rol des Schryvers zelv'. Is niet de Scepticismus, byna altoos, de grond der Ongodistery? En zeggen niet alle Twyfelaars, dat 's menschen vernuft en rede niet is?

Hilarius. Zy zeggen het wel, maar nogtans zo regt uit niet, om dat ze van de zwakheid des vernufts en der rede geene aanleiding neemen, den mensch na de Openbaaringe te wyzen.

Theophil. Gy schynt waarlyk niet te bedenken, Heer Doctor! dat de Theologanten, door de stelling, 's menschen rede en vernuft is zwak en gebrekkig, de sterkste steunzels van den Christelyken Godsdienst wankelend maaken.

Hilarius. Ei! dat ware geheel iets nieuws.

Philaleth. Neen! Het ware iets heel ouds. De gevaarlykste partyen van den Godsdienst hebben zig, altoos, op de stelling beroepen, welke, geduurende zo veele eeuwen, de zinspreuk van uwe Orde is: ‘des menschen rede is geen maatstok der waarheid.’

Hilarius. Juist daarom hebben we immers de Openbaaring.

Philaleth. Maar, men moet zig evenwel van de waarheid van den geopenbaarden Godsdienst kunnen overtuigen?

Hilarius. Ja tog, noodzaaklyk.

Philaleth. Niet waar? gy zegt: 't is strydig, redeloos, alle deze historische getuigenissen te verwerpen.

Hilarius. Dwaas-dolheid is dit!

Philaleth. Maar, ware het niet eene mogelykheid, Heer Doctor! dat alle deze oorspronglyke stukken en getuigenissen, by allen schyn der hoogste geloofwaardigheid, nogtans valsch konden zyn.

[p. 610]

Theoph. De Heer Doctor zal u antwoorden, dat zulks niet met de gezonde rede instemine.

Hilarius. Ja wel!

Philaleth. Maar, wanneer nu de rede zwak en gebrekkig is, dan is 'er immers geen gezonde rede.

Hilarius. Ei! dat ware zeer slegt.

Philaleth. Zekerlyk zeer slegt. Maar gy zegt het immers zelf.

Theoph. Alleszins schynt het, niet heel wel overdagt te zyn, wanneer de Theologanten gestadig tegen de rede uitvaaren, en de Openbaaring zelfs wel als eene tegenstelling derzelve voordraagen. Want is des menschen rede eens geen zekere maatstok der waarheid, hoe willen zy de historische zekerheid van den Godsdienst bewyzen?

Hilarius. Wylen buddaeus - heeft onder andere bewyzen. -

Philaleth. Hoe die bewyzen ook mogen luiden; ik moet egter, eerst, met myne rede begrypen, dat ze echt en overtuigend zyn. Maar bedriegt nu de rede, dan kan ze immers ook hier bedriegen.

Hilarius. Zekerlyk, zoo wy daarover willen philosopheeren, - dan hebt gy gelyk.

Philaleth. Mag men dan zelfs niet over der menschen rede philosopheeren?

Hilarius. Ik wil ook, waarlyk, binnen kort, een Programma over deze stof schryven de insania sanae rationis, over de ongezondheid der gezonde rede.

Philaleth. Nu, daarvoor zal u hume nog na zyn' dood bedanken.’