Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 605]

De Walvischvangt, met veele byzonderheden daartoe betrekkelyk. Met Plaaten. Te Amsterdam, by P. Conradi, te Harlingen, by V.v.d. Plaats, 1784. Behalven het Voorberigt, 96 bladz. in groot quarto.

Het groote belang, dat ons Vaderland by de Walvischvangst heeft, maakt het hier behandelde onderwerp voor de Natie gewigtig; uit welken hoofde het eenigzins eene opzetlyke beschouwing vordert. Om hierin opmerkzaamen van dienst te zyn is dit Geschrift opgesteld, met oogmerk om hun een welgegrond verslag van alles, dat daar toe betrekking heeft, in handen te geeven. - Ten dien einde behelst het by den aanvang eene soort van geschiedkundig berigt van de eerste onderneemingen ter Walvischvangst, met aanwyzing hoe dezelve vervolgens in bloei geraakt is. Verder wordt ons gemeld, waar, en hoedanig de Walvischvangst in den beginne geoesend wierd, en welke veranderingen zy vervolgens ondergaan hebbe. Hierby komt voorts eene beschryving van de manier, op welke de Walvisschen, Walrussen en Zeehonden tegenwoordig gevangen worden. Wyders deelt men ons mede Aanmerkingen omtrent de Visschery op verschillende graaden; en laatstlyk hegt men hieraan nog eene beschryving van de Visschen der Noordsche Zeeën, welker voornaaniste byzonderheden naauwkeurig opgegeeven worden. Alles is zeer wel ingerigt, om ons een juist denkbeeld van 't merkwaardige, dat tot dit onderwerp behoort, te verleenen; en men vindt hier byeen verzameld, 't geen deswegens door de oplettendste is aangetekend. Om hiervan een staal mede te deelen, zullen wy in deezen plaats geeven aan de berigten, wegens de ligging van het Sperma Ceti en het Amber in de Cachelotten. - Nopens het eerste meldt men ons het volgende, uit het berigt van een Hollandschen Commandeur, die by de Noordkaap een Cachelot gevangen had.

‘Na dat de huid van den kop weggenomen was, werdt het spek, ongeveer ter dikte van een handbreed, gevonden, en daar onder een dik, taay, hard dekzel van vaste zenuwen, dat in plaats van een harssenpan diende: hierna volgde een tweede afzondering uit dergelyke zenuwen een handbreed dik, welke van den snuit tot in den nek over den gantschen kop uitgespannen was, waardoor het eerste gedeelte van den bovenkop van deszelfs tweede gedeelte gescheiden werdt. Die eerste kamer wordt de klapmuts genaamd, en besluit de kostelyke waare, namelyk het zeer teder brein, 't geen ik niet ten onrechte Cerebellum noemen zal, en waaruit het beste Sperma Ceti vervaardigd wordt. In die kamer bestaan de kassen of vaten uit een stoffe, die een dik floers gelykt, en uit dezelve had de Schipper 7 quardeelen van de kostelyke breiholie, zeer helder

[p. 606]

en wit, geschept; welke op water gegooten als kaas runde en zamenliep, en, daarvan asgeschept, weder zo vloeybaar als te vooren werdt. Op die kamer volgt de andere, welke op het bovenste gedeelte van den bek rust, en, naar de grootte van den visch, 4 tot 7½ voeten hoog is. In dezelve wordt weder spermatisch brein, ('t geen ik Cerebrum noeme,) in kleine vaten of cellen, uit een stoffe de eyerschaalen niet ongelyk, en niet anders dan de Honing in de raaten, gevonden. En uit deeze kamer kan men niet alleen het brein, zoo veel 'er in is, neemen, maar zo dra men dezelve ledig gemaakt heeft, verzamelt zich het Sperma uit het gantsche lichaam, door eene groote ader langzaam weder in dezelve; invoege men het 'er uit scheppen kan, welk alles wel eens els quardeelen bedraagen heeft. Al de breinkassen van de beide kameren zyn wel met dunne vliesjes omslooten; doch door derzelver tedere gaatjes of pori loopt van het brein een gestadigen invloed in de oogen, ooren en andere deelen. Ja een groote ader of buis strekt zich onder den ruggraat van den kop tot aan den staart uit, welke aan den kop de wydte van een mans lende, en achter by den staart slechts van een vinger uitmaakt. Deeze moet aan den gevangen Cachelot, by het afsnyden van het spek en anderzins, zorgvuldig in acht genomen worden; want indien men in dezelve de geringste opening maakt, zoude al het Sperma uitvlieten. Die ader is de bron van de groote kracht, die in deeze soort van visschen gevonden wordt, nadien uit dezelve veele honderden kleine vaatjes of buisjes hunnen oorsprong neemen, die het harssensap door den gantschen visch leiden, en zyn vleesch, spek, ook zelf de traan, die 'er uit gekookt wordt, spermatisch maaken. - Ik moet hierby nog aanmerken, vermits de Natuurkundigen het tegendeel willen beweeren, dat de wysjes zo wel als de mannetjes spermatisch brein in den kop hebben, 't geen ook alzins met de Natuur overeenstemt, nadien zy beiden immers brein moeten hebben, en by geen Schepzel het onderscheid van geslacht teffens een onderscheid in den aart van het brein maakt.’

Verder maakt onze Autheur nog gewag van eene andere soort van Cachelotten, die op de kusten van Nieuw-Engeland gevangen worden; welken niet alleen het Sperma Ceti, maar ook het Amber, geeven.

‘Dit is, zegt hy, eene nieuwe en zeer schoone ontdekking, welke der Ouden beuzelary en twist t'eenemaal overhoop werpt. Ik zal uit de Philosophical Transactions No. 387 p. 267, het noodigste hier byvoegen. Het Ambergries wordt maar alleen in de Sperma-Ceti-Whales, dat is Cachelotten, gevonden, en bestaat uit ballen of kogelachtige lichaamen van onderscheide grootte van 3 tot 12 duimen in den diameter, die van 5 tot 20 ponden zwaar vallen, en in een wyden eyvormigen zak of blaas, welke van 3 tot 4 voeten lang, en 2

[p. 607]

of 3 voeten diep en wyd is, los liggen. De gemelde blaas heeft de gedaante van een Osseblaas, nochtans aan het einde spitzer, of gelyk een lange blaasbalk, die de grofsmeden gebruiken. Aan dezelve zitten twee buizen, waarvan de eene steeds spitzer in en door de gantsche lengte der roede gaat: terwyl de andere haare opening in het ander einde van den zak heeft, en van de nieren herkomt. Die zak ligt recht over de testiculen, die meer dan een voet lang zyn, en de lengte benedenwaarts tot aan den wortel der roede, ongeveer 4 of 5 voeten onder den navel, en 3 of 4 voeten over den aars liggen. Dezelve is geheel vervuld met een donker oranje verwige vochtigheid, die niet wel zo dik als olie is, en dezelfde reuk heeft, ja nog sterker riekt, dan de Amberkogelen, welke 'er los in dryven en zwemmen. Het inwendige van den zak is met dezelfde verwe, welke die vochtigheid heeft, sterk en donker, gelyk ook het canaal der roede geverfd. Die kogelen schynen, zo lang de visch leevend is, zeer hard te zyn, zo dat dikwerf, by het openen van den zak, breede holle scherven of schaalen, die van gelyke stos en vastigheid, en van de kogelen afgeschilferd zyn, gevonden worden; de kogelen zelven zyn als uit verscheide bedekzelen of schorssen, de schaalen of huiden der uijen niet ongelyk, die de een de andere omvatten, te zamen gezet. Nooit heeft men boven vier kogelen in één zak gevonden, en als men eens een van twintig pond vond, die de grootste was, welke ooit voorkwam, waren 'er geen andere meer in den zak. Dit Ambergries zoude maar alleen in oude volwassen visschen, en, zo men in 't algemeen meent, niet dan in de mannetjes gevonden worden. Hier mede is het beslecht, dat het Amber in deeze Walvischsoort zyn oorsprong neemt; doch wat het zy, en waaruit het ontsta, is nog zo zeker niet. Een geleerd man is van gevoelen, dat de meergemelde zak, de pisblaas, en de amberkogelen eene verdikking uit de vette en stinkende deeltjes der daarin beslooten vochtigheid, zouden weezen; vermits dezelve, als zy eerst genomen worden, vochtig en van een ongemeen sierke, doch geen onaangenaame, reuk zyn; waarby ik eene kleinigheid, die weleer tot allerley vraagen en verkeerde antwoorden gelegenheid gegeeven heeft, niet onaangeroerd zal laaten. In de Amberstukken worden dikwils kleine zwarte spitsche snavels gevonden, die glasachtig en voor scherven van gebroken Mosselen of Slakwormtjes aangezien zyn. Voor deezen heeft men dezelven voor snavels van kleine vogelen gehouden, en daaruit zeldzaame besluiten wegens den oorsprong van het Amber gemaakt; doch thans heeft de Heer Dudley, Lid van het Koninglyk Groot-Brittannische Genootschap, getoond, dat het de snavelen van zekere kleine visschen zyn, Squid genaamd, welke deeze Walvischsoort in menigte, als haar meeste voedzel, inslokt.

[p. 608]

Kaempfer heeft ook van twee Walvisschen melding gemaakt, die Amber in hunne ingewanden hadden, en op de kusten van Japan gevangen zouden zyn, waarvan de een Fianfiro en de ander Mokos genoemd werdt; doch hy beschryft dezelve niet, en wat hy anders daarvan bybrengt schynt zeer verdacht.’