Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 469]

Oude en tegenwoordige staat van alle Godsdiensten, van de Schepping der Waereld tot op den tegenwoordigen tijd. Door W. Hurd D.D. Uit het Engelsch vertaald. Vyfde Deel. Vercierd met een prachtig stel Kunstplaaten. Te Amsterdam, by M. de Bruin, 1784. In gr. octavo 627 bladz.

Onder de voorheen in dit Werk gemelde Asgodische Volkeren, waren tot nog de Americanen niet begrepen, en dit doet den Heer Hurd, ter voltooijinge van zyn arbeid in dit opzicht, hier het oog slaen, op den Godsdienst der aloude of wilde Amerikanen, verstaende daerdoor dezulken, die voormaels Afgodendienaers waren, of het nog heden zyn. By die gelegenheid verleent hy ons ene beschryving van de verschillende Godsdiensten der voornaemste Volkeren in de Nieuwe Waereld. En daerop gaet hy, den Roomschen Godsdienst reeds ontvouwt hebbende, over tot he behandelen van den Protestantschen Godsdienst. Vooraf gaet ene Inleiding; behelzende een oordeelkundig verslag van den oorsprong en aenvanglyke invoering der Hervorminge; waeraen hy zich voorstelt te hechten, eerst een bericht van zulke Godsdiensten, welken, onder den naem van Protestantsche, onder verschillende Natien zyn vastgesteld; en daerna van de zodanigen, die gemeenlyk by den naem Dissenters, of anders denkende, bekend zyn. Hy bepaelt zich in dit Deel tot de Luterschen, en de Engelsche Kerk, van welke beiden hy een uitvoerig verslag verleent; staende de overige Protestantsche Gezintheden, in 't volgende Deel, nader overwoogen te worden. - Wy hebben, reeds meermaels van dit nuttig leerzaem Werk gewag gemaekt hebbende, juist niet byzonder stil gestaen op de ene of andere beschryving der Heidensche Godsdiensten; dit noopt ons, daer ze nu in dit Deel voor 't laetst inkomen, nog ene proeve te geven van zodanig ene beschryving; waertoe wy ons, om gene al te breedvoerige te plaetzen, ons bepalen tot het bericht, het welk de Heer Hurd ons geeft van den Godsdienst der Wilden van Hudsons Baai, dat aldus luidt.

‘Zeer duistere en verwarde begrippen hebben de inwooners van Hudsons Baai van den Godsdienst; want zij hebben eene groote menigte van verschillende Godheden of liever Afgoden, welke zij vereeren naar hunne grilligheden. In de daad, de losbandige, zwervende leevenswijze deezer Wilden is een kragtige hinderpaal, dat zij geene agt

[p. 470]

kunnen slaan op betaamelijke begrippen van Godsdienst of van den waaren God. Even als de Manicheen, in de vroegste tijden van het Christendom, schijnen zij twee Beginzels, het eene goed, het andere kwaad, te aanbidden. De Zon houden zij voor het goede, en de Maan voor het kwaade Beginzel. Dit schijnt eenige overeenkomst te hebben met het gevoelen der Ouden, welke alle schadelijke en heillooze uitwerkzels aan de Maan toeschreeven.

De Wilden, van welke wij thans handelen, schijnen de Zon aan te merken als den Opperheer van 't Heelal: want zij offeren haar Tabak, in plaats van Wierook; dit noemen zij de Zon rooken. Op de volgende wijze wordt deeze plegtigheid volvoerd.

De hoofden der huisgezinnen vergaderen met het aanbreeken van den dag, ten huize van eenen det aanzienlijkste Landzaaten. Deeze ontsteekt den Tabak, en offert denzelven aan de Zon. Met beide handen dit kruid beweegende met den loop der Zonne, zendt hij, ten zelfden tijde, tot haar zijne gebeden op, smeekt om haare bescherming, bidt haar, dat zij hem het verstand wil verlichten en bestuuren, en draagt alle de gezinnen van het gewest aan haare zorge op. Naa dit alles rookt het Opperhoofd den Tabak, en deelt dien, aan elk der aanweezenden, beurtelings mede.

Calumet is de naam van het werktuig, waarvan zij, tot het Godsdienstig rooken, zich bedienen. Het is eene soort van zeer langen Pijp van roode aarde gemaakt, versierd met de hoofden van Houtsnippen, en eene soort van Eendvogels, die op boomen nestelen. De hoofden deeze Vogelen zijn van de schoonste scharlaken kleur, welke men zich kan verbeelden; niet minder sraai zijn alle hunne overige vederen.

Midden op den buis, of het lichaam van de Calumet, maaken zij zekere vederen vast, genomen van den vlerk eens Vogels, Kibon bij hen genaamd, die veele gelijkheid met een Arend heeft. Altoos wordt de Calumet gebruikt, zo dikmaals zij een Kruistogt zullen onderneemen.

Eene naauwkeurige beschrijving van de Calumet, ontmoeten wij bij Vader hennepin, een geleerd Jesuit, die deeze gewesten bezogt, en 'er eenige jaaren vertoefd heeft. Het is, dus schrijft hij, een groote Tabakspijp, van rood, wit of smart marmer, veel gelijkende naar een Heirbijl, met een zeer gladden kop. De buis, die ongeveer derdehalf voet lang is, is gemaakt van sterk riet of rotting, met veeren van allerlei kleuren bezet, door

[p. 471]

weeven met vlegtzels van Vrouwenhair. Hieraan binden zij vast twee vleugels, die het werktuig, eenigermaate, doen gelljken naar dat geen, van 't welk de Gezanten van ouds, bij het sluiten van den Vrede, zich plagten te bedienen. Dit Riet steeken zij door den Nek van zekere Vogelen, met zwarte en witte vederen gesprenkeld, en ongeveer van grootte als onze Gansen, of door den hals der bovengemelde Eendvogelen.

Ieder Natie geeft aan de Calumet zulk een gedaante, en aanbidt dezelve op eene wijze welke haar meest behaagt; of liever, allen volgen, ten deezen opzigte, de aloude vastgestelde gewoonte. De Calumet is een vrijgeleide voor de geenen, welke van de eene plaats na de andere zich begeeven. En vermits het een zinnebeeld des Vredes is, zijn zij allen van gevoelen, dat eene in 't oog loopende wraak zou nederdaalen op het hoofd der geenen, die vermetel genoeg waren, om dit teken van geede trouw te schenden. 't Is het zegel van alle openbaare onderneemingen, van alle gewigtige handelingen, van alle gewijde plegtigheden.

Doch laaten wij wederkeeren tot de overige plegtigheid deezes volks. Nimmer, dan by zeer buitengewoone gelegenheden, wordt de plegtigheid van het rooken der Zonne onderhouden. Want, doorgaans, zenden zij hunne gebeden op tot zekere kleine Beelden, welke zij bij zich draagen, en die gemeenlijk door hunne Gochelaars hun worden ter hand gesteld. Zommigen hunner zijn van gedagten dat de stormwinden worden veroorzaakt door de Maan, die, volgens hunne begrippen, zomwijlen haar verblijf houdt op den bodem der Zee.

Om haar, derhalven, te vrede te stellen, offeren zij haar het waardigste, welk zij in hunne Kanoe hebben, en werpen alles in de Zee, den Tabak niet uitgezonderd. Deeze offerande wordt voorafgegaan van een gezang en zekere andere plegtigheden, die de kragt bezitten om den boozen Geest te verjaagen. Weinig onderscheids schijnt in dit alles plaats hebben, tusschen deeze gebruiklijkheden en de gewoonten der Ouden: want zij zijn op verre na niet zo wild en onbeschaafd als veele andere Amerikaanen.

Om den uitslag van eenige zaak te weeten, vervoegen zij zich hij hunne Gochelaars, die met veel plegtigheids en Kunstbetooningen hunne antwoorden voortbrengen. De Gochelaar plant stokken in de aarde, en bouwt op dezelve eene ronde Hut, welke hij bekleedt met de vellen

[p. 472]

van beesten. Boven in den top laat hij eene opening, wijd genoeg voor een mensch om daardoor na binnen te kruipen. Hier sluit zich de doortrapte Gochelaar alleen op; hier zingt hij, stort hy traanen, tuimelt op en neder, pijnigt zichzelven, en brengt eene menigte bezweeringen voort. Naa dit alles ontvangt hij een antwoord met eene donderende stemme. Dit alles is zeer overeenkomstig met de begrippen, welke de Heidenen aangaande het Godlijk Opperweezen voeden.

Deeze begrippen, naamlijk, doen hen gelooven, dat hunne Goden de antwoorden op hunne gebeden, altoos, met eene donderende stemme moeten voortbrengen. Ja, zij zijn in het denkbeeld; dat geen antwoord van de Goden zou komen, ten zij het min of meer de wetten der Natuure opschorte. Ongetwijfeld is zulks waarheid. Doch het geen deeze verdwaalde volken voor de stemme des Oppersten Weezens houden, is niet anders dan een trek, door hunne Gochelaars gespeeld, met oogmerk om het Volk te misleiden, en hun eigen gezag te handhaaven.

Zo dra het gerugt gehoord wordt begint des Gochelaars zinverrukkende verbeelding zich te openbaaren in een mompelend geraas, gelijk dat van eene nedervallende rots. Alle de stokken schudden met zulk een geweld, dat het schijne als of het geheele gevaarte tegen den grond zal vallen. Te midden van deeze gewijde beroeringen, openbaart de Gochelaar zijne Godspraaken. Niets kan listiger overleid zijn dan deeze vond: want hij neemt de gelegenheid waar, dat des Volks gemoederen door vreeze en angst bevangen en ontsteld zijn.

Wat het Huwelijk onder hen betreft, zij trouwen zo veele Vrouwen als zij kunnen onderhouden. Niets is gemeener, dan dat vijf of zes zusters gezamentlijk éénen Man hebben. Die het eerste kind ter waereld brengt, geniet boven de andere verscheiden voorregten. Naast den Huisvader, wordt zij als het hoofd van het huisgezin aangemerkt. Dit heeft meestal plaats overal daar de Veelwijverij geduld wordt.

In 't oogenblik dat een Wilde op eene Vrouw verlieft, openbaart hij zijne drift, en, om het doelwit zijner wenschen te bereiken, onthaalt hij haare Bloedverwanten op een plegtigen maaltijd. Aan haaren Vader doet hij eenige geschenken; en naauwlijks heeft hij deszelfs toestemming verkreegen, of hij geleidt zijne Beminde, zonder

[p. 473]

eenigen verderen omslag of plegtigheid, na zijne eigen wooning. Nimmer treeden zij in 't Huwelijk, met oogmerk, om geduurende hun geheele leeven aan elkander verbonden te blijven; want zij woonen niet langer te zamen, dan zij in elkander behaagen scheppen. Dezelfde gewoonte heeft plaats, onder de meeste Noord-Americaansche Natien.

Met zo veel staatelijkheids, als hunne omstandigheden gedoogen, begraaven zij hunne dooden. Zij kleeden hen aan, beschilderen hunne wangen en het geheele lichaam met verschillende kleuren, en leggen het vervolgens in eene Kist van den bast van boomen gemaakt, welke zij van buiten met puimsteenen glad polijsten. Daarnaa planten zij paalwerk in de aarde rondom het Graf, ter hoogte van zeven of acht voeten boven den grond.

Daarenboven richten zij maaltijden aan ten behoeve van de dooden, overeenkomstig met hunne zeden en gewoonten in andere opzigten. Alles vertoont een treurig en droevig gelaat, naar evenredigheid van de omstandigheden des tijds. De naastbestaanden van den overleedenen houden een diep stilzwijgen, en gedoogen niet dat 'er gezongen of gedanst wordt. Alle de gasten doen geschenken aan de Ouders en Bloedverwanten van den Overleedenen, en werpen dezelve neder aan hunne voeten, onder het spreeken van deeze woorden. Dit dient om hem te bedekken; dit om eene Hut voor hem te houwen; dit om zijn Graf te omheinen. Alle zijne nooddruftigheden worden aldus opgenoemd.

Wij mogen deeze Afdeeling niet besluiten, zonder alvoorens te hebben aangemerkt; dat verscheiden van deeze Volken meer beschaafd zijn geworden in hunne zeden, zints de Engelschen eene Maatschappij van Koophandel voor deze gewesten hebben opgericht. Hieruit blijkt het groot nut van den Koophandel, en het gebruik, welk van denzelven altoos behoorde gemaakt te worden; naamlijk, de beschaaving der gemoederen van een ruuw onkundig Volk, op dat zij de voordeelen der zamenleevinge, en de zegeningen van den Godsdienst, mogen genieten.’