Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Waarom is de Bybel met geeneblykbaardere bewyzen voorzien? beantwoord, en de niet algemeenheid van het Cristendom verdeedigd, door J.H. Tollner, in zyn leven openbaar Hoogl. der Godgel. en Wysb. te Frankfort aan den Oder. Vertaald door eenen Leeraar der Protestantsche Kerke. In 's Gravenhage by J. van Cleef 1783. Behalven de Voorreden 360 bladz. in gr. octavo.

Dit Geschrift dient, ter wegneminge ener gewigtige zwarigheid, welke de Nederduitsche Uitgever beknopt, in hare volle kragt, aldus voorgesteld heeft. ‘Is 't Christendom waarachtig, is Jesus Leer Goddelyk en de eenige weg tot zaligheid, hoe is het dan met de Goddelyke deugden, en met zyne goedheid, die alle onze verbeel-

[p. 447]

ding overtreft, bestaanbaar, dat hy de H. Schrift, als 't ware, met opzet, slechts voor zulk een gering deel van 't menschelyk geslacht geschikt heeft? - Hoe is 't mogelyk, dat God, geduurende zo veele eeuwen, bykans niets doet, om dezelve algemeen te doen worden? - Hoe komt het dat God de bewyzen voor 't Christendom indiervoege heeft ingericht, dat dezelve nimmer volledig kunnen overtuigen, zonder de uiterste inspanning, zeer veel kunde, en een zeer uitgestrekt en geleerd onderzoek, waartoe maar zeer weinige menschen geschikt zyn? - Konden de bewyzen niet menigvuldiger, baarblykelyker en van eene onwederstaanbaardere sterkte zyn? - Begeert God ernstigst der menschen overtuiging door de H. Schrift, en zou Hy dan geene sterkere middelen hebben willen bezigen, om die overtuiging te bevorderen, te meer, daar zonder die overtuiging 'er volstrekt geene zaligheid mogelyk is? of God is niet oneindig goed, of 's menschen zaligheid is hem onmogelyk zo onverschillig.’

Ter oplossinge dezer zwarigheid schikt de Hoogleeraer Tollner zyn Werk indezervoege. (1). Geeft hy ene beoordeelende voorstelling van de bewyzen, waermede de Bybel daedlyk voorzien is. (2). Toont hy, dat 'er meerdere en blykbaerdere bewyzen voor hare Godlykheid mogelyk waren. (3). stelt hy zich voor, de verkeerde of ten minste de onvoldoende gronden, waerom God deze sterkere bewyzen aen het menschdom niet verleend heeft, op te geven en te wederleggen. (4) Poogt hy de ware redenen van Gods handelwyze in dezen voor te dragen. En eindelyk verledigt hy zich, om uit al het bygebragte enige vruchtbare en nuttige gevolgen of te leiden. - Zyn Hoogeerwaerde heeft dit Stuk met alle oplettendheid behandeld, en het zelve zo van de ene als van de andere zyde met een welwikkend oordeel overwoogen. Weetgierige Lezers, die zichzelven, omtrent deze zwarigheid niet wel hebben kunnen voldoen, of deswegens nog nadere opheldering zogten, zullen in dit Geschrift, zo al niet ene volkomen overtuiging, ten minste ene ongemeen bekwame handleiding vinden, om op het spoor ener gegronde geruststellinge, nopens dit onderwerp, te geraken. - Het is ons, zonder zeer breed uit te weiden, niet wel mogelyk ene voldoende ontvouwing van 's Hoogleeraers aeneengeschakelde redeneering in dit Geschrift mede te deelen; wy zullen ons derhalven, hier van afzien-

[p. 448]

de, alleen voornaemlyk bepalen, tot 's Mans eigen zamentrekking van zyn hoofdbewys.

Men kan naemlyk, volgens den Hoogleeraer, verscheiden redenen aenvoeren, die ons het betamelyke van Gods handelwyze in dezen toonen, gelyk hy 'er ook zelve etlyken te berde brengt; doch men heeft, naer 't hem toeschynt dien grond, die uit het Godlyk oogmerk by zyne nadere Openbaring voortvloeit, te beschouwen als de eigenlyke, de gewigtigste en de voornaemste reden; waerom hy dien grond bovenal aendringt. ‘Wanneer men, zegt hy, bewyzen kan, dat het Goddelyk oogmerk by zyne Openbaring geene sterkere noch blykbaardere bewyzen voor dezelve gedoogd heeft, maar dat bewyzen, die meer in 't oog vielen, dit Goddelyk oogmerk zouden gehinderd hebben; dan zou 't dwaas zyn, zo wy ons over gebrek aan zoortgelyke bewyzen wilden bezwaaren, of wel dieswegens vermoeden tegen de Goddelyke Openbaring te willen opvatten, of tegen de Goddelyke voorzorg voor 't geloof aan zyne Openbaring.’ - Zulks doet hem dit bewys, in 't vierde hoofddeel § 38-49, met ene beantwoording der tegenbedenkingen § 50-54, ten sterkste in 't breede uitwerken; waerop hy dan § 55. het geheele bewys als onder enen opslag dus voordraegt.

‘De trap van zekerheid, waarmede de Goddelyke Openbaring in de H. Schrift voorzien is, rust op eene vrywillige keuze van God; (§ 38.) en deze trap van zekerheid moet uit het oogmerk afgeleid worden, 't geen God met dezelve heeft. (§ 39).

Het Goddelyk oogmerk nu, by zyne nadere Openbaring in de H. Schrift, was niet zo zeer daar heen gericht, om daardoor een middel te verschaffen tot der menschen zaligheid, op zichzelven en in 't algemeen beschouwd, als veel meer, om een middel te verleenen, tot een hooger graad van zaligheid, (§ 40, 43) Want tot de zaligheid, op zichzelve beschouwd, leid God de menschen reeds door zyne Openbaring in de Natuur. (§ 41).

En 't is onlochenbaar, dat de Goddelyke Openbaring in de H. Schrift moet beschouwd worden als een middel tot eene hoogere en grootere zaligheid. (§ 42).

Zou nu de H. Schrift, overeenkomstig met het Goddelyk oogmerk, waarlyk zulk een middel zyn, dan moest alles in en by de H. Schrift indiervoege ingericht worden, dat de menschen gelegenheid verkregen, om meerdere en grootere

[p. 449]

deugden uitteoefenen, en langs dien weg voor grootere belooningen vatbaar te worden, (§ 46).

By dezen door God goedgekeurden trap van zekerheid of bewyzen verkrygen de menschen daartoe de gelegenheid; doordien hun geloof by die bewyzen zelfs een deugd kan worden. En by een hooger trap dier bewyzen zou niet alleen 't geloof zelve, maar ook alle de deugden, die daaruit voortvloejen, voor kleiner belooningen vatbaar zyn, (§ 47).

Gevolglyk is 't bewezen, dat God, overeenkomstig met het oogmerk, 't welk hy by zyne Openbaring gehad heeft, aan dezelve deezen, en geenen hoogeren, graad van zekerheid heeft kunnen verschaffen. - Gevolglyk is 't ook bewezen, dat een hooger trap van zekerheid met de Goddelyke wysheid en goedheid niet zou gestrookt hebben, (§ 48, 49).’

En deze redeneering verstrekt den Hoogleeraer dan tevens ten grondslage, om de zwarigheden uit den weg te ruimen, welken het ongeloof afleid, uit de niet-algemeen wording der Openbaringe. - Want, zegt hy, ‘zo ons dat tot eene gegronde ergernis zal verstrekken, dat God alle menschen, ten aanzien van zyne nadere Openbaring, en dus ook ten aanzien van de middelen ter zaligheid, niet aan elkander gelyk maakt; dan zouden wy ons ook met grond moeten kunnen ergeren en bezwaren, daarover, dat God alle menschen, in de middelen en in de bronnen van tydelyke gelukzaligheid, niet aan elkander gelyk maakt.’ - Verder merkt hy aen, hoe 't bewysbaer zy, dat God in zyne Voorzienigheid, om zyne Openbaring waerlyk algemeen te maken, alles, en zo veel doet, wat, en zo veel als zonder nieuwe en opeengestapelde wonderwerken slechts mogelyk is. Brengt men dan daerop de vraeg in, wel waerom besteed God tot zulk een gewigtig einde geen nieuwe wonderwerken? zo is het antwoord, om dat zulks niet overeenkomt met het Godlyk oogmerk, by deze zyne nadere Openbaring in de H. Schrift: welk antwoord zyn Hoogeerwaerde, op de bovengemelde redeneering gegrond, overtuigend uitbreid.