Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Redenvoering van F.A. van der Mark over de Liefde tot het Vaderland, te bestuuren overeenkomstig met de redelyke en gezellige natuur der menschen, of over den waaren aart van het zogenaamde Patriotismus. Openlyk uitgesprooken den 25 van Herfstmaand des jaars 1783. By gelegenheid van het plechtig aanvaarden van het gewoone Hoogleeraarsampt in de Rechten, in de Doorluchtige School te Deventer. Uit het Latyn vertaald. Te Deventer, by G. Brouwer, en te Amsterdam, by J. Allart, 1784. Behalven het Voorwerk, 64 bladz. in gr. octavo.

Ter juister behandelinge van het opgemelde onderwerp leidt onsde Hoogleeraar aanvanglyk, tot eene behoorlyke onderscheiding van de tweederleie soort van Liefde tot het Vaderland, waarvan de eerste slegts hartstogtlyk en de an-

[p. 427]

dere redelyk is; welke laatste hier eigenlyk bedoeld wordt. Aangemerkt hebbende, dat de eerste, die geen deugd kan heeten, ligtlyk tot buitenspoorigheden overslaat, zo laat hy zig wegens derzelver bestuuring aldus uit. ‘Om derhalven de Liefde voor het Vaderland met de Wetten der Natuur overeen te brengen, moeten wy die drift zo bestuuren, dat zy ons aanzette en brenge tot die heerlyke deugd, waardoor wy het Vaderland op eene redelyke wyze beminnen, in deszelfs geluk te bevorderen ons vermaak stellen, en alle vlyt aanwenden om de Vaderlandsche deugden, zo wel de Verstandelyke als de Zedelyke, op te wekken, te beoeffenen, en luisterryker te maaken; en niets verzuimen om van de ondeugden, die het menschdom en den burgerstaat overstroomen, het Vaderland te zuiveren en te bevryden, en op die wyze den verworven roem onzer Natie beschermen, vermeerderen en verder uitbreiden.’ - Vraagt men wat heeft men hier door 't woord Vaderland te verstaan? het antwoord is. Juist niet het Land onzer Geboorte, noch dat, waaruit onze Vaders afkomstig zyn, maar dat Land, 't welk wy ons ter wooninge verkoozen hebben, met welks Burgerlyke Maatschappy wy ons vereenigd hebben. ‘In een zedelyken zin is, zegt de Hoogleeraar, ons Vaderland de geheele Weereld, of, zo men liever wil, de natuurlyke maatschappy der menschen, waarin het Opperweezen de Vorst is, en wy allen even gelyk zyne Onderdaanen zyn, zonder onderscheid te maaken tusschen Edelen, Eigengeerfden en Gemeenen, of tusschen Geestelyken en Weereldlyken. Maar uit dit Vaderland, 't welk een ieder natuurlyk is, zyn wy in verschillende burgermaatschappyen overgegaan, waardoor elk voor zich een byzonder Vaderland verkrygt, 't welk dus in een burgerlyken zin verstaan wordt. - In dien zin heeft elk verstandig mensch, naar den toestand van zyn persoon, gezin of andere zaaken, zulk een Vaderland verkozen, waar hem de aangenaamheid van plaats en luchtsgesteldheid bekoorde, waar hy verzekerd was van de gemakken en voordeelen des leevens te kunnen genieten, en waar elk de gewenschte gerustheid kon hebben, om de vruchten van zyn arbeid veilig in te samelen, en eindelyk, waar hy alle de deelen van zyn geluk wysselyk, en op de gemakkelykste wyze, kon ontwikkelen. Zulk een Vaderland, waarin hy zyne wooning en alle zyne bezittingen geves-

[p. 428]

tigd heeft, draagt hy natuurlyk ook liefde toe. Want zo lang als iemand zichzelven bemint, bemint hy ook wel degelyk het Vaderland, 't welke hy zelf voor zich heeft uitgekoozen.’ - Het komt 'er nu maar op aan, dat hy deeze liefdedrift, overeenkomstig met de redelyke en gezellige natuur der menschen, bestuure.

Hier toe is ten hoogsten noodig, dat men den waaren aart van een Burgerstaat grondig kenne; het welk den Hoogleeraar noopt, om dien ten duidelykste te ontvouwen; waaruit hy dan de byzondere pligten van het Patriotismus ten bondigste afleidt, en ten kragtigste voordraagt: besluitende verder zyne Redenvoering met naar zyne omstandigheden gepaste Aanspraaken. - Om den Leezer nog eene Les uit 's Mans Patriottische voorstellingen mede te deelen, zullen wy hem de volgende onder 't oog brengen.

‘Wy behooren de rechten van 't Menschdom, die Natuurlyke rechten, welken aan allen toekomen, om dat zy menschen zyn, naauwkeurig te beoefenen, by elke voorkomende gelegenheid gade slaan, aan allen op gelyken voet te vergunnen, en niemand dezelve te ontneemen. Want deeze zyn rechten, die aan geene verandering onderheevig, van geene omwenteling in burgerlyke zaaken afhankelyk zyn. Deeze rechten derhalven, die in elk mensch, om zo te spreeken, zeer vast zyn ingeworteld, en niet van hem kunnen afgescheurd worden, deeze heeft het Volk noch kunnen noch willen aan het goeddunken van een' ander onderwerpen. - En zo het dit al had willen doen, zou het zottelyk gehandeld hebben, en het verdrag van een onzinnig Volk kan den Nazaat niet verbinden: ook is het Volk zelve, 't welke zulke rechten, waarover geen Mensch vryheid heeft om te beschikken, aan anderen opdraagt, door zulk een verdrag niet verbonden; noch kan ook de Vorst, gelyk men hem noemt, uit zulk eene onzinnige overdracht van rechten, die niet van de menschlyke beschikking afhangen, en gedaan is van een dom en onbezonnen Volk, nimmer eenig recht om te heerschen verkrygen, 't welk altoos verhinderd wordt, door de verpligting, welke op het overdraagende Volk ligt, om dat verdrag te herroepen, als 't welk het algemeene welzyn van 't Menschdom belemmert, omkeert en vernielt; en 't welk dus op geen recht gegrond is, dewyl, gelyk de schrandere Hutcheson wel zegt, het verdrag zelve ondeugend is. Want deeze allerheiligste rechten zyn aan geene schikkingen van den burgerstaat onderworpen, dat is, kunnen niet door

[p. 429]

denzelven verbroken, maar moeten daardoor ondersteund worden, dewyl zy van een Goddelyken oorsprong zyn, en ons gelyke verpligtingen opleggen, waaraan wy derhalven gehouden zyn te voldoen, om dat wy zelve menschen zyn, en anderen zo wel als wy. Hierin heeft de Natuur eene volmaakte gelykheid onder ons gesteld, op dat de een niet afhange van den wil des anderen, maar elk zyn eigen oordeel en niet dat van een ander volge. Dus heeft de Schepper der Natuur hierin eene volkomene vryheid onder de menschen ingevoerd en vastgesteld, welke te schenden onder de menschen, Muitery is in den Burgerstaat Gods. En om deeze rechten, naar de waardigheid des Menschdoms, tegen elken overtreeder derzelven, krachtdaadig te beschermen, daartoe is ieder Mensch Zoldaat. - Deeze trouwhartigheid jegens het Vaderland, en deeze grootmoedigheid, vordert het verdrag zelve van den burgerstaat ten krachtigsten van ons. Want daarom hebben wy eene burgerlyke maatschappy aangegaan, niet op dat wy onze natuurlyke vryheid zouden verliezen, maar op dat wy van dezelve ten algemeenen nutte en welzyn des volks beter gebruik zouden maaken, en dus het geluk van allen, overeenkomstig met de wet der Natuur, met vereende krachten gemakkelyker bereiken. De burgerlyke Maatschappy strekt derhalven daartoe, om te beletten, dat onze vryheid niet tot toomelooze woestheid overslaa, en strekke tot verderf van anderen. - Maar, zo lang iemand door vryelyk te handelen niets doet, 't welk strydt tegen het volkomen recht van een ander en tegen het algemeene welzyn zelve, moet elks natuurlyke vryheid in den burgerstaat behouden en ongekrenkt blyven; zoo dat elk in deeze oeffening van zyne vryheid, tegen alle onderdrukkingen van dezelve, onderstand en bescherming van de burgermaatschappy zelve ontvange.’