Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Geschiedkundige Verhandeling, betreffende het Regeeringsreglement, door zyne Hoogheid, Willem de III^de in den jaare 1674 aan de Provincie van Utrecht voorgeschreven. Waarby de onwettigheid en onbestaanbaarheid van het zelve, zo met eene vrye Staats-Regeering als met de Unie van Utrecht ten duidelyksten wordt aangetoond. Utrecht, 1784. Behalven de Voorreden, en 42 bladz. Bylagen, 247 bladz. in gr. octavo.

Ter geschikter behandelinge van dit zo gewigtige onderwerp gaat de Autheur het voorgevallene, met betrekkinge tot het ongelukkige lot der Provincie van Utrecht, in de jaaren 1672, 1673 en 1674, ten naauwkeurigste na. Met den aanvang toont hy, hoe Utrecht zig niet in de handen van den Koning van Vrankryk overgegeeven hebbe, dan na het aanwenden van de uiterste poogingen om manhaften tegenstand te bieden; tot dat men, na 't afzakken van 't Staatsche Leger naar Holland, by mangel van eenig vermogen, volstrekt genoodzaakt ware dien stap te doen. Vervolgens geeft hy een verslag van de verrigtingen der Afgevaardigden van de Algemeene Staaten, (of wel der vier niet overheerd geweest zynde Provincien,) na dat de Franschen den Stigtschen bodem geruimd hadden. Welke Afgevaardigden, terwyl ze de Provincie tot een staat van regeeringloosheid gebragt hadden, zig alleszins gedroegen, als waren zy in eene door hen overwonnen Provincie, wel-

[p. 386]

ker oppergebied in hunne handen gevallen was, zonder eenig gehoor te verleenen aan daartegen gemaakte Remonstrantien van de zodanigen, die, zelfs geduurende den tyd van de overmagt der Franschen, het Lands- en Stadsbewind gehandhaafd hadden. Dit leidt hem voorts ter ontvouwinge van den uitslag der raadpleegingen der vier Provincien, met overleg van Z.H. Willem den III, nopens het al of niet weder aanneemen der door de Franschen overheerd geweest zynde Provincien in de Unie, waardoor Utrecht, te gelyk met Gelderland en Overyssel, ieder weder in zynen ouden rang, in 't bondgenootschap ontvangen werd; waarop eerlang Z.H., door de bovengemelde Heeren Staaten, gemagtigd werd, om de Regeering in deeze drie Provincien te veranderen. Het voorgevallene by die gelegenheid in het Stigtsche is het onderwerp der vierde afdeelinge deezer Verhandelinge, waarin de Opsteller, een berigt gegeeven hebbende, van de benoeming en aanstelling der nieuwe Regenten, tevens meldt hoe Z.H. diestyds het bewuste Regeerings-Reglement invoerde, dat men toen zo onbedagt aangenomen heeft, en waarover de Nakomelingschap klagtig valt.

‘Deeze namelyk, gelyk onze Schryver zig uitdrukt, die dit Reglement met meerder Vryheid en met bedaarder zinnen heeft moogen overweegen, heeft het zelve uit een geheel ander oogpunt beschouwd, en gemeent, dat niet alleen de toenmalige Stadhouder of eerste Staatsdienaar van Holland en Zeeland, (1.) nooit geregtigd is geweest, om dit Reglement in te voeren, maar dat ook (2.) de wyze, waarop het zelve is ingevoerd, is geweest alleronrechtvaardigst, ongehoord, en zonder exempel, en dat (3.) het daarby gestatueerde, niet, gelyk zyne Hoogheid voorgaf, naast, en meest overeenkwam met de Regeering van de Provincie, zoo als die van ouds geweest was, maar in tegendeel in de meeste deelen daar mede e diametro [of lynrecht] streed. En eindlyk (4.) dat het onbestaanbaar was met de Unie van Utrecht, en dus vry wat gevoegzaamer praetext den Bondgenooten t'avond of morgen, eens had kunnen aan de hand geeven, om de Provincie buiten de Unie te sluiten, als het voorgevallen in den jaare 1672.’

De Autheur gaat de drie eerstgemelde pointen ieder afzonderlyk na, en toont van welk een gewigt, mitsgaders hoe bondig, dezelven zyn: geevende voorts nog een kort verslag van het wyders voorgevallene op het aanneemen van dit Regeerings-reglement. En eindelyk doet hy in de laat-

[p. 387]

ste afdeeling zien, hoe gegrond de opgemelde vierde bedenking, nopens de onbestaanbaarheid van dit Regeeringsreglement met de Unie zy: beweerende tevens dat 'er dringende reden zyn, om dit Regeerings-reglement, op het bezef van deszelfs verkeerde inrigting en schadelyke gevolgen, ten meesten welzyn der Provincie, te veranderen; welke dringende reden hy met nadruk ontvouwt; toonende te gelyk, dat 'er geen grond is, om dit Regeerings-reglement voor eene onverbreekbaare schikking te houden.

In het geheele beloop deezer Verhandelinge ziet men ten klaarste, dat de Schryver geene moeite gespaard heeft, om alles na te spooren, wat eenigzins tot dit onderwerp betrekking heeft; waardoor hy ons dan ook een vollediger en naauwkeuriger berigt van 't voorgevallene, versterkt met de noodige Bylagen, mededeelt, dan tot nog het licht gezien had. En, daar hy zig niet bepaalt tot een enkel geschiedkundig verslag, maar 't zelve vergezeld doet gaan, van wel gewikte aanmerkingen over de byzonderheden, die bovenal opmerking vorderen, zo is deeze zyne Verhandeling by uitsteekendheid wel geschikt, om den Leezer in staat te stellen ter juiste beoordeelinge van het voorgevallene in die dagen, hetwelk van meer dan ééne zyde zo gewigtig is, dat men deszelfs overweeging, in 't nagaan van dit Geschrift, der Natie wel moge aanbeveelen.