Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Natuur-en Wiskundige beschouwing van den Lugtbol, tot eene betere kennis en beoordeeling dier berugte ontdekking, opgestelt door Ch.H. Damen, A.L.M. et Ph. Dr. Lid van het Provinciaal Utrechts Genootschap van Konsten en Weetenschappen. Te Utrecht, by B. Wild, 1784. Behalven de Voorreden, 173 bladz. in gr. octavo.

De Heer Damen, zig voorgesteld hebbende een verslag van den Lugtbol te geeven, 't welk dienen kon, om, volgens natuur-en wiskundige gronden, over denzelven te denken, en daaruit af te leiden wat men al of niet met zekerheid of waarschynlykheid van deeze ontdekking te wagten hebbe, vangt aan met eene verklaaring der werkingen en eigenschappen van een Lugtbol in 't algemeen. Hierop laat hy volgen eene afzonderlyke beschouwing van de twee byzondere soorten van Lugtbollen, te weeten, die van Montgolfier, met door vuur verdunde lugt, en die van Charles met brandbaare Lugt. Aan de ontvouwing van 't geen, omtrent ieder deezer soorten, in 't byzonder in aanmerking komt, hegt de Autheur wyders eenige berekeningen, strekkende ter oplossinge van zommige voornaame Voorstellen, die men omtrent de vermogens der Lugtbollen kan doen. Na 't afhandelen hiervan, deelt hy ons zyne Aanmerkingen mede over het gebruik dat van de Lugtbollen gemaakt zal kunnen worden, en over eenige voorgestelde middelen tot eene willekeurige bestiering van dezelven. Men vindt 'er, gelyk bekend is, die dit onderwerp aan de eene en andere zyde overdryven; de ontdekking der Lugtbollen is in zommiger oogen geheel nutteloos; terwyl anderen derzelver nuttigheid ten hoogsten verheffen: onze Autheur bewandelt in dit geval met oordeel den middelweg, hierop voortgaande volgens de reedsgelegde en ontvouwde gronden. Hy tragt te doen zien, dat de Lngtbol tot etlyke nuttige ein-

[p. 284]

den zou kunnen strekken, al was het dat men dezelve niet naar welgevallen mogte kunnen bestieren. En van dit laatste, de mogelykheid van deszelfs bestiering, heeft hy geene gunstige gedagten: 'er zyn, naar 't hem voorkomt, in de natuur der zaake zelve, zwaarigheden, die, zo niet volstrekt onverwinnelyk, ten minste zeer bezwaarlyk te boven te komen zyn; en wat de reeds voorgeslaagen middelen betreft, dezelven zyn, gelyk hy poogt aan te toonen, deels 'er niet toe geschikt, deels onuitvoerlyk, en deels zeer onzeker. Zyn Ed. beschouwt dit onderwerp, zo met betrekking tot de eene als de andere soort van Lugtbollen; en ziet den Lugtbol van Montgolfier nog aan als beter geschikt tot het bereiken van nuttige einden dan dien van den Heer Chartes; om dat de laatste zelfs in de loodlynige bestiering, of het doen ryzen en daalen, by lengte van tyd, eene onoverkomelyke zwaarigheid heeft; het welk de horizontaale of rechtstreeksche beweeging tevens belemmert. - ‘Gelukkig, (zegt hy daarom ten slot deezer aanmerkingen,) Gelukkig derhalven dat de verkoeling en verwarming der Lugt een gereed en zeker middel aan de hand geeft, om den Lugtbol van Montgolfier naar welgevallen te doen daalen en ryzen, waardoor men in staat zal zyn om Lugtstroomen, die met onze oogmerken overeenkomen, te zoeken, en om dus van deeze schitterende uitvinding, die om veele redenen de Voorkeur schynt te verdienen, boven die welke haar gevolgt is, eenig nuttig gebruik te kunnen maaken. Want, zonder de mogelykheid der Bestuuring des Lugtbols te willen ontkennen, schroom ik egter niet om myne vrees te bekennen, dat een middel daar toe bezwaarlyk zal kunnen gevouden worden; en 'er blyft by my niet dan eene hoop over, meer gevestigt op het vertrouwen, dat ik heb op de Vindingrykheid van andere menschen, dan wel op eene duidelyke overtuiging van de mogelykheid der Uitvinding.’ - Voorts laat zig de Heer Damen, in een Aanhangzel, nog uit over 't zogenaamde Gaz der Heeren Montgolfier, 't welk veelen als geheel iets byzonders beschouwen; en waartegen zyn Ed. beweert, dat men hier, wat de werking betreft, enkel te denken hebbe op door hitte verdunde lugt. Dezelve is, zegt hy, wel met een weinig rooks vermengd, doch die rook is eer nadeelig dan voordeelig voor de uitwerking. Een hiernevens gevoegd vertaald Engelsch Geschrift over dit Stuk staaft dit

[p. 285]

denkbeeld ten volle, en toont dat men de werking van den Lugtbol van Montgolfier alleen heeft toe te schryven aan de meerdere ligtheid van gewoone lugt door hitte uitgezet.