Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Proeve over den Mensch, Zedelyke Proeven, en Oordeelkunde. Door A. Pofe, vertaalt door E. Bekker, Weduwe Wolff. In 's Gravenhage, by J.v. Cleef 1783. Behalven de Voorrede 174 bladz. in gr. octavo.

Weinigen, zo nog eenigen, onzer Leezers zullen 'er gevonden worden, die niet met lof gewag hebben hooren maaken van den beroemden Pope, als één dier uitmuntende Schryveren, die eene levendige verbeeldingskragt, en een geestig vernuft, met een welwikkend oordeel heeft weeten te vereenigen. Zulks toch straalt, volgens een eenpaarig getuigenis, zelfs van dezulken, die 's Mans denkwyze in zyne byzondere gevoelens juist niet toevallen, in alle zyne Schriften door, en vertoont zig by uitstek in de hier bovengenoemde Stukken, welken Mejuffrouw Bekker den Nederlanderen in hunne taal vertolkt aanbiedt. - Ze behelzen in de eerste plaats eene Proeve over den Mensch, beschouwd in zynen aart en staat,

[p. 173]

met opzigt tot het Heelal, tot zigzelven, tot de Maatschappy en tot het Geluk; welke vier beschouwingen naar één zamenloopend gezigtspunt gerigt zyn, als strekkende ter verdeediginge van de Godlyke Voorzienigheid; die, volgens Pope, noch in 't natuurlyke, noch in 't zedelyke, ooit eenig kwaad toelaat, dan om 'er het algemeene goed door te bewerken; waarop zyn stelregel steunt: al wat 'er is is goed. - Hier by komen eenige Zedelyke Proeven, gaande over de waare kennis der Menschen, over het Character der Vrouwen, en het recht gebruik des Rykdoms. Laatstlyk ontmoet men hier ook nog zyne Proeve over de Oordeelkunde, strekkende ter ontvouwinge van 't geen regtmaatige Oordeelkundigen hebben te vermyden en in agt te neemen, om weezenlyk nuttig te zyn. - Alle deeze Stukken leveren een aantal van leerzaame bedenkingen; die ons inzonderheid eene menigte van characters voor oogen stellen, welken geschikt zyn om ons tot de Menschkunde op te leiden; te noopen, om tegen de dwaasheid op onze hoede te zyn, en ons gedrag, ter bevorderinge van weezenlyk geluk, zo voor ons zelven als voor anderen, verstandig te bestieren. - Men neeme hier eene les van dien aart mede, uit zyne beschouwing over 't rechte gebruik des Rykdoms; waarin hy, onder andere aanmerkingen deswegens, den gierigen Cotta en deszelfs verkwistenden Zoon, in hunne uitspoorigheden en redeneerwyze afmaalt, en tevens, in 't voorbeeld van zynen Vriend, den Lord Bathurst, (aan wien hy deeze zyne beschouwing briefswyze inrigt,) het waare gebruik der Schatten schetst. - Zynen Vriend dien Stelregel herinnerd hebbende: ‘De Schepper gaf ons de Driften. Hy regeert door haar de Stervelingen, en stuurt hen tot byzondere oogmerken; in de Natuur brengen alle uiterstens goede gevolgen voort; en in den Mensch loopen zy te samen tot het algemeen welzyn;’ vervolgt hy aldus.

‘Vraagt gy, mylord, waarom of die opzamelt en deeze verkwist? Aldus behaagt het aan dien god, die den Oceaan doet ebben en vloeijen; die droogte, regen, koude en hitte, gebiedt, op dat de aarde vruchtbaar zy; aan dien god, die het leven vestigt op den dood; die de aanwezigheid grondt op de wisselvalligheid, en die aan de hemelsche lichten hunne bepaalde kringen aanwyst!

De verborgene Schatten zyn gelyk aan Insekten, welke slegts naar vleugelen wagten, om, ten bestemden jaargetyde, weg te vliegen; de bléke en holoogige mammon is niets, dan de Schatbewaarder der Armen. Nu zyn de Rykdommen in ééne bewaarplaats byeengevoert; doch weldra wordt die bewaarplaats eene miltspringende Fontein, die al het Volk, al het Gedierte, drenkt en verzadigt.

De oude cotta onteert, door zyne gierigheid, zynen Rykdom en zynen Rang; de oude cotta heeft echter ver-

[p. 174]

diensten en gezont oordeel. Zyne Keuken, (alwaar het Barbaarsche Spit nooit opgewonden wordt,) is zo kout, als zyne koelste Grotten. Zyn Voorhof is vervult met jonge Brandnetels, en zyne Gragten met Tuinkers; dus eet hy Soupes en Saladen, die hem geen duit kosten. Leeft cotta van Peulvruchten! Verwondert dit u? Hoe lange voor hem was dit de eenige Spyze der Braminen, der Heiligen en der Philosophen! De Ryken te vergasten is niets dan verkwisten; en wie zou de Voorzienigheid hare Behoeftigen durven ontrukken? Zyn oud Kasteel gelykt een afgelegen klooster, bewoont door de Stilzwygenheid en bewaakt door het Vasten. Nooit hoort men 'er de zoete tonen der Muziek, die het jonge Volkje ten dans leiden; de middagklok heeft nog nimmer een Gebuur ter maaltyd geklept. Zyne Hoevenaars zien, al zuchtent, die Torens, die nooit door den rook verduistert worden; en rukken het Rypaard met geweld naar eenen anderen kant. De Reiziger, die des nagts in zyne Bosschen verdoolt, vloekt den ouden Vrek, zyne uitgespaarde kaars, en zyne nimmer opengaande deur, terwyl eene uitgehongerde Hofhond aan de poort gromt, en de Bedelaars dreigt op te vreten.

Hoe zeer verschilt zyn Zoon van hem! Hy ziet zyn's Vaders misslag, en meent, dat hy, om wel te doen, in alles het tegendeel doen moet. Het verkeerde valt ligt te ontdekken; hoe mooglyk is het, ô Jongeling, beter te doen! Hy slagt gehele Heeatombes; hy giet gehele Wynstromen uit. De vratige Landjonker en de guizige Pastoor kunnen zich hier verzaden. Deeze Verkwisting heeft geene verachtelyke oorzaak; ô neen! Zyne Ossen worden voor het lieve Vaderland geslagt. George, en de vryheid, zyn de Drinkeonditien; 't is zyn yver voor de Protestantsche Linie, die hem bederst. Zyne Bosschen schynen, agterwaards, van den naakten grond te wyken; goed; 't is voor de Vloot; laten des de Boschgoden zuchten. Nu kleedt zyne Wol onze dappere Soldaten. Eindelyk verkoopt hy, uit Vaderlandsliefde, alle zyne Landeryen. Hy doet nog meer. De jonge cotta wil de uitvoerigste hoop des Volks voldoen. Hy gaat naar Londen, en, aan het hoofd der vreedzame Burgerwagten, verbrandt hy, in beeltenis, den Paus. Zou het mooglyk zyn, dat Engeland zyne diensten onbeloont laat? Engeland, die, ten koste van haaren welvaart, hare Patriotten betaalt? Hy vraagt een Ampt; hy toont aan het Hof, hoe veel gewigtige diensten hy gedaan heeft. Vruchtloos! Hy maakt een Bankbreuk, en, zie daar, zyn ondankbaar Vaderland laat hem over aan de strengheid der Wetten.

ô Bathurst! die nog niet door den Rykdom bedorven zyt, leer ons deszelfs waarde en gebruik. Leer ons dien met betaamlykheid genieten, en met wysheid uitdélen; hem niet door laagheden te zoeken, en ook niet door heerschzugt.

[p. 175]

Hem niet in luije ledigheid te verkwisten, maar onze uitgaven te regelen naar onze bezittingen. Leer ons de Huishoudingskunst aan de pracht, aanzien aan milddadigheid, overvloed aan matigheid verbinden. Leer ons den moeilyken middelweg tusschen eene laffe miltheid, en eene stuursche eigenliefde, bewandelen!

Deel, zegt gy, mylord, den Behoeftigen en den Waardigen, met oordeel, uwe goederen uit. Dus volgt gy het voorbeeld der Godheid, die voor alle hare Schepzelen zorgt. Verbeter dus de misslagen der Fortuin, en toon, dat gy ten minsten hare gisten wel aanlegt. Opgestapelde schatten zyn niets waardig; het goed gebruik alleen maakt het wenschelyk: zy hebben veel overeenkomst met die vergisten, die, in behoorlyke maate, en ter regter. tyd gebruikt zynde, wonderen in de Geneeskunde uitvoeren; of, gelyk Ambergris, die, in eene menigte byeen liggende, een zeer walchelyken reuk geven, doch die, verspreit zynde, den lieffelyksten geur ten hemel zenden.

Zeer wel; men moet dan van honger by de Groten sterven, op dat men met de Groten zoude eeten? want de Schurk, die hem bedriegt, en de Vleijer, die hem bederst, zit aan zyn tafel. Noem my eens één Grote, die smaaklyk kan eeten, zonder een Fioolspeelder, Pannelikker, of een geestigen Gek. De Man van Verdiensten, de verstandige Man, heeft by hem geen ingang, zo hy ten minsten niet wordt binnengeleit door eene Mâitresse, eene Comediante, of een Dobbelaar. Wie onzer Edelen nemen U, of oxfort, ten voorbeelde? Wie helpt den Verlatenen? Wie ondersteunt den Ongelukkigen? Waar ook zulk een Man moge uitschynen, ô Fortuin, verheerlyk het Toneel zynes verblyfs! Dat de Engelen hem in den gelukkigen middelstaat bewaren! 't Is dáár, daar de Engelsche weldadigheid, eer zy, voor altoos, ons Vaderland ontwykt, nog een wyl stand houdt.’