Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Godgeleerde Briefwisseling van eenen navorscher der Waarheid over de verzoening van deeze en andere Waerelden met God door Christus. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Amsterdam, by M. de Bruin, 1783. Behalven het Voorwerk 166 bladz. in gr. octavo.

Het geen aenleiding tot deze Briefwisseling heeft gegeven komt kortlyk hier op uit. De overtuigende beschouwing der gegrondheid van het Nieuwe Stelzel, nopens het Heelal, als bestaende uit ene ontelbare menigte van Waerelden, door redelyke Wezens bewoond, heeft zeker Persoon, naer 't schynt, doen denken, op het zedelyk gedrag dier Wezens, welken andere Waerelden, buiten de onze, bewoonen; en hy heeft het genoegzaem zeker geoordeeld, dat, zo niet allen, ten minsten enigen dezer Waerelden, bewoond worden, door Wezens, die, op ene soortgelyke manier, als wy Menschen in onze Waereld, gezondigd hebben. By de beschouwing hiervan heeft hy gevoegd ene overweging van de Leer der Verzoeninge met God door Christus, zo als ze ons, met betrekkinge tot deze Waereld, voorgesteld word: en hy heeft de overweging hiervan niet kunnen overeenbrengen, met zyne voorgemelde beschouwing, zonder, zyns oordeels, tot ongerymdheden te vervallen, of de Euangelieleer der Verzoeninge te verwerpen. Het ongerymde volstrekt moetende wraken, heeft zulks hem tot het laetste doen overhellen, en ingevolge hiervan enigzins genoopt, om de Godlykheid der Euangelische Openbaringe in twyfel te trekken, zo niet te loochenen. Intusschen noode hiertoe willende komen, heeft hy 't raadzaem gevonden, deze zyne twyfeling te openbaren, door het zenden van een Brief aen verscheiden beroemde Godgeleerden in

[p. 103]

Duitschland en Zwitzerland, met verzoek, dat ze de goedheid geliefden te hebben, om hem desaengaende nader te onderrichten, ten einde hem uit dien doolhof, waerin hy zich bevind, zo 't mogelyk ware, te redden.

Een aental van dertien Antwoorden, (of hy meer Brieven geschreven en Antwoorden ontvangen hebbe, geeft hy niet te kennen,) is hem op dit zyn voorstel ter hand gekomen; en 't heeft hem goedgedagt dezelven door den druk gemeen te maken; beoogende hiermede, gelyk zyne Voorreden aenduid, ook anderen op te wekken, om zyne voorgestelde twistvraeg, alzo hy van zyne twyfeling niet geheel ontheven is, nog verder op te helderen. Mannen van naem hebben, in deze hunne beantwoordingen van dien Brief, dit Stuk met oplettendheid behandeld; en daer ze de Leer der Verzoeninge, (waeromtrent de Christenen, gelyk bekend is, verschillende denkbeelden voeden,) niet allen op dezelfde wyze verklaren, zyn hunne oplossingen van onderscheiden aert. Dit maekt het lezen van zo veel Antwoorden op énen Brief, over het zelfde onderwerp, te gevalliger voor hun, by welken dit Stuk nog enige bedenklykheid, (schoon niet van dat uiterst gewigt,) mogt hebben: overmits dit onderwerp, door zo vele verschillende overwegingen, als van alle zyden beschouwd, en in velerleie gezigtspunten gesteld word; 't welk voor menschen van verschillende denkwyze en vatbaerheid wezenlyk nuttig kan zyn. Wy willen ons niet onderwinden, om beslissend te oordelen, welke beantwoording de beste zy; daerze tog merendeels zo ingerigt zyn, dat ze, naar de gronden, op welken ieder Schryver bouwt, in hare soort, voldoende geagt mogen worden, ter oplossinge der voorgestelde twyfelinge.

't Is waer, de Briefschryver schynt 'er niet volkomen in te kunnen berusten; dan hierover hebben wy ons niet te verwonderen, gemerkt hy zich inwikkelt in ene navorsching van Gods handelwyzen omtrent andere Waerelden; een onderwerp, waerin hem geen mensch, by mangel van ene Openbaring desaengaende, enige onderrichting kan geven; en waeromtrent men, ten aenzien van denkbeeldige zwarigheden, niet wel verwachten kan, dat iemand ene voldoende oplossing zal verlenen, aen zodanig enen als onzen Briefschryver, die zo geneigd is om te twyfelen, dat hy overhelle, om op dezen grondslag alleen den Christelyken Godsdienst in twyfel te trekken. - Zulks toch, moet men zeggen, is ten uiterste

[p. 104]

vreemd. De grondslag zyner twyfelingen ligt alleen in het aennemen van een nooit bewezen voorstel, ‘dat de bewoonders van enigen dier andere Waerelden, op ene soortgelyke manier, als wy Menschen in onze Waereld, gezondigd hebben:’ en op de vooronderstelling, ‘dat deze dus gestelde zondige bewoonders dier Waerelden, op de eigenste wyze, met Gode verzoend moesten worden, als God zich desaengaende omtrent deze Waereld geopenbaerd heeft.’ Beide deze vooronderstellingen moesten eerst bewezen worden, eer de Briefschryver enigen grond had, om zyne twyfeling te koesteren: en, gesteld, dat hy zyne denkbeelden van 't een en 't ander niet met elkanderen overeen kon brengen, waerom dan eer getwyfeld aen de Godlykheid der Euangelische Openbaringe, dan aen de gegrondheid zyner onderstellingen? Hierover heeft men zich, onzes oordeels, met rede te verwonderen. Ook is in de gegevene Antwoorden ten duidelykste getoond, dat de Autheur, (zyn eerste voorstel, schoon niet bewezen, hem al eens toegestaen zynde,) inderdaed niet geregtigd is, om de laetste vooronderstelling staende te houden. Heeft God zich, nopens de Verzoening, met betrekking tot deze Waereld, op ene zekere wyze geopenbaerd; was die de beste, als meest overeenkomstig met Gods Wysheid, en dus noodzaeklyk, ten aenzien van deze Waereld, zo volgt 'er geenszins uit, dat even dit zelfde plaets heeft, met opzicht tot andere Waerelden; welker betrekkelyke omstandigheden zeer veel van de onze kunnen verschillen. Men mag dit zeer gerust der Godlyke Wysheid en Goedheid aenbevolen laten; wel verzekerd zynde, dat hy, die voor 't geluk der bewoonderen dezer Waereld, ten hunnen opzichte, den besten weg heeft ingeslagen, dien ook zekerlyk zal houden, met betrekking tot de bewoonders van andere Waerelden.

Wy willen nog steeds het beste van den Briefschryver hoopen, maer wy duchten toch voor een slinks oogmerk; daer ons die gewigtige twyfeling, op zulk een lossen grondslag, ten uiterste vreemd voorkomt. En 't geen ons te meer hiervoor doet duchten, is, dat de Briefschryver in zyne Voorreden te kennen geeft, hoe één der antwoorden hem allermeest bevredigd hebbe, zonder uitdruklyk te melden, welk antwoord het zy. Had hy zulks nader aengewezen, dan zou men duidelyker begrypen, wat hem inzonderheid belemmere; en men zou dan, beter in staet

[p. 105]

gesteld zyn, om hem, naer 't bovengemelde oogmerk der uitgave van dit Geschrift, nadere opheldering te verlenen. - Bedoelde hy eigenlyk het een of ander Godgeleerd Zamenstelzel over de Verzoening, en had hy geen oogmerk om de Godlyke Openbaring, door het aentasten van Menschlyke Leeringen te wonden, dan had hy meer overeenkomstig met het character van een navorscher der Waerheid gehandeld, door zich openlyk tegen dat Leerstelzel te verzetten; dan door zich nu voor te doen als een twyfelaer omtrent den Christelyken Godsdienst, onder voorwendzel, dat hy de Euangelieleer niet overeen kan brengen, met zyne eigen gemaekte vooronderstellingen; welker laetste althans, noch door Rede, noch door Openbaring, met enigen schyn bewysbaer is.