Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Betragtingen over het Paradys, en de daarin voorgevallen Gebeurtenissen. Beneffens gedachten, over de Leerstukken, welke uit dezelve gebeurtenissen getrokken worden. Door C. Fr. Bahrdt, Professor te Giesen. Te Amsterdam, by G.W. en J. Bom, 1783. In groot octavo, 92 bladz.

Volgens dezen Schryver is het verhael, dat Mozes van het Paradys, en het daerin voorgevallen, geeft, Gen. II. 16 en vervolgens, tot het einde van het derde Hoofdstuk, een Morael, die in Oostersche Fabelen is ingekleed, welke in de Voorreden, by manier van een Brief aen een Vriend, aldus voorgedragen word.

‘Ik wil UEd. eens de Moraal zeggen, en gy moogt dan zelfs onderzoeken, of Moses deze fabel schoonder hadt kunnen inkleeden. “Godt is niet de stichter van het kwaad, hy heeft veelmeer alles gedaan, wat men van een goedertieren Schepper konde verwagten, om den mensch voor zynen val te bewaaren, hy heeft hem verstand en eene vrye wille gegeeven, en daarby de nodige onderrigting van al het geen, wat den mensch goed en schadelyk is, medegedeelt, om hem in staat te stellen, het nuttige te verkiezen, en het schadelyke te verwerpen. Wanneer dierhalven de menschen dwaazen worden, gelyk Adam een dwaas wierdt, zoo ligt de schuld niet by Godt. De mensch laat zichzelfs vrywillig, door de verlokking van het kwaade, tot dwaasheid verleiden, en deze verlokkingen zyn van drieërly aart. De eerste en wigtigste aart, zonder welke de overigen op ons geen beslissenden indruk kunnen maaken, zyn de natuurlyke neigingen tot eeten, tot het byslaapen, enz. De tweede aart der verlokkingen ligt in de bekoorlykheid der uiterlyke voorwerpen, waaraan wy ons verzondigen. De derde eindelyk in de voorbeelden en verleidingen van onze medemenschen. Wie aan deeze verlokkingen vrywillig gehoor geeft, is een dwaas, terwyl hy de slimste gevolgen zich zelfs op den hals haalt; wie dezelve in

[p. 8]

tegendeel veragt, en de onderrigtingen van God nopens dat geene, wat goed en nuttig is, gehoor geeft, die is een Wyze, en kan zich beroemen zynen gevaarlyken vyand overwonnen te hebben.”

Wat hadt gy nu, Myn Heer, tegen te werpen, wanneer het Mozes, of eenen anderen Schryver, uit welken hy geschept heeft, behaagt hadt, deze fraaije moraal in eene fabel in te kleeden? Is niet de slang een zeer schoon beeld van de lust en lokkingen der zonde, welke gelykzaam, als een slang, aan onze voeten dikwils omkruipt, zonder dat wy hem bemerken, of naar eene andere Mosaische personificatie, Gen. 4:7, agter de deur op ons loert? Is niet de appel een regt bekwaam zinnebeelt van de voorwerpen der zonde, welke onze zinnen vleijen, en de lusten van het vleesch in beweging brengen? Is niet het geen Moses Godt met den slang laat spreeken, eene regt aangenaame en duidelyke inkleding der waarheid, dat Godt de zonde, als den grootsten vyand van het menschelyk geslagt, bestemt heeft tot een eeuwigduurend voorwerp van onze haat en veragting, als ook van onze geduurige waakzaamheid, om haare boosaardige verlokkingen te ontvlieden, en, in den stryd tegen haar, niet gewondt of beschadigt te worden?’

Op dien zinnebeeldigen trant word het Mozaisch Verhael in dit Stukje overwoogen, met eene nevensgaende ontvouwing van leerstellige aenmerkingen tot dat onderwerp betrekkelyk. 't Is bekend dat soortgelyke zinnebeeldige verklaringen van dit Geschiedverhael aen verscheiden Uitleggeren behaegd hebben, die ze dan, de een op deze en de andere op gene, wyze geschikt hebben; hoedanig ene verscheidenheid natuurlyk te meer moest ontstaen, om dat 'er veel willekeurigs in die manier van verklaren plaets heeft; het welk ook in deze ontvouwing veelvuldig gevonden word. Men kan niet zeggen, dat de Opsteller van dit Geschrift het verder gebragt hebbe dan zyne Voorgangers in 't zinnebeeldig verklaren; zyne uitlegging is eer ingewikkelder en duisterer dan die van vele anderen, waertoe de omslachtige schryfwyze niet weinig medewerkt. Voor 't overige ontmoet men 'er verscheiden Godgeleerde stellingen in, nopens de Zonde onzer eerste Ouderen, en 't werk der Verlossinge door Jezus Christus, die meer blyken van ene willekeurige denkwyze, dan van een gezet uitlegkundig oordeel aen de hand geven. - Een Geschrift mag van den ge-

[p. 9]

woonen weg afwyken, en 't doorbladeren van 't zelve, hoe zeer ook tegen onze denkbeelden, kan ter scherpinge van 't oordeel, of ter navorschinge der waerheid, dienen; maer 't moet dan min of meer, in zyne soort, met een innemende oordeelkunde geschreven zyn.