KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 121]

Afscheid van school
Frans Pointl

Wat weet een jongen van zeventien van het leven? Heel veel, te veel. Van concentratiekampen wist ik, van armoede, van pleeggezinnen, van kindertehuizen, van vergeefs kinderverlangen naar geborgenheid, van drankverslaving, van trauma's, van discriminatie.

Moeder en ik bewoonden een armetierige achterkamer met balkonnetje, armoede troef.

Inmiddels was het juli negentienvijftig. Met veel moeite was ik geslaagd voor het eindexamen van de ULO, had mijn diploma, ondertekend door de heer Schenck, hoofd van de school, en de heer d'Ailly, burgemeester van Amsterdam.

Mijn oom Simon, de dokter, zou die middag langskomen om mijn moeder, zijn enig overgebleven zuster, haar maandelijkse vijfentwintig gulden te geven, zodat ze een fractie ruimer bij kas zat. Hij was twee jaar ouder dan zij, een kille onpersoonlijkheid. Hij was niet zomaar een arts, maar een ‘arts voor inwendige ziekten’ die zelf inwendig ziek was.

Moeder was ook ziek, van de oorlog, en de weinige mensen die ons bezochten waren ook ziek.

Er werd aan onze kamerdeur geklopt. Het was mevrouw Joha, de kamerverhuurster. ‘Mevrouw van Dam, uw broer de dokter komt eraan!’ riep ze.

Idioot mens, ze deed alsof de koningin in aantocht was. Ze was van origine Russin, misschien was dat aankondigen wel iets Russisch.

Hij kwam binnen, gaf ons een kort hoofdknikje. Nooit raakte hij je aan; moeder kreeg noch een begroetingskus, noch een hand. Misschien raakte hij zijn patiënten ook nooit aan.

‘Thee?’ vroeg ze.

Hij zuchtte. ‘In godsnaam maar.’ Hij keek op zijn horloge, een voor mij onbereikbaar bezit.

Ze schonk de thee in, zette de theepot op het waxinelichtje.

‘Simon, Frans is geslaagd voor zijn ULO-examen. Geweldig, vind je niet?’ Ze deed haar best haar stem enthousiast te laten klinken.

[p. 122]

Hij knikte me onverschillig toe.

‘Denk nu maar niet dat je er al bent, jongeman,’ - voor hem was ik naamloos - ‘een dergelijk diploma betekent niets. Je zult nog heel veel meer moeten leren wil je ooit iets bereiken.’

Een gevoel van teleurstelling overviel me. Waarom kwam er nooit iets vriendelijks uit die trieste mond? Zwijgend dronken we onze thee. Ik keek naar zijn imposante lederen tas die hij op de stoel naast zich had gezet. Zo'n mooie tas zou ik ook wel willen.

Hij stak een hand in de binnenzak van zijn colbert, pakte zijn portefeuille, haalde er een biljet van vijfentwintig gulden uit dat hij aan moeder gaf.

‘Dank je, Simon.’ Was er iets van schaamte op haar gezicht of verbeeldde ik me dat?

Hij stopte de portefeuille weg, nam een slok thee. Toen opende hij de tas, pakte er een platte fles uit, schroefde de dop eraf en zette de fles aan zijn mond.

Ostentatief keek moeder een andere kant op; ze had hem verleden maand verboden in onze kamer alcohol te drinken.

‘Ahhh, dat doet goed,’ mompelde hij. De fles ging terug in de mooie tas.

Weer pakte hij zijn portefeuille, nam er een tientje uit en stak me dat toe. Het leek of hij die handeling met tegenzin verrichtte.

‘Voor je diploma,’ zei hij nors.

‘Dankuwel, oom.’

Ik dacht aan de jongens en meisjes op school, opgewonden door elkaar heen schreeuwend na de diploma-uitreiking. Henk Waalhof zou een fiets van zijn ouders krijgen. Suze, die me eens tegen betaling van drie gulden haar spleetje had getoond, schreeuwde dat ze een Philipsradio op haar kamer zou krijgen. Wat een afschuwelijk schelle stem had die meid toch. Zo ordinair als die meid was, prikkelde ze me hevig, hoewel ik me daartegen verzette.

‘Van zeer lage komaf,’ zou moeders jeugdvriendin, de tandarts Estelle Hamburger, geaffecteerd opmerken.

Ik bedacht dat ik van tante Stella, zoals ik haar noemde, ook wel geld voor het diploma zou krijgen. Een fiets zoals Henk, een radio zoals Suze, of een gouden horloge zoals Hans, daar kon ik alleen maar van dromen.

[p. 123]

Maandag zou het afscheidsfeest van school plaatsvinden. Afscheid van school.

Dan was ik eindelijk van Theo af die me na een ruzie voor ‘rotjood’ had uitgescholden, van Fine die over me sprak als ‘het joodje’. Dan was ik van Gerard af, twee koppen groter dan ik, die me eens na schooltijd had opgewacht in een portiek van de Lutmastraat. Hij gaf me een stomp in mijn maag, draaide zich om en liep rustig verder. Hij had zelfs niets gezegd. Dan was ik voorgoed van meester Jagtenberg af die boekhouden en handelsrekenen gaf, waar ik veel moeite mee had, ook omdat ik door de oorlog een schooljaar had gemist.

Hij wist hoeveel inspanning het me kostte de opgaven te maken, gaf me extra lage cijfers.

De dag na een repetitie gaf hij de door hem gecorrigeerde opgaven aan de leerlingen terug. Onderaan het ruitjespapier van mijn opgave schreef hij in rode inkt: ‘Knoeiboel’ of ‘Slecht opgelet’ of ‘Heb jij eigenlijk wel hersens?’

Hij wist dat ik geen vader had die verhaal kon komen halen. Ik vermoedde dat hij een antisemiet was, misschien was hij wel NSB-er geweest!

Afscheid van school. Een verlossing.