KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 105]

Ieder begin heeft een einde
Liam O'Flaherty (Vertaling Monse Weijers)

Tegenwoordig is het in literaire kringen de gewoonte om het leven van ‘de bohème’ te verketteren. Dit is de eeuw van de wetenschap. Het leven van bohemiens is niet populair bij het publiek. Het is afwijkend. Het kan nergens bij worden ondergebracht. Daarom aarzel ik u te vertellen dat dit verhaal zich afspeelt in Greenwich Village, omdat sommigen van u hun schouders zullen ophalen en zeggen: ‘Foei! Bohemiens.’ Maar als ik dit verhaal wil vertellen, moet ik het op mijn manier doen - en u moet maar denken wat u wilt.

Greenwich Village was in die tijd het artistieke centrum van New York, op één lijn met Bloomsbury in Londen en Montparnasse in Parijs, en het had zichzelf gecreëerd door systematisch de meest heftige trekken van zowel Parijs als Londen over te nemen. Van Frankrijk nam het de dolle streken en losgeslagenheid over die de wereld associeert met de namen van Villon en Baudelaire. Aan Amerika ontleende het vrijwel niets behalve de fysieke aanwezigheid van jonge mannen en vrouwen die de acteurs en actrices waren in deze uiterst serieuze burleske.

Persoonlijk hield ik meer van deze wijk dan van welke plek ook in New York, omdat ik jong was en nog nooit zoiets had gezien. En er was ook een vrouw.

Terwijl ik op een avond met mijn broer en een paar anderen in een restaurant zat waar veel communisten kwamen, zag ik een beeldschone vrouw in haar eentje binnenkomen. Ze droeg een grote hoed waarvan de rand aan weerszijden uitstak voorbij haar schouders. Zelf was ze klein, heel blond, ‘met een gezicht als van een poesje’, zoals Tsjechov dit type graag beschreef. Toen hij me bewonderend naar haar zag kijken, wendde een van de communisten uit mijn broers gezelschap zich tot mij en zei met een walgelijk air van superioriteit: ‘Kijk maar niet zo naar haar. Ik heb al zo vaak geprobeerd haar te versieren.’

Dat prikkelde mij om haar te dwingen notitie van mij te nemen. Toen ze toevallig mijn kant op keek, glimlachte ik naar haar. Haar ogen glimlachten terug en ik was zo getroffen door haar schoonheid dat ik me afwendde en bloosde. Iets later vroeg ze de ober mij naar haar tafel te laten komen. Ik stond schutterig op en ging naast haar zitten. Omdat

[p. 106]

ik nog nooit in het gezelschap was geweest van een vrouw als zij ging ik zwaar gebukt onder mijn jeugd en onervarenheid. In antwoord op haar eerste opmerkingen mompelde ik vrijwel onverstaanbaar iets uitermate stoms.

Ze vertelde me hoe ze heette en wat haar nationaliteit was. Ze was een Russin. Ik vertelde haar hoe ik heette en wat mijn nationaliteit was. Vervolgens zei ze met de onoprechtheid van iemand met beschaving: ‘O, wat bewonder ik de Ieren en hun vrijheidsstrijd. Ze zijn het waard om bewonderd en beklaagd te worden.’

Hoewel ik vind dat er veel te bewonderen valt in mijn volk, vind ik niet dat het medelijden verdient, want het is een volk, een van de weinige, dat groeit en aan het begin staat van zijn creatieve ontwikkeling. Maar het was duidelijk dat ze het louter uit beleefdheid zei, en om me op mijn gemak te stellen. Ik was me ervan bewust dat de anderen naar ons keken en voelde me niet senang. Ze begreep toen dat ik erg verlegen was en besloot me als een jongen te behandelen, vrijmoedig en bemoedigend. Haar stem was zo beschaafd en gracieus van toon, haar taalgebruik zo subtiel en haar schoonheid zo verfijnd dat ik compleet van de wereld was en geen belangstelling meer had voor het gespreksonderwerp of de omgeving.

Terwijl we koffie dronken haalde ze plotseling een stokje van ongeveer tien centimeter uit haar tas en liet het mij zien.

‘Dit heb ik uit Tokio,’ zei ze.

‘Wat is het?’ vroeg ik.

‘Het moet een toverstokje zijn,’ zei ze. ‘Als ik het voor je ogen heen en weer beweeg en bepaalde woorden zeg, word je verliefd op me.’

‘Maar dan is dat stokje nergens voor nodig,’ zei ik, ‘want dat ben ik al.’

‘Ah,’ zei ze. ‘Dan ben je toch zo jong niet.’

‘In dat opzicht,’ antwoordde ik, ‘is een Ier nooit jong. Liefde is bij ons voornamelijk een taalritueel. Maar in dit geval gaat het verder dan mijn tong. De liefde is neergedaald in mijn hart. Maar toch vraag ik je, voor jouw plezier, me te betoveren met dit mooie stokje.’

‘Ah,’ zei ze, ‘mijn stokje heeft in ieder geval één effect gehad: het heeft je aan het praten gekregen. Goed! Wil je me tien dagen liefhebben?’

En ze begon het stokje voor mijn ogen heen en weer te bewegen. Het had zeker een buitengewone uitwerking op me, maar meer vanwege de gespannen blik waarmee ze naar me keek dan vanwege een specifieke eigenschap van het stokje.

[p. 107]

‘Maar waarom tien dagen?’ vroeg ik.

‘Oh!’ zei ze, ‘als je een limiet stelt aan de duur van een passie maakt het die des te intenser.’

‘Ik neem aan dat dat waar is,’ zei ik. ‘In Amerika krijgen misdadigers kip voor ze naar de elektrische stoel worden gebracht, en ook een sigaret. Maar ik ben geen misdadiger. In feite heb ik in de liefde maar één ervaring gehad, en die was niet erg diepgaand. Waarom zou het voor een nog ongerept iemand als ik nodig zijn om de passie kunstmatig te verhevigen?’

‘Later zal ik je dat uitleggen,’ zei ze. ‘Kom, laten we naar mijn flat gaan.’

Ze woonde op bijna de bovenste etage van een flatgebouw op Washington Square. Ik kan niet beschrijven hoe romantisch ik het allemaal vond dat ik deze mooie buitenlandse vrouw in een café in Greenwich Village had ontmoet en met haar meeging naar huis. Het was net een verhaal, geschreven door een romantische schrijver uit de tweede helft van de negentiende eeuw; alleen was het veel opwindender nu ik het niet las, maar zelf meemaakte.

‘Ik ben erg arm,’ zei ze, terwijl ze me haar kamer liet zien. ‘Zoals je ziet. Het is comfortabeler als we op het bed zitten. Maar ik kan de bomen door mijn raam zien. Kijk maar. Je kan haast vergeten dat het New York is. Soms hoor ik zelfs de vogels zingen. Het is zo triest om uit Rusland weg te zijn en arm te zijn.’

Ze vertelde me dat ze een Russische emigrante was. Hoewel ze een soort sociaal-revolutionaire was geweest en tijdens de revolutie van 1905 in de gevangenis had gezeten, was ze tegen de bolsjewieken en had ze het land moeten ontvluchten toen zij aan de macht kwamen. Ik luisterde een paar uur naar haar verhalen en ik was verrukt.

In intellectueel opzicht lagen de Russen uit het eind van de tsarentijd een paar generaties voor op de rest van Europa. Zelfs een Franse intellectueel lijkt bot vergeleken met een Rus van hetzelfde soort en dezelfde klasse. Over het algemeen lijken alle Russen vergeleken met West-Europeanen iets geniaals te hebben. En Maria was een vrouw met buitengewone gaven. Ze beweerde dat ze een bekende dichteres was in Rusland. In Amerika verdiende ze de kost met het schrijven van korte verhalen. Ik schrok van mijn eigen onwetendheid terwijl ik naar haar luisterde. Ze vertelde me zelfs over Ierse schrijvers die ik niet kende. Ik luisterde en verbaasde me over haar.

‘En jij, ben jij ook schrijver?’ vroeg ze.

[p. 108]

‘Nee,’ zei ik, ‘ik ben portier in het Knickerbocker Hotel.’

‘Ah, wat romantisch!’

‘Integendeel,’ zei ik, ‘het is onbeschrijfelijk saai om te moeten werken voor de kost.’

‘Maar je bent niet echt een portier. Je bent een vermomde prins.’

‘Het enige prinselijke dat ik bezit is mijn naam. Ik heb geen geld, dus ik moet of werken als portier of omkomen van de honger.’

Ze weigerde te geloven dat ik geen vermomde prins was en inspecteerde mijn manchetknopen, op zoek naar een uiterlijk spoor van adeldom. Maar ze vond niets en was een beetje teleurgesteld; vooral toen ik, min of meer uit zelfverdediging, het communistische regime in Rusland begon te verdedigen.

Ze begon met me te spelen als een kat die een muis heeft gevangen en hem mishandelt alvorens hem te verslinden. In plaats van hem met haar tanden te doden, jaagt ze hem de doodschrik op het lijf.

Zij was ongeveer vierendertig en ik vierentwintig. Maar ik was vijf jaar jonger dan een man van vierentwintig, omdat ik een barbaars leven had geleid nadat ik in het leger was gegaan. Geestelijk had ik stilgestaan. Terwijl zij vanaf haar zestiende het leven van een intellectueel had geleid. Ik leek op een lompe beer die speelde met een wilde kat.

Alles aan haar was ongewoon. Om me op te winden vertelde ze me over het losbandige leven dat ze voor de oorlog in Petrograd had geleid, vervolgens wees ze plotseling op een rozenkrans die aan de muur hing.

‘Ik ben niet orthodox, ik ben katholiek.’

Er kwamen tranen in haar ogen en ze zei: ‘Dit is het enige dat me redt, mijn religie. Het is mijn enige troost.’

Ik geloof vrouwen nooit, maar ik aanvaard wel altijd alles wat ze zeggen als de waarheid.

Maar ik kon deze vrouw niet begrijpen. Ze was veel te geraffineerd voor mij. Ik kon niet zeggen of ze de waarheid sprak of niet. Ik kon niet begrijpen wat ze van me wilde. Ook wist ik niet wat ik van haar wilde. Maar geestelijk haalde ze me helemaal overhoop.

Rond middernacht kuste ik haar hand en ging weg, totaal verbijsterd van liefde. Toen ik de volgende avond bij haar kwam, deed ze koel tegen me. Ze zei dat ze ziek was. Iemand was gemeen tegen haar geweest. Wilde ik bij haar komen zitten en zwijgen? Een paar uur lag ik naast haar op het bed. Ze lag op haar rug met gesloten ogen en ze zei

[p. 109]

geen woord. Plotseling ging ze rechtop zitten en zei: ‘Waarom hou je niet van me? Waarom doe je gemeen tegen mij?’

Ik wilde haar omhelzen, maar ze sprong van het bed en zei met grote heftigheid: ‘Nee. Niet als een varken.’

Ik huiverde en zweeg. Ze verliet de kamer en ik wachtte een minuut of twintig vertwijfeld op haar. Toen kwam ze lachend terug en zei: ‘Vergeef me. Ik was verdrietig omdat je geen bloemen voor me hebt meegebracht. Kom, breng me ergens heen. Als je een arbeider bent, wil ik het liefje van een arbeider zijn. We gaan naar een Chinees restaurant en als er iemand naar me kijkt, ga jij misschien met hem vechten. Nou?’

‘Oké,’ zei ik. ‘Laten we uitgaan.’

Terwijl we over straat liepen, zei ze: ‘Ik ken een andere Ier hier. Hij was erg mooi. Hij was een dief. Nu zit hij in de gevangenis.’

We betraden een Chinees restaurant.

Toen we waren gaan zitten, zei ze: ‘Ik zei dat we elkaar tien dagen konden liefhebben, want over tien dagen ga ik naar West-Indië. Ik wou dat je rijk was, zodat ik met jou kon gaan - want ik ga liever met jou dan met hem.’

Mijn vernedering was compleet toen ik niet kon betalen voor het eten en zij moest betalen. Ik verliet haar zwijgend bij de deur van haar huis en liep lang door de straten. Ik zwoer dat ik haar nooit meer zou opzoeken. Maar de volgende avond zocht ik haar toch weer op. Die avond was ze in een goede stemming, en we lagen de hele avond, tot na middernacht, op bed over literatuur te praten. We kusten elkaar en tot mijn verbazing merkte ik dat de beroering van haar lippen me volkomen koud liet. Er was iets vreemds aan haar dat ik niet kon thuisbrengen. In intellectueel opzicht was ze mijn meerdere en daardoor kon ik niet van haar houden. Ik kan alleen houden van een vrouw als ik haar de baas ben. Als een vrouw iets achterhoudt, blijf ik haar vijandig gezind. Ik kan alleen nederig bij haar zijn en mijzelf aan haar geven als zij de eerste is die zich geeft.

Maar omdat haar mysterie fysieke intimiteit uitsloot, werd ze des te romantischer. Gedurende die tien dagen liep ik rond als in een droom. Heel New York onderging een gedaanteverwisseling in mijn geest. De zomer was begonnen en er heerste een buitensporige hitte. Maar dat deed er niet toe. Iedere nacht lag ik naar haar te luisteren en ik zwoer dat ik, om te worden als zij, om vrouwen als zij te veroveren, mezelf

[p. 110]

zou opwekken uit mijn lethargie, dit leven van doelloos zwerven zou opgeven en weer een geciviliseerd mens zou worden.

Toen kwam de laatste nacht. De volgende morgen zou ze naar Barbados vertrekken. Ik geloof dat ze die nacht echt iets voelde en niet langer speelde, genietend van een pervers avontuur met een jonge jongen. Ze verlangde naar iets dieps en moois, maar ik was niet in staat om dat in haar op te wekken. Bovendien betwijfelde ik of ze in staat was het te grijpen en vast te houden als het kwam. Ze was al te oud, niet qua leeftijd, maar omdat ze hoorde bij iets dat passé was en uitgeblust, dat was overwonnen en het veld moest ruimen voor iets dat jong, vitaal en bruut was als ikzelf. Ze geloofde niet en leefde te midden van hersenschimmen, zag de werkelijkheid om haar heen slechts als een vaag en vertroebeld beeld van iets heel anders dat ze eens had gekend en toen was kwijtgeraakt.

Maar wat was ze mooi in mijn ogen! Hoe zacht en gevoelig en verfijnd! Hoe teer, als een glinsterende bal van zeeschuim waarin juwelen zijn gevormd door de weerkaatsing van de zon en die bij de minste aanraking vergaan in een paar kleurloze druppels zilt water. Haar voeten, haar handen, haar ogen, haar lippen, haar haar, haar bewegingen, haar stem werden mythisch door de heftige uitwerking die ze hadden op mijn zintuigen, zoals een vrouw in een oosters sprookje, in staat om krankzinnigheid op te wekken, de dood, opperste vreugde en plotseling onheil. En toen ik haar die nacht in mijn armen hield en naar haar betraande ogen keek, voelde ik me zwak, bijna stervende, want ik wist dat dit iets was dat tot me was gekomen, terwijl ik er nog niet klaar voor was, dat het nooit meer helemaal zou terugkomen en dat ik het kwijt zou zijn.

Of kwam het misschien in een andere vorm en was het onvermijdelijk dat het in een andere vorm zou komen? Niet besloten in het lichaam van een vrouw, in één enkel wezen, maar in de wereld van de verbeelding, vlietend, onbereikbaar, door mijzelf gecreëerd?

Ik ging wankelend bij haar weg en zat de hele nacht op een bank in Battery Park. Haar schip vertrok in de ochtend naar Barbados, vanwaar ze me twee maanden later een gedroogde roos stuurde. Ik schreef haar nooit en heb sindsdien niets meer van haar vernomen.

Ik ben haar naam vergeten.