KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 76]

Hangend ooglid
Guadalupe Nettel (Vertaling Melani Reumers)

Het werk van mijn vader is, zoals veel werk in deze stad, parasitair van aard. Als professioneel fotograaf zou hij - en met hem het hele gezin - van honger zijn omgekomen als hij niet dat genereuze aanbod had gekregen van dokter Ruellan, waardoor hij met zijn onvoorspelbare inspiratie niet alleen verzekerd was van een behoorlijk salaris, maar ook de mogelijkheid kreeg om zich te concentreren op een routineklus zonder al te grote complicaties. Dokter Ruellan is de beste ooglidchirurg van Parijs, hij opereert in het Hôpital des Quinze-Vingts en zijn cliëntenbestand is onuitputtelijk. Sommige patiënten wachten zelfs liever een heel jaar op een afspraak met hem dan dat ze kiezen voor een minder gerenommeerde arts. Als voorwaarde voor de ingreep wil onze weldoener twee fotoseries van zijn patiënten hebben: de eerste bestaat uit vijf close-ups van de ogen - gesloten en open - zodat er zekerheid over bestaat hoe die er voor de operatie uitzagen. De tweede serie wordt gemaakt als de ingreep eenmaal is uitgevoerd en de wond is geheeld. Dat betekent dat wij onze cliënten maar tweemaal in ons leven zien, hoe tevreden ze ook zijn over ons werk. Een enkele keer komt het echter voor dat de dokter een fout maakt, want niemand is volmaakt, zelfs hij niet: het ene oog blijft verder dicht dan het andere, of juist te ver open. Dan komt zo iemand nog een keer naar ons toe voor een nieuwe serie opnamen waarvoor opnieuw driehonderd euro moet worden betaald, want medische vergissingen zijn tenslotte niet de schuld van mijn vader. Anders dan je misschien zou denken, worden er veel oogleden geopereerd en om ontelbare redenen, te beginnen met aftakeling als gevolg van leeftijd, de ijdelheid van mensen die op hun gezicht geen teken van ouderdom kunnen verdragen; maar het gaat ook om auto-ongelukken, waarbij inzittenden geregeld verminkt raken, explosies, branden en andere onvoorziene rampen: de huid van een ooglid is van een onvermoede teerheid.

In onze zaak, bij de Place Gambetta, hangen wat ingelijste foto's die mijn vader in zijn jonge jaren heeft gemaakt: een middeleeuwse brug, een zigeunervrouw die bij haar woonwagen de was ophangt en een foto van een beeldhouwwerk in de Jardin du Luxembourg, waarmee

[p. 77]

hij een jeugdprijs won in Rennes. Aan die foto's kun je goed zien dat die ouwe lang geleden talent had. Mijn vader heeft ook recenter werk aan de muur hangen: een kind met een beeldschoon gezicht dat in de operatiekamer van Ruellan stierf (door een probleem met de narcose), van wie het lichaam op de operatietafel blinkt, badend in een heel fel, bijna hemels licht, dat schuin door een van de ramen naar binnen valt.

Ik begon op mijn vijftiende in de studio te werken nadat ik had besloten om van school af te gaan. Mijn vader had een assistent nodig en nam me op in zijn team. Ik leerde toen het vak van medisch fotograaf, gespecialiseerd in oogheelkunde. Maar gaandeweg nam ik ook het administratieve werk op me, zoals de boekhouding van de zaak. Ik ben niet vaak in of buiten de stad op zoek gegaan naar een scène die tot inspiratie zou kunnen dienen voor mijn wispelturige lens. Als ik een wandeling maak, doe ik dat in de regel zonder camera, of omdat ik hem vergeet of uit angst hem kwijt te raken. Maar ik moet bekennen dat ik, lopend op straat of door de gangen van een of ander gebouw, vaak de opwelling heb om foto's te nemen, niet van een landschap of brug zoals mijn vader soms deed, maar van ongewone oogleden die ik in de menigte ontdek. Dat deel van het menselijk lichaam, dat ik van jongs af heb gezien en waar ik nooit in de verste verte genoeg van heb gekregen, fascineert me mateloos.

Doordat het afwisselend zichtbaar en verborgen is, ben je gedwongen op te blijven letten als je iets wilt ontdekken dat werkelijk de moeite waard is. De fotograaf moet ervoor zorgen dat hij niet tegelijkertijd met de persoon in de studio met zijn ogen knippert en moet het moment vangen waarop het oog zich als een dartele oester sluit. Ik ben tot de slotsom gekomen dat daarvoor een speciale intuïtie nodig is, vergelijkbaar met die van jagers op insecten, want ik geloof niet dat er veel verschil bestaat tussen hun gefladder en het neerslaan van wimpers.

Ik reken mezelf tot de weinige mensen die gepassioneerd zijn door hun werk en in dat opzicht beschouw ik mezelf als een gelukkig mens. Maar laat er geen misverstand over bestaan: er zitten ook minder aangename kanten aan ons vak. Allerlei soorten mensen vinden hun weg naar de studio, meestal in wanhopige toestand. De oogleden die hier terechtkomen zijn bijna allemaal verschrikkelijk, als ze geen onbehagen veroorzaken, dan toch op zijn minst medelijden. Het is niet voor niets dat hun bezitters ervoor kiezen om zich te laten opereren. Na de

[p. 78]

herstelperiode van twee maanden, als de inmiddels getransformeerde patiënten terugkeren voor de tweede fotoserie, halen we opgelucht adem. Het is zelden een honderd procent volledige verbetering, maar een gezicht wordt er wel volledig door veranderd en daarmee ook de expressie, de gangbare gelaatsuitdrukking. Naar het zich laat aanzien zijn de ogen meer met elkaar in evenwicht, maar als je goed kijkt - en vooral als je al duizenden gezichten hebt gezien die door dezelfde hand zijn veranderd - ontdek je iets gruwelijks: op de een of andere manier lijken ze allemaal op elkaar. Alsof dokter Ruellan een stempel op zijn patiënten drukt, een subtiel maar onmiskenbaar merkteken.

Ondanks de genoegens die dit vak verschaft, leidt het zoals elk ander vak uiteindelijk tot onverschilligheid. Voor zover ik me kan herinneren heb ik maar weinig werkelijk memorabele gevallen in onze praktijk gezien. Als dat gebeurt ga ik naar mijn vader, die in de achterkamer de film in de camera doet, en vraag hem zachtjes of ik de sluiter mag bedienen. Hij stemt altijd toe, ook al begrijpt hij de reden van mijn plotselinge interesse niet. Een van die trouvailles was minder dan een jaar geleden, in de maand november. In de winter wordt de studio, die op de begane grond van een oud fabrieksgebouw is gevestigd, onverdraaglijk vochtig en is het beter om de buitenlucht in te gaan dan in die ijskoude en donkere grot te blijven omwille van het werk. Die middag was mijn vader er niet en stervend van de kou hield ik me bij de deur onledig met het bestuderen van de besluiteloze regen, terwijl ik een vrouwelijke cliënt verwenste die meer dan een kwartier te laat was. Toen haar silhouet eindelijk achter het traliewerk verscheen, verbaasde het me dat ze zo jong was, ze zal op zijn hoogst twintig zijn geweest. Een zwarte regenhoed bedekte haar hoofd en liet de druppels door haar lange haren glijden. Haar linker ooglid hing zo'n drie millimeter lager dan haar rechter. Beide gaven een dromerige aanblik, maar het linker liet een ongewone sensualiteit zien en leek zwaar op haar te drukken. Toen ik haar aankeek kreeg ik een vreemde gewaarwording, een aangenaam soort minderwaardigheidsgevoel dat ik wel vaker ervaar als ik oog in oog sta met buitensporig mooie vrouwen.

Tergend kalm, alsof het haar niets deed dat ze te laat was, kwam ze naar me toe en vroeg op welke verdieping de fotograaf te vinden was. Hoogstwaarschijnlijk hield ze me voor de portier.

‘Hier is het,’ zei ik. ‘U staat voor de deur.’ Ik schoof de grendel open en met een gebaar van verrukking waar ze niet het flauwste vermoe-

[p. 79]

den van kon hebben, knipte ik alle fotolampen aan, zoals wanneer een lid van het koninklijk huis zijn opwachting maakt in een balzaal. Zodra ze binnen was zette ze haar hoed af en haar lange zwarte haar was als een voortzetting van de regen. Net als alle andere klanten legde ze me uit dat ze een afspraak had met dokter Ruellan om haar probleem te laten verhelpen.

Welk probleem? vroeg ik bijna, u hebt toch geen enkel probleem. Maar ik hield me in. Ze was nog zo jong.., ik wilde haar niet in de war brengen en gaf de voorkeur aan een alledaagse opmerking:

‘U lijkt niet van hier, waar komt u vandaan?’

‘Uit Picardië,’ antwoordde ze verlegen, elk oogcontact vermijdend, zoals de patiënten dat meestal doen. Alleen was ik er nu niet dankbaar voor, die schuwe houding bracht me tot wanhoop. Ik had er ik weet niet wat voor over gehad om de hele verdere middag naar dat zware en tegelijkertijd tere ooglid te kunnen blijven kijken en nog twee keer zoveel om die ogen naar mij te laten kijken.

‘Bevalt Parijs u?’ vroeg ik op gemaakt afwezige toon.

‘Ja, maar ik kan niet lang blijven. Eigenlijk kom ik alleen voor de operatie.’

‘U zult nog wel gegrepen worden door Parijs, daar kunt u van op aan. Als u er het minst op verdacht bent, zult u hier komen wonen.’

Het meisje glimlachte en liet haar hoofd zakken.

‘Dat denk ik niet. Ik wil graag zo snel mogelijk terug naar Pontoise, ik wil hier liever niet een jaar door verliezen.’

Alleen al het idee dat die vrouw in een andere stad woonde maakte me moedeloos. Ik begon uit mijn humeur te raken. Plotsklaps en misschien ietwat bruusk onderbrak ik het gesprek om het filmpje te gaan zoeken.

‘Ga hier maar zitten,’ spoorde ik haar aan toen ik terugkwam. Nog nooit in mijn werkende bestaan was ik zo weinig vriendelijk geweest. Het meisje nam plaats op het bankje en streek haar haren naar achteren zodat haar gezicht goed uitkwam.

‘Ik weet niet of u het weet,’ zei ik met geveinsd medelijden, ‘maar de resultaten zijn nooit perfect. Uw oog zal nooit helemaal hetzelfde worden als het andere. Heeft de dokter dat uitgelegd?’

Ze knikte zwijgend.

‘Maar hij heeft me ook verteld dat de twee oogleden even hoog zullen komen. Dat is genoeg voor mij.’

[p. 80]

Ik stond op het punt haar een serie foto's van slecht gelukte operaties te laten zien om haar te ontmoedigen. Ik dacht erover haar te vertellen dat ze hoe dan ook zou blijven zitten met het onmiskenbare stempel van de door dokter Ruellan geopereerde patiënten, die stam van mutanten. Maar ik had de moed niet. Zonder ook maar iets te zeggen stelde ik achter haar hoofd het witte achtergrondscherm op en richtte een fotolamp op haar ogen. In plaats van de gebruikelijke vijf shots ontspande ik de sluiter vijftien keer en ik zou er tot het donker mee door zijn gegaan als mijn vader niet was gekomen.

Toen ik het slot van de deur hoorde, doofde ik de lampen. Het meisje stond op en liep naar de balie om een cheque te tekenen en daarop las ik haar in een schools handschrift geschreven naam.

‘Wens me maar sterkte,’ zei ze. ‘Over twee maanden zien we elkaar weer.’

De neerslachtigheid waarin ik die middag wegzonk is niet te beschrijven. Ik ontwikkelde de film meteen. De conventioneelste foto's stopte ik in een envelop met het ziekenhuisstempel en de foto die ik het best gelukt vond bewaarde ik in de la van mijn bureau: een opname recht van voren, dromerig en obsceen.

Mijn pogingen om haar te vergeten liepen op niets uit. Drie maanden lang wachtte ik doodsbang op het moment dat ze voor de tweede serie kwam, ik wilde er dan onder geen beding bij zijn. Elke maandag wierp ik een blik in de agenda van mijn vader om te zien wanneer ik me uit de voeten moest maken. Maar ze kwam nooit.

Op een middag aan het begin van de zomer, toen ik over de kades wandelde, speurend naar een interessant ooglid, zag ik haar weer. De bedding van de Seine was rustig die dagen, in de kadestenen werd de donkergroene kleur en het deinende klotsen van het water weerspiegeld. Ook zij liep naar het water te staren, waardoor we bijna frontaal tegen elkaar opbotsten. Tot mijn grote verrassing waren haar ogen nog steeds hetzelfde. Ik groette haar beleefd, waarbij ik alle mogelijke moeite deed om mijn blijdschap te verbergen, maar na een paar minuten hield ik het niet meer.

‘Bent u van mening veranderd?’ vroeg ik. ‘Hebt u besloten om u toch niet te laten opereren?’

‘De dokter was verhinderd en toen moest de datum worden verzet naar het eind van het schooljaar. Morgen word ik opgenomen. Ik heb geen familie in de stad, dus blijf ik drie dagen in het ziekenhuis.’

[p. 81]

‘Hoe gaat het met de studie?’

‘Vorige week heb ik toelatingsexamen voor de Sorbonne gedaan,’ antwoordde ze glimlachend. ‘Ik wil graag naar Parijs verhuizen.’

Ze leek blij. In haar blik zag ik de hoop die patiënten vaak hebben vlak voordat ze geopereerd worden en die zelfs aan de misvormdste gezichten nog iets onschuldigs geeft.

Ik nodigde haar uit om samen een ijsje te eten op het Île Saint-Louis. Dichtbij speelde een jazzorkest en hoewel we de muzikanten vanaf onze plek op de kade niet konden zien, waren de tonen goed te horen, alsof ze vanuit de rivier opdoken. Het zonlicht kleurde haar oogleden oranje. We liepen urenlang, soms zwijgend, dan weer pratend over wat we op onze weg tegenkwamen, over de stad of over de toekomst die haar hier wachtte. Als ik mijn camera had meegenomen, zou ik nu een bewijs hebben, niet alleen van de ideale vrouw, maar ook van de mooiste dag van mijn leven.

Toen het donker werd ging ik met haar mee naar het hotel waar ze logeerde, een morsig geval dicht bij Bonne Nouvelle. We brachten de nacht samen door in een gammel bed dat elk moment in elkaar kon zakken. Toen we eenmaal naakt waren, werd ons leeftijdsverschil van twintig jaar duidelijker zichtbaar. Aan één stuk door kuste ik haar oogleden en toen ik daar genoeg van kreeg, vroeg ik haar om haar ogen niet te sluiten, zodat ik van die extra drie millimeter ooglid kon genieten, die wellustige drie millimeter waar ik helemaal gek van werd. Van de eerste omhelzing tot het moment dat ik uitgeput het nachtlampje uitknipte, voelde ik de noodzaak om haar over te halen. Zonder me ook maar enigszins te schamen of geremd te voelen smeekte ik haar om zich niet te laten opereren, om bij me te blijven, precies zoals ze op dat moment was. Maar ze dacht dat het pure aanstellerij was, een van die geëxalteerde leugens die in dit soort omstandigheden worden gezegd.

We sliepen amper die nacht. Als dokter Ruellan dat had geweten! Hij die zijn patiënten vlak voor een operatie altijd volledige rust oplegde. Ze kwam bij de pre-operatieve afdeling aan met wallen onder haar ogen, waardoor ze er ouder en tegelijk nog mooier uitzag. Ik beloofde dat ik tot het laatste moment bij haar zou blijven en dat ik daarna, als ze bijkwam uit de narcose, meteen langs zou komen. Maar ik was er niet toe in staat: zodra de verpleegster binnenkwam om haar naar de operatiekamer te brengen, glipte ik weg naar de lift.

[p. 82]

Volkomen kapot liep ik het ziekenhuis uit, als iemand die net een nederlaag heeft geleden. De dag erna dacht ik continu aan haar. Ik zag voor me hoe ze alleen wakker werd, in die vijandige kamer die naar ontsmettingsmiddel stonk. Ik had graag bij haar willen zijn en zou dat ook geweest zijn als er niet zoveel op het spel had gestaan: mijn herinneringen, mijn beelden van die ogen, die ogen die, als ik ze later had teruggezien en ze net zo geworden waren als die van alle patiënten van dokter Ruellan, uit mijn geheugen gewist zouden worden.

Op sommige middagen, vooral in zware tijden waarin de cliënten me geen enkele voldoening kunnen bieden, zet ik haar foto op mijn bureau en kijk er een paar minuten naar. Als ik dat doe lijkt het bijna of ik stik en word ik overvallen door een grenzeloze haat jegens onze weldoener, alsof zijn scalpel op de een of andere manier ook mij heeft verminkt. Sindsdien ben ik er niet meer met de camera op uit getrokken, de kades van de Seine hebben geen enkel mysterie meer voor me in petto.