KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 47]

Zwarte band
Mensje van Keulen

Februari 2006

Mijn vader zou boos op me zijn geweest, om ‘Olifanten op een web’, het autobiografische boek dat ik in de jaren '90 had geschreven. Dit had mijn broer me verteld. Maar waarom was hij boos geweest? Omdat ik iets had gezegd over zijn verleden als legionnair? Of omdat ik wist dat ik ergens in Duitsland een halfzus had rondlopen die niet beter wist of hij was gesneuveld? Nee, ik had hem als een rokkenjager afgeschilderd en zo erg was hij niet geweest. Hij zou er vrienden door zijn kwijtgeraakt. Mooie vrienden. Ik geloofde er niets van. Mannen die een rokkenjager de vriendschap opzeggen? Kom nou. Het moest door Haar zijn, zijn tweede vrouw, voor wie die ‘vrienden’ op de vlucht waren geslagen.

Zou hij me willen zien? Hij had dan wel geknikt toen mijn broer het hem had gevraagd, maar had hij het door die hersenbloeding niet verkeerd begrepen? Na al die jaren, waarin Zij ervoor had gezorgd dat uitsluitend haar eigen kinderen telden, zou ik hem dan eindelijk kunnen bezoeken, omdat hij zich op neutraal terrein bevond.

Ik besloot een uur voor het avondeten te gaan, dan zou het makkelijker zijn om ook weer afscheid te nemen. Mijn broer ging poolshoogte nemen. Hij kwam terug: de kust was veilig, ofwel: Zij was er niet, en pa zat in een stoel, aangekleed, het gebit in.

We gingen naar boven, mijn broer ging een vertrek binnen en zei tegen de man die ik nog niet kon zien dat er een verrassing was. Ik weet niet meer wat ik voelde of dacht, maar bij het zien van zijn gezicht schoot ik in de lach. Hij leek zowel op Einstein als Woody Allen, al is hij niet Joods, maar dat zei ik niet en ik zei ook niet dat hij op al zijn broers leek. Een half uur lang bleef ik vrijwel alleen aan het woord, alsof ik zo die dertig jaar in kon halen, liefst nog verder terug kon stappen in de tijd dat hij de belangrijkste man in mijn leven was, de man die ik had bewonderd, voor wie ik met graagte hoge cijfers had gehaald, om wie ik veel had gelachen. Ik vertelde hem over mijn zus in Spanje, zijn kleinkinderen, dat hij zelfs overgrootvader werd. Onderwijl keek ik naar dat gezicht, even komisch als droevig, de grote oren

[p. 48]

die elke Van der Steen had, zijn grote Van der Steenenneus, zijn ogen, groot en klaar en vriendelijk achter die bril met stevig montuur, zijn flinke kin, zijn kale hoofd met de clowneske, uitstaande rand wit haar die hem goed stond, ja, het was pa, maar zijn omvang was weg. De man die iedereen kon optillen, met judo de derde dan had behaald. Zijn handen waren nog wel groot, maar de rechter die hij niet bewegen kon zag paars en als ik ernaar keek voelde ik ergens onder mijn hart een scherpe steek. Hij tilde zijn voeten op en legde ze bij mijn broer op schoot. Keurig gepoetste schoenen had hij aan, zij het dat het niet meer de dure schoenen met ingebouwde schokbrekers waren, zoals hij ze vroeger noemde. Mijn broer legde zijn hand op de dunne benen. Mijn vader had even ervoor zijn eigen hand van de leuning gehaald toen ik erop leunde, alsof hij bang voor me was, en ook dat stak me.

Daar zat hij, in een hoek van een lege zaal, naast zijn bed. Aan zijn neus een druppel die hij vergeefs probeerde op te snuiven. Op of in zijn nachtkastje lagen geen zakdoekjes, iets waar Zij natuurlijk ook niet op lette. Ik had er nog maar twee en mijn broer haalde een wc-rol om zijn neus en kin mee af te vegen. Ik vroeg of hij pijn had, of ze goed voor hem waren, of het eten in orde was, of hij kon slapen. Hij gaf overal antwoord op, was daarbij soms enige tijd aan het woord - alleen, het waren geen woorden. Ze bestonden waarschijnlijk in zijn hoofd en werden tot hele zinnen geformuleerd, maar wat er uit die verbale man met zijn aangename basstem kwam, was een reeks onbegrijpelijke klanken.

Daar zat hij, dunnetjes, met zijn mooie kop. Niet in een van zijn donkere, goed gesneden pakken, maar in een rood vestje en een lichte broek. Soms, als hij aan het spreken was, maakte hij met zijn goede hand een klein, hulpeloos gebaar, omdat hij wist dat hij niet te verstaan was. Misschien heeft hij wel gezegd dat hij spijt had om wat hij mijn moeder had aangedaan of dat hij spijt, allemachtig veel spijt had van Haar. Hij had dat laatste al eens, na een eerdere hersenbloeding, aan mijn broer bekend die hem toen als enige van Haar had mogen bezoeken. En hij had eraan toegevoegd dat hij was gebleven om haar kinderen. Praten deden ze niet meer. Ze maakte hem alleen nog maar verwijten omdat hij haar geen rijk leven had weten te geven en schold hem uit. Ze schijnt nu gezegd te hebben dat haar dochter, die o zo gek op hem zou zijn, hem hier maar niet moest bezoeken om het ‘goede beeld’ te behouden. Alsof hij al dood is.

[p. 49]

Ik ben ‘blij’ dat ik hem bij het weggaan boven op zijn hoofd heb gezoend en hem heb kunnen zeggen dat het goed was hem gezien te hebben. Toen ik naar huis reed was ik zelfs vrolijk. Maar 's nachts kwam het beeld terug van de man in zijn rode vestje in die kale zaal. En het besef van de onmogelijkheid om het allemaal in te halen, ook in woorden.

Maart

Mijn broer en ik hebben gesproken met iemand van de afdeling. Het bleek hard nodig voor het dossier, vertellen wat je vader voor man is. Zo bleek Zij ervan gemaakt te hebben dat ze bij elkaar waren gebleven voor de kinderen, want dat Zij had willen scheiden.

April

Ik denk geregeld aan mijn vader, zie hem dan zitten in dat hoekje in die zaal en stuur hem dan maar weer een kaart, wat nu mogelijk is. Zou Zij ze onder ogen krijgen en weggooien? Zou hij ze weten te verstoppen? Komt Zij nog wel bij hem? Ze schijnt last van haar benen te hebben. Spataderen. Die heeft ze, omdat ze een blauwe maandag aan ballet heeft gedaan.

Oom Meindert, die zegt haar bloed te kunnen drinken en die, al is hij een zachte, eerder wat verwijfde man, zelfs wel eens met haar heeft gevochten, heeft een begrafenispolis voor zijn jongste broer gekocht, omdat Zij vond dat er geen geld voor was. Hij belt me nu twee keer per week op, herhaalt zich voortdurend, zegt rustig vijftien keer dat Zij zijn broer niet tot nauwelijks bezoekt en zegt dan: ‘En ze heeft nota bene het recht van de nieuwe zorgwet een taxi te nemen! Ik zeg ze heeft het recht van de nieuwe zorgwet een taxi te nemen!’

‘Ja, oom Meindert, ik weet het.’

‘Ik wil haar nooit meer zien!’

‘Ik ook niet, oom Meindert, dat hoeft ook niet.’

‘Veronderstel dat ik haar tegenkom! Maar ik kan je vader niet eens bezoeken, want ik ben te ziek. Maar zij, zij heeft verdorie het recht van de nieuwe zorgwet een taxi te nemen!’

Mijn broer, die een paar kilometer van het verpleeghuis af woont, gaat twee keer in de week bij hem langs. Hij mag dan niet kunnen spreken, hij weet hoe hij moet kijken en zijn dankbaarheid tonen en het vrouwelijk personeel is dan ook van hem gecharmeerd. Mijn broer

[p. 50]

mocht een verslag lezen. Daarin las hij dat pa ‘een rood scrotum’ had. De voormalige rokkenjager. O, akelige ouderdom.

Mei

Nog steeds gaat mijn broer twee maal in de week op bezoek. Hij probeert hem aan de hand van een vel met letters woorden te laten vormen. Het lijkt iets beter te gaan, al heeft mijn broer hem erop betrapt dat hij de soep die gebracht wordt, meteen in de gootsteen giet. Soms verstaat hij iets. Zo was er de zin: ‘Ik ben niet tevreden omdat ik ontevreden ben.’

Toen ik het mijn man vertelde, zei hij: ‘Jij bent echt een kind van je vader.’

*

Op de dag dat het zo stormde dat er een dag eerder een weeralarm was afgegeven en er bijgevolg geen treinen reden, er geen taxi te krijgen was journalisten her en der verslag deden van hoe de zee te keer ging of over wat elders dreigde, en mensen leken te genieten van al die paniek, is mijn vader gestorven.

Ik was niet zo kapot als toen mijn moeder me ontviel, maar... Maar.

Arme pa. Ik wou dat die twee woorden niet vanzelf uit mijn pen sprongen.

Ik was aan het eind van de middag te gast in een radioprogramma in Desmedt. Omdat een taxi niet lukte, haalde de regisseur me op. Andere gasten waren een debutant en een VU-wetenschapper. Zo kwam ik terecht in een discussie over Intelligent Design, en ik zei maar weer dat mensen in God geloofden omdat ze bang waren voor géén hiernamaals. Ik dacht op dat moment niet aan mijn vader, aan hoe hij vroeger, al beweerde hij afvallig te zijn, 's avonds, in pyjama voor een stoel op zijn knieën zonk en bad (en de hond - Porky! Porky! - riep als hij een wind moest laten). Ik wist op dat moment niet dat hij al in coma lag.

We trotseerden de storm en liepen 's avonds naar het concertgebouw. Maar het concert was afgelast, omdat meer dan twintig leden van het KCO buiten Amsterdam woonden en zodoende niet konden komen. Wie wilde mocht naar de Kleine Zaal, waar drie Chaplinfilms uit 1916 werden vertoond, begeleid door live pianomuziek,. Hoewel

[p. 51]

ik meer van Laurel en Hardy houd, was ik verrast door de snelheid, de timing, de grollen, en vooral Chaplin zelf.

Toen we thuiskwamen vond ik het bericht op het antwoordapparaat.

Ik belde mijn broer en zei dat ik om halfzes zou opstaan om me bij hem te voegen. Mijn broer hield de hoorn aan mijn vaders oor en, mijn tranen weg persend, heb ik hem bedankt voor alles wat wel goed was en gezegd - en wanneer zeg je dat in godsnaam, ik krijg het nooit over mijn lippen - dat ik van hem hield.

Om 1 uur werd ik gebeld dat ik niet om halfzes hoefde op te staan.

Zij was er niet, Zij was de laatste weken niet meer geweest.

De volgende dag zei Zij tegen mijn broer dat er geen geld was voor koffie en het versturen van kaarten en dat zijn vader - háár man, we moesten dat niet vergeten, dus Zij bepaalde wat er gebeurde, punt uit - in een armengraf zou gaan, geen steen, niks.

Terwijl de begrafenis plaatsvond, stond ik op het tweede parkeerterrein van De Beukenhof in Schiedam, waar verder geen auto's stonden en ik zicht had op het gebouw waarin de aula zich bevond.

We hadden, buiten Haar om, een brief gestuurd naar de twee (van de dertien) nog in leven zijnde broers, naar neven en nichten van wie we het adres hadden, en naar onze oude buurjongen met wie we nog altijd bevriend zijn. Ik was benieuwd naar wie er waren, maar toen er al een half uur niemand uit het gebouw was gekomen, belde ik mijn buurjongen: ‘Niet zeggen dat ik bel, maar wat is er aan de hand?’

‘Er is toch koffie,’ zei hij. ‘Ik kom nu naar je toe.’

Hij was amper ingestapt of ik zag de weduwe naar buiten komen, achter een rollator, geflankeerd door haar zoon en dochter. Afkerig van een confrontatie, boog ik me over de schoot van mijn buurjongen.

‘En als ze mij zien zitten?’ zei hij.

‘Kijk de andere kant op, of doe of je iets leest.’

Zodra het drietal van het eerste parkeerterrein was vertrokken, liepen we naar het graf, heel even maar om de familie niet te laten wachten. Daar lag hij dan, de flamboyante man die zich vroeger zo graag omringd wist door familie en vrienden, die een bar timmerde om feestjes luister bij te zetten en een pingpongtafel waar de hele buurt op mocht komen spelen.

[p. 52]

Wat zou hij er een schik in hebben gehad als hij had gezien hoe we die middag met zestien neven en nichten met aardig wat Van der Steenentrekken die zich niet zomaar laten begraven, aan een lange tafel in een restaurant aan de Nieuwe Waterweg zaten. Broer Meindert was te zwak om te komen, maar broer Henk van 95, die zijn jongste broer een zondig man had gevonden en bij het graf hardop had gewenst: ‘Moge God hem genadig zijn,’ was erbij en zong uit volle borst Land of Hope and Glory.

Op de terugweg reed ik opnieuw naar de Beukenhof. Uit het bloemstuk Liefs van Men, Dan, An trok ik een paar rozen en wierp die op de kist. Nu pas viel me het bordje op met de naam van de onbekende die onder hem ligt begraven. Ik mocht dan even de sentimentele gedachte hebben gehad dat hij van Haar af was en mijn moeder hem in zekere zin weer had, in werkelijkheid lag hij op mevrouw Van Dijck. Zo gaat hij toch weer vreemd.