KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 42]

Oplossing
Daniel Kehlmann (Vertaling Ralph Aarnout)

Na zijn middelbare school beproefde hij zijn geluk in verschillende beroepen, maar geen enkel leek hem goed te passen. Hij deed een tijd klusjes op een kantorencomplex - papier sorteren, postzegels plakken, stempelen - maar wie heeft daar nou plezier in? Toen nam hij een baan aan in een autogarage. Aanvankelijk ging dat uitstekend, maar toen ontdekte hij dat de enorme liefde voor auto's die zijn collega's hadden in hem nooit op zou bloeien. Dus gaf hij zijn baan al snel op en ging op zoek naar iets anders.

Hij was in die tijd nogal gelovig, misschien dat het daardoor kwam dat hij nergens echt paste. Hij ging regelmatig naar de kerk en op een dag las hij ook de belijdenissen van de heilige Augustinus. Hij haalde het einde niet, maar de bijzondere klank van de zinnen, die stuk voor stuk nagalmden alsof ze in een kathedraal werden voorgedragen, maakte grote indruk op hem. Hij hielp ook mee in de parochie, bij de organisatie van processies en de voorbereiding van missen en dergelijke, en omdat er nu eenmaal weinig mensen zijn die dat doen, trok hij de aandacht van een paar heren in het parochiebestuur. Een van hen bood hem een baan aan.

Dat leek best interessant. De man organiseerde congressen voor zijn beroep. Voor iedereen die een congres wilde houden, regelde hij de juiste aantallen zalen en hotelkamers, sloot hij microfoons en luidsprekers aan, kocht hij potloden en papier in en zette hij allerhande dingen klaar waar niemand anders aan dacht. Nu wilden organisatoren van congressen doorgaans alle toespraken, lezingen en discussies op band opgenomen hebben, ter herinnering, of god weet waarom. En om te garanderen dat dat ook goed gebeurde, moest er iemand met een koptelefoon bij een recorder zitten om ervoor te zorgen dat de opname ongestoord verliep. Viel er een microfoon uit, dan moest hij alarm slaan, en sprak er iemand te zacht, dan moest hij de apparatuur bijregelen.

Dat deed hij dus. Er was helemaal niets ingewikkelds aan; zijn enige taak was voortdurend mee te luisteren en de lichtpuntjes die het volume en de toonhoogte weergaven in de gaten te houden. Hij mocht niet weggaan, niet lezen en zijn gedachten ook niet anderszins laten

[p. 43]

afdwalen. Hij had echter nooit moeite gehad zich te concentreren en het werk verdiende zeker niet slecht. Zo zat hij dag in dag uit in congreszalen, tegen de achtermuur aan een tafel met een recorder en luisterde hij mee. Voor hem de achterhoofden op de laatste rij, veelal kalend en grijs, achterhoofden zo versleten als de randen van de rugleuning waar ze bovenuit staken. De mensen die voor in de zaal toespraken hielden, waren veelal oud en velen van hen hadden een hoge, zwakke stem, die hij met de versterker meer volume moest geven.

Natuurlijk begreep hij weinig van wat hij hoorde, aangezien het over medische of ingewikkelde technische zaken ging. Maar hij luisterde altijd mee. Oplettend en belangstellend.

Hij had al gauw begrepen dat hij maar beter niet kon proberen na te denken over hetgeen hij hoorde. Het leidde nergens toe en gaf hem een onbehaaglijk gevoel, alsof hij een merkwaardig punt van bodemen vormloosheid naderde. En dus deed hij zijn best de betogen die dag in dag uit in zijn aanwezigheid werden gehouden aan zich voorbij te laten gaan en bij alles onverschillig te blijven. En dat lukte ook.

Aanvankelijk tenminste. Hij luisterde naar lezingen over vrijwel alles. En hij zag dat er geen eensgezindheid bestond. Nooit. Vertelde er iemand over een ontdekking, dan kwam er daarna altijd iemand die de ontdekking als onzin bestempelde. Waarop er een derde kwam die zei dat het verkeerd was de ontdekking als onzin te bestempelen - en dan nog weer een ander, enzovoort. En zo ging het altijd, of het nu over tandheelkunde ging, of over reclamestrategie. Op een dag, het was op een filosofencongres, hoorde hij dat lang geleden iemand had gezegd dat je alles kon betwijfelen, behalve dat jij het zelf was die twijfelde. Daarin berustte een vorm van zekerheid - de enige vorm van zekerheid die er was. Maar toen werd precies dít idee bestreden en, met begrippen die hij niet kende, weerlegd. Dus ook dat niet.

Een steen kon duizenden jaren ergens liggen, omspoeld door water, en toch een steen blijven. Maar hoe lang is de tijd? Eens is een steen immers weggesleten. Hij hoorde over de oneindige ruimte die toch ook niet oneindig is, over het geheime rijk der getallen, over chemische binding en oplossing. Voor hem tekenden kilometers magneetband alle mogelijke betogen op waar nooit meer iemand naar zou luisteren. Zo gingen jaren heen.

Op een zondagochtend ging hij wandelen in het park. Het was voorjaar, tegen het verkeersgeruis in de verte klonken vogelgeluiden

[p. 44]

en het lawaai van kinderen in de zandbak op. Bomen stuurden hun witte bloesems de hemel in, er stond een licht briesje. Opeens hield hij zijn pas in en ging hij, stomverbaasd, op een bankje zitten. Hij bleef nog lang zitten en toen hij opstond, wist hij dat hij nergens meer in geloofde. Hij ging naar huis, star en met een scheef lachje op zijn gezicht. Eenmaal thuis huilde hij.

Verder gebeurde er weinig. Het had voor hem altijd vastgestaan dat hij zou trouwen, maar nu constateerde hij dat het daar al bijna te laat voor was. Hij kwam nauwelijks meer onder de mensen. Vrienden van vroeger vonden dat hij zonderling was geworden en nieuwe vrienden had hij niet. Als hij vroeger over zijn toekomst fantaseerde, had hij altijd een vrouw en - wat minder duidelijk - kinderen voor zich gezien. Maar een vrouw was nooit verschenen. Hij moest nu waarschijnlijk doorpakken. Maar hoe? Zijn vermogen om door te pakken was in de loop van de tijd nagenoeg verdwenen. Tot zijn verrassing stelde hij echter vast dat het helemaal niets pijnlijks had, het idee dat er nooit meer een vrouw zou zijn. En toen, al snel daarna, was het er ook echt te laat voor.

Ondertussen bleef hij lezingen opnemen. Hij werd omspoeld door een bijzonder, niet eens onaangenaam soort verwarring en hij bleef staan en voelde hoe hij wegzonk. Het was geen twijfel, maar een alles omvattend ongeloof, een nergens eindigende, alles doordringende, door niets begrensde leegte. Niets was waar, niets was definitief, niets was beter of slechter dan wat dan ook. Elke dag hoorde hij mensen meningen verkondigen en anderen ze weerspreken, en zag hij dat ze elkaar nooit bereikten. Kwamen ze toch tot overeenstemming, dan verscheen er altijd een derde ten tonele, die hun overeenstemming verwierp. Zo vergaarde hij, al luisterend en opnemend, helemaal vanzelf en min of meer tegen zijn zin, enorm veel kennis. Maar die betekende niets voor hem.

En de wereld om hem heen, al het normale en alledaagse, de dingen waarmee hij altijd bezig was, waar hij tegenaan liep, waar hij op zat, die hij aanraakte en rook - ongemerkt veranderde alles. Zijn huis, zijn bed, zijn tafel, zijn televisie, de lange rijen stoelen in de congreszalen, het grijze asfalt van de wegen, de hemel erboven en de bomen en de huizen, alles boette in aan intensiteit. Kleuren werden valer en kregen minder glans. Over alles kwam een dun waas te liggen, bijna onzichtbaar, het waas van een duffe novemberochtend.

[p. 45]

De man die hem ooit had aangenomen, was inmiddels lang gestorven; het bedrijf werd voortgezet door diens zoon, die niet fundamenteel van zijn vader verschilde en ook verder deden zich geen grote veranderingen voor. Hij deed zijn werk en ondertussen was het hem duidelijk dat hij dat altijd zou blijven doen. 's Ochtends kwam hij aan, hij schakelde de apparatuur in, zette zijn koptelefoon op en luisterde mee. 's Avonds ging hij naar huis. Als iemand hem iets vroeg, gaf hij kort antwoord, soms helemaal niet.

Als hij vrij had, liep hij door de stad en keek hij mensen. Ze trokken aan zijn blik voorbij; vaak was het alsof ze elk moment konden oplossen, of langzaam doorzichtig zouden worden en zouden verdwijnen. Maar dat gebeurde niet, of in ieder geval niet vaak genoeg. En zo verloor hij ook hiervoor zijn belangstelling.

Hij begon te laat te komen. Niet uit luiheid, maar omdat het verband tussen de voortschrijdende tijd en de stand van de wijzers op zijn horloge hem ontging. Aanvankelijk werd dit door de vingers gezien (‘... werkt hier al zo lang, die kun je toch niet zomaar’), maar hij kwam steeds vaker en ernstiger te laat. En het ergste was dat hij er niet alleen geen verklaring voor gaf of zelfs maar een excuus wilde bedenken, maar dat hij zijn fout helemaal niet leek te begrijpen. Het probleem ging vanzelf over: op een dag kwam hij helemaal niet meer opdagen. Zijn ontslagbrief kwam keurig binnen de wettelijke termijn met de post, met een alleszins wellevende toelichting van zijn baas.

Hij las de brief nooit. Hij maakte geen post meer open. Hij zat bij het raam en keek naar buiten, naar de hemel. Daar trokken vogels voorbij, in per seizoen veranderende kleuren. De hemel zelf was doorgaans grijs. Wolken tekenden er vormen op af, 's ochtends roodgekartelde en vlammende, 's avonds troebele, 's Winters was er sneeuw: ontelbare vlokken, geruisloos, langzaam en ontzaglijk wit. En soms, uiterst zelden, was de hemel helder blauw. Geen wolken, veel licht, en met vogels die vriendelijker leken. Op zulke dagen was alles goed.

En toen kwam er een bijzondere opgewektheid over hem. Hij voelde dat als hij bij mensen in de buurt zou zijn, hij ze iets zou kunnen zeggen. Maar dat ging voorbij. Hij stond op om boodschappen te doen.

Ja, boodschappen deed hij nog. Iets in hem dwong hem nog regelmatig naar de kruidenier beneden op de hoek te gaan. Hij kocht weinig, en altijd hetzelfde. Maanden geleden had hij al zijn geld van de

[p. 46]

bank gehaald, nu lag het bij hem thuis, een schamel, steeds schraler stapeltje bankbiljetten.

En op een dag had hij niets meer. Hij haalde zijn schouders op en deed boodschappen zonder geld. Een tijdlang, behoorlijk lang nog, liet de eigenares van de winkel hem op krediet kopen. Maar toen niet meer.

Een vrouw van de sociale dienst kwam bij hem langs, ingeseind door de verkoopster die zich zorgen maakte. Hij liet de vrouw binnen, maar sprak niet met haar. Vanaf dat moment kwam elke dag iemand hem eten brengen. Toen er een psychiater meekwam en hij ook deze geen antwoord gaf, werd er een rapport opgesteld. Waarna twee vriendelijke mannen hem kwamen ophalen.

In de inrichting was het koud en wit en er hing een steriele schoonmaaklucht. Soms schreeuwde er iemand. 's Nachts viel het maanlicht in dunne strepen door het tralievenster op zijn deken. Hij lag met drie anderen op een kamer. Meestal waren ze rustig en verroerden ze zich niet; verdwaasde zielen keken er uit hun ogen. Zo nu en dan probeerden twee van hen met elkaar te praten, maar dat lukte ze niet - het was alsof ze verschillende talen spraken. 's Middags bracht een verpleger pillen. Buiten stond een boom te stralen in de zon. Vaak regende het en trokken vliegtuigen strepen in de lucht, maar daar merkte hij niets meer van. Hij kwam niet meer bij het raam, maar keek omhoog naar het plafond, een wit vlak, doorsneden door een langgerekte scheur. 's Avonds, voordat het licht aan ging, kleurde de scheur grijs, 's ochtends geelachtig.

Op een dag kwam zijn voormalige baas op bezoek. Maar hij reageerde niet, het viel niet uit te maken of hij hem herkende, of hij hem überhaupt waarnam.

Niemand nam zijn werk over, er was inmiddels een apparaat dat dit net zo goed kon. Nog een paar jaar bleef hij in de inrichting, en toen, plotseling, hield hij op met leven. Zijn lichaam bood een vreedzame aanblik, zijn gezicht was onaangedaan, alsof het nooit op aarde was geweest. En een ander kreeg zijn bed.