KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 126]

Woudenberg 1954
Monika Sauwer

Elk jaar op 1 augustus maakten Emma Wegener en haar oudste kleindochter hun pelgrimstocht. Eerst met de trein en daarna met de bus naar het Utrechtse dorp Woudenberg. Een te mooie naam voor een dorp zonder woud en zonder berg. Vanaf de halte De Klomp liepen ze naar het huis waar Emma vroeger gewoond had, en dan naar het kerkhof. Daar stonden ze stil bij het graf van Emma's man. De grootmoeder vol van herinneringen die de kleindochter niet kon hebben, omdat hij tien jaar voor haar geboorte was gestorven. Door veel over hem te vertellen hoopte Emma hem bij het kleinkind tot leven te wekken. Lukte dat? Al pratende riep ze zijn nabijheid op. Daarin was ze heel bedreven geraakt. Hij kwam zo dichtbij dat ze ervan bloosde. ‘Emma, je bent een gebouw!’ zei hij als hij haar 's avonds na het eten goedkeurend op haar achterwerk sloeg. Ze kon de geur van zijn sigaretten weer ruiken. Ze hoorde zijn lage hese stem ‘Niet huilen, mens, ben je mal!’ zeggen. Ze zag hem lezen, in bed bij de radio.

Wat voor beeld had de kleindochter van hem? Om haar grootvader te gedenken stelde het meisje zich zijn portret voor. Een sombere man met dik zwart haar en een scheiding midden over zijn hoofd keek haar vorsend aan. Hij leek op haar vader, vond ze, maar hij had zwaardere gelaatstrekken en een fronsrimpel tussen zijn wenkbrauwen. Een nors, respectabel gezicht. Je kon zien dat hij beroepsmilitair was geweest, zei haar moeder. ‘Hij is minder knap dan pa, vind je ook niet? Hij heeft een knobbelige neus, kijk maar.’

Even ging ze op haar tenen staan en ademde zo diep in dat ze haar middenrif voelde uitzetten. Daarna keek ze met gefronst voorhoofd naar de grafsteen met de naam en de jaartallen. Ze kon al lezen: ‘Hier rust Evert Hendrik Wegener. Onze lieve man en vader. 1888-1936.’

Te lang kijken was niet goed, dan ging ze zich schamen dat zij nog leefde en hij daar al achttien jaar in de donkere aarde lag. Haar blik zocht steun bij de bloeiende treurroos naast het graf. De roos bloeide met kleine roze bloemen die al begonnen uit te vallen. Ze zag honderden groene luizen aan de stelen kleven, maar haar grootmoeder die vlak naast haar stond zag ze niet. Ze had haar bril niet op en vond dat

[p. 127]

de roos er mooi bij stond. ‘Vind je ook niet, Celia?’ Ja, de roos staat er mooi bij, beaamde Celia.

Ze hadden de roos begoten en dorre blaadjes van de steen geveegd. Emma kon niet meer bukken vanwege de reumatiek, dus had Celia geknield, met haar blote knieën op het marmer. Samen hadden ze gebeden. Dat kon in gedachten, de woorden hoefde je niet uit te spreken. Toen namen ze plechtig afscheid. ‘Tot volgend jaar, grootvader,’ zei Celia tegen de zerk. ‘Tot ziens.’

Tot ziens, bij die woorden doorstroomde haar een groot, verheffend gevoel van volwassenheid. De grootvader was gestorven lang voordat zij geboren werd. Vandaag zou hij zesenzestig jaar oud zijn geworden, zei haar grootmoeder naast haar. Allebei zeiden ze nog maar eens ‘Tot ziens’ en ‘Tot volgend jaar,’ en dat was het dan. Wat moesten ze er nog aan toevoegen?

Het was warm en windstil. De lucht was zo zwaar en dik dat je hem beet kon pakken. In de bomen boven het graf zwegen de vogels. Hun jongen waren uitgevlogen. Uitgeput zaten de merels voor zich uit te staren. Ook de hemel was leeg. De zwaluwen waren vertrokken.

‘Wil je een zuurtje?’ In de bus terug naar Amersfoort gaf de grootmoeder Celia een snoepje van de rol Rang in haar tas. Zelf nam ze er ook een en begon te vertellen, hetzelfde verhaal als ieder jaar. ‘Je grootvader is heel lang ziek geweest, kind,’ zei ze schor. ‘Maar als ik het nog eens over mocht doen, zou ik toch weer met hem trouwen. En dat alles weer net zo was als toen.’ Ze schepte lucht voor de geschiedenis van de tbc die zijn longen had aangetast, over het hoesten en het kuren in het Zwitserse Arosa. Toch was hij altijd vrolijk geweest. ‘Vol grapjes. En zo leuk met de kinderen! Dan liep hij met je vader aan de hand een blokje om en dan mocht de kleine jongen net zo lang stilstaan en overal naar kijken als hij maar wilde.’ Dat was iets heel bijzonders, begreep Celia. De meeste volwassenen hadden haast. Toch zat het haar dwars dat de grootvader gewoon in bed was gestorven, in plaats van op het slagveld, zoals het hoorde voor een militair. Dus had ze postuum een held van hem gemaakt. Na de geschiedenisles over de Tweede Wereldoorlog had ze op het schoolplein verteld dat haar opa op de Grebbeberg was gesneuveld.

‘Ja, kind, dat was vroeger,’ mijmerde Emma, ‘die tijd keert niet weer.’ Ze keek langs Celia heen door de bestofte busruit naar buiten. ‘Maar over een paar jaartjes ligt je grootmoeder naast hem. Dan zijn we weer

[p. 128]

samen.’ Celia schrok. ‘Pas over heel veel jaren, toch?’ vroeg ze.

‘Over hoeveel jaren, dat weet de goede God alleen.’

Celia zag hoe haar twee trouwringen de namiddagzon weerkaatsten. Ze had een blaar op haar hiel, maar klagen deed ze niet. Het snoepje in haar mond was vliesdun geworden, met scherpe randjes. De terugweg was nu eenmaal altijd minder leuk dan de heenweg.

Schuldbewust liep ze naar huis. Haar moeder vond het maar niks dat ze meeging naar Woudenberg. Toch had ze het niet verboden.

‘Heb je je voeten geveegd? Heeft het mens je soms weer verteld hoe geweldig je grootvader was?’ zei ze toen Celia binnenkwam. Ze stond overhemden te strijken, daar werd ze nu eenmaal kwaad van.

‘Nee, gewoon, wat ik al wist. Dat hij ziek was en altijd grapjes...’

‘Ze maakt een heilige van hem,’ zei de moeder. ‘Dat gepraat over tbc is niks voor een kind van zeven.’

‘Bijna acht,’ corrigeerde Celia en rende naar haar kamer.

Omdat tbc in de jaren vijftig nog geregeld voorkwam, kregen de Nederlandse schoolkinderen dat jaar een Mantouxprikje. Het prikje was zo goed als pijnloos, alleen de bangelijksten huilden van schrik. Het stelde niks voor, vonden Celia en haar vriendinnen. Trots toonden ze elkaar hun schone witte verbandgaasjes. Gebloed had het niet eens! Toch bleven ze dagenlang met hun gaasjes pronken. Alleen als je een huidreactie kreeg was je positief, had de schoolarts gezegd. Dan moest je worden doorgelicht.

Toen Celia 's avonds bij het wassen haar gaasje verloor zag ze dat ze een soort rode muggenbeet op haar linker onderarm had. Van schrik het ze haar natte washandje op de grond vallen, droogde zich vlug af, schoot haar pyjama aan en verstopte zich onder de dekens. Haar moeder mocht in geen geval zien dat ze positief was. Die zou het veel te erg vinden dat haar kind binnenkort zou sterven. Haar hart sloeg fel tegen haar ribben, het bloed gonsde in haar oren bij de gedachte: positief! Eerst zouden ze haar doorlichten en dan ontdekten ze dat ze doodziek was. Röntgenfoto's spraken de waarheid, daar was geen ontkomen aan. Ziek. Tbc. Moest ze dan naar een sanatorium? Er bestonden kindersanatoria, had ze gehoord, waar je lessen van school gewoon doorgingen. ‘Witte bedjes’ heette het, er waren collectes voor.

[p. 129]

Nog lang lag ze rond te woelen. Haarscherp zag ze zichzelf in zo'n wit bedje liggen, haar ouders, vriendinnen en haar twee oma's eromheen. Ze zou een grote fruitmand krijgen met rijpe perziken op stro... Het water liep haar in de mond. Maar als ze in het donker over het bultje aaide werd ze weer bang. Was het al gegroeid? Positief.

Toen ze eindelijk in slaap viel droomde ze dat ze haar gingen begraven in grootvaders graf. Maar echt dood was ze nog niet, door het hout van de kist heen hoorde ze haar moeder huilen. Met veel inspanning lukte het haar het deksel een klein eindje op te tillen. De kier zonlicht prikte messcherp in haar ogen. ‘Ik ben niet dood!’ riep ze zo hard ze kon. Maar er kwam alleen een hees gefluister uit haar droge keel. Hoe ze ook probeerde te schreeuwen, ze hoorden haar niet.

‘Wat is positief?’ vroeg ze haar moeder de volgende ochtend. ‘Is het erg als je dat bent?’

‘Nee hoor,’ was het montere antwoord. ‘Oma, pa en tante Eus zijn het alledrie. Dat komt omdat ze vroeger aan de tbc-bacillen van je opa hebben blootgestaan. Hun lichaam heeft antistoffen gemaakt en die blijven je hele leven geldig.’

‘Dus positief is niet echt erg?’

‘Meestal niet. Maar voor de zekerheid gaan ze je dan toch verder onderzoeken.’

‘O. En dan?’

‘Wat is er? Maak je je zorgen over je prik?’

‘Ja. Ik heb een bult.’

‘Laat kijken dan. O, is dat alles?’

Ook de schoolarts vond het bultje niet de moeite waard.

Zo werd Celia Wegener, acht jaar oud, toch niet opgeroepen voor nader onderzoek. En ze hoefde ook al niet naar het kindersanatorium. Grootmoeder Emma kreeg een standje: ze mocht het kind geen enge verhalen meer vertellen, zei de moeder streng. Maar tegen de combinatie van Emma's vertelzucht en Celia's nieuwsgierigheid was geen kruid gewassen. Elke zondagochtend bij de chocolademelk en de fotoalbums kwamen de verhalen vanzelf naar boven: ‘Je grootvader, kind...’

En een jaar later stonden ze weer samen aan het graf.