KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 132]

Vermist persoon
Xin Qishi (Vertaling Audrey Heijns)

Liu Qian is op zoek naar zijn broer LiuYi, geboren in juni 1929, te Wuxi, Jiangsu. Nu vijftig jaar oud. Sinds zijn vertrek naar Hongkong in 1955 is het contact verloren. Hij wordt zeer gemist. Als hij of iemand anders dit bericht leest, schrijf dan naar Liaolaan 60 in Suzhou, of neem telefonisch contact op met de heer Chen in Hongkong 402368.

Chinees nieuwjaar was net begonnen. Er stond een koude wind en de hemel was grauw. Het leek alsof de schemering als een vitrage over ons hing. Ik had een dikke jas aan en een sjaal om. Met in beide handen bagage baande ik me een weg door de haastige en luidruchtige passagiers uit de trein. Toen ik door de zware houten pilaren van het station naar buiten kwam verscheen de oude historische stad voor mijn ogen. Rijen kleine huisjes, grijze dakpannen met een laag stof aangebracht door de wind. Tussen de dakpannen groeiden grassprietjes, een teken van leven tussen alle somberheid.

Voor me op straat stoof het gele zand op als er een auto voorbijreed. De ondergaande zon scheen door de stofwolken; het leek op een rookgordijn waar vage schimmen van bomen en daken doorheen schemerden. De fietsers die in een rij achter elkaar voorbijkwamen, rinkelden met hun schelle fietsbellen; uit de schemering kwamen ze tevoorschijn en haastig verdwenen ze in de stofwolken.

Nadat alle andere passagiers uit de trein ieder zijnsweegs waren gegaan, stond ik nog eenzaam en alleen bij de uitgang. Ik keek om me heen, speurend naar een Contactpunt voor Overzeese Chinezen of een taxistandplaats maar het was hier niet zoals in andere steden. Terwijl ik daar stond, keken mensen mij nieuwsgierig doch vriendelijk aan maar er was geen spoor van een taxi of bromfiets. Ik had een lange reis achter de rug met de trein, een reis door zes provincies en veertien steden van noord naar zuid met onderweg beelden van bruine verdorde velden en kale takken die omhoog staken naar de zwaarmoedige hemel. Schitterend waren de dikke witte tongen die in de hemel boven de bergen hingen: het leek alsof de stroompjes en watervallen ineens tij-

[p. 133]

dens een koude nacht gestopt waren en buiten adem geraakt tijdens een stroomversnelling, alsof de aarde in slaap was gevallen, alles stond stil. Tijdens de treinreis zuidwaarts was het landschap ongemerkt veranderd in een beeld van stromend water en groene planten die hun hoofd en voeten hadden uitgestrekt naar plaatsen onzichtbaar voor mensen. Eindelijk was ik tegen de schemering in Suzhou aangekomen. Ik was moe en verlangde naar een warm onderkomen. Maar ik had niet eens een plattegrond van Suzhou. Ik had geen idee waar ik heen moest, ik voelde me hulpeloos en verloren. Ik had verwacht dat er wel vervoer zou zijn op het station van Suzhou, net als in andere steden. Met tassen in beide handen zocht ik naar een telefoon om het reisbureau te bellen. Ronde en blozende gezichten gingen half verborgen onder de rand van een hoed of een hoogopstaande sjaal, flitsende blikken namen mij op, iets onverstaanbaars werd gemompeld en met het hoofd gebogen, de ijskoude wind trotserend, gingen ze verder.

Juist op dat moment verscheen er uit de menigte een forse kerel van een jaar of vijftig, gekleed in een grijze, gewatteerde jas, zijn handen weggestopt in zijn mouwen en een grijze corduroy muts op. Zijn oren waren bedekt door de oorflappen van de muts. Diepe lijnen markeerden zijn verweerde gezicht. Hij vroeg mij:

‘Hallo, waar kom je vandaan?’

‘Hongkong. Ik kom net met de trein uit Nanjing.’

‘Waarom komt niemand je ophalen? Had het reisbureau je niet gewaarschuwd?’

‘Op de andere stations was er steeds vervoer, en ik dacht dat het hier net zo zou zijn. Daarom had ik het niet van te voren doorgegeven.’

Hij keek even naar mijn bagage en pakte een van de tassen op. Hij zou mij naar het hotel te brengen.

‘Maar ik wil u niet tot last zijn. Als u mij een telefoon wijst, dan vind ik het zelf wel.’

‘Het is geen moeite. Het is koud en u bent hier niet bekend. Er is ook geen behoorlijke kaart van Suzhou te vinden. Mijn wagen staat daar, kom maar mee.’

Hij klonk vastberaden met een toon van warme oprechtheid. Ik volgde hem de hoek om waar inderdaad zijn bestelwagen stond geparkeerd. Op de zijkant van de portier stond ‘Suzhou Borduurwerken’. Hij reed de Pingpoort uit over de Volksweg in de richting van het hotel terwijl hij zich spontaan dienstig maakte als reisgids. Het was

[p. 134]

jammer dat het zo snel donker werd, want de straatverlichting was minimaal en het zicht slecht. Het was koud en verlaten op straat. Zelfs van de Noordelijke Pagode waren alleen nog maar de contouren zichtbaar, alsof hij uitgeknipt en aan de grijze hemel geplakt was, stil en verheven.

‘Meneer, mag ik vragen hoe u heet?’

‘Liu Qian,’ antwoordde hij met een glimlach.

‘Ik heet Chen. Ik voel me bezwaard dat u nu door mij te laat thuis bent met eten.’

‘Het is geen probleem. Ik was net klaar met een levering. Ik moet de wagen toch terugbrengen naar het bedrijf en onderweg kan ik u dan bij het hotel afzetten.’

Bij het hotel hielp Liu Qian mij met mijn bagage. Ik was ontroerd door zijn vriendelijkheid en vroeg me af hoe ik hem zou kunnen bedanken toen hij ineens haastig gedag zei en verdween, alsof hij mijn gedachten kon lezen. Nadat ik aan de balie een formulier had ingevuld ging ik naar mijn kamer waar ik uitgeput op het zachte bed neerplofte. Ik voelde hoe mijn lichaam dat in de trein pijnlijk heen en weer geschud was ineens heerlijk tot rust kwam. Terwijl ik wegdoezelde, besefte ik met schrik hoe dom ik was geweest, ik had Liu Qian niet eens om zijn adres gevraagd!

De volgende ochtend vroeg, om even na vijven, liep ik te wandelen over de Volksweg bij het hotel. De ochtendmist was zo zwaar dat ik niet verder dan tien meter kon zien. Ik bleef staan op de stenen boogbrug en keek naar de boten, hoe ze uit de mist verschenen en er weer in verdwenen. Twee vrouwen in blauwgebloemde Chinese gewatteerde jassen droegen manden met verse groente en levende vis, al lachend en kletsend kwamen ze de brug op en ik wenste ze ‘goedemorgen’ en vroeg waar de markt was. Ze vertelden mij dat hij in de buurt van de Paleispoort was; het was de stadsgroentemarkt voor de kleinhandel, maar het zou er heel druk zijn, hoor.

Met een wagen liet ik me rechtstreeks naar de markt bij de Paleispoort brengen. Suzhou in de ochtend was bruisend en levendig. Aan beide kanten van de straat waren de luiken van de ontbijtcafés open en de hete geurige stoom vulde de straten. Stoommanden waren gevuld met Suzhou-bolletjes en mensen onderweg naar hun werk en scholieren onderweg naar school verdrongen zich in de deuropening om ze te kopen. In de kanalen ernaast waren boten vol met mensen, goederen

[p. 135]

en dieren, die onder de mooie bruggen van Suzhou voeren. Op de brug was een onafgebroken stroom van fietsers, met rode gezichten, gloeiend van het harde fietsen.

Bij de marktplaats die niet meer dan twee smalle laantjes voorstelde, zag het zwart van de mensen, de stalletjes met marktlui en goederen, er was geen doorkomen aan. Aan beide kanten waren hun produkten uitgestald, zoals groente, fruit, verse vis en levende garnalen. Er stonden ook grote schalen met eieren, groot en goedkoop. De stadslui waren vroeg gekomen en liepen met manden vol koopwaar en gezichten vol hoop, alsof de manden waren gevuld met geluk.

Ik liep temidden van de menigte en keek links en recht toen ik plotseling een bekend figuur zag, dacht ik, van achteren gezien. Ik kon mijn opwinding haast niet bedwingen en worstelde me door alle mensen heen waarbij ik bijna het stalletje met de eieren omver duwde. Het lukte mij om bij Liu Qian in de buurt te geraken maar hij had helemaal niet in de gaten dat ik daar liep. Met gefronste wenkbrauwen liet hij zich meevoeren in de stroom. Hij liep als verdoofd van vermoeidheid. Pas toen ik hem een paar keer had geroepen keek hij langzaam om.

‘Meneer Liu, u bent het echt. Wat een toeval. Gisteren kon ik mezelf wel voor mijn kop slaan dat ik vergeten was uw adres te vragen.’

‘Meneer Chen, hoe is het mogelijk u hier te treffen?’

Liu Qian droeg een bamboemand en was met zo gekleed als de vorige avond. Hij had duidelijk niet goed geslapen, want zijn ogen waren helemaal rood doorlopen.

‘Vandaag heb ik een vrije dag, daarom ben ik voor de verandering vroeg op de markt voor verse vis.’ Het klonk heel gewoon maar het was duidelijk dat hij ergens mee zat.

‘Als u vandaag tijd heeft, trakteer ik u op de lunch. Ik wil geen nee horen, hoor.’

Liu Qian wuifde met zijn grote hand en schudde zijn hoofd. Hij leidde me naar een zijstraat waar het niet zo druk was.

‘Heel erg bedankt, maar dat was helemaal geen moeite gisteren. Bomen ontmoeten mekaar niet, mensen wel, is dat niet wat ze zeggen? Het was voorbestemd, zo heeft het moeten zijn. Er ligt een zieke bij mij thuis, dus ik moet gauw terug. Ik kan echt niet samen gaan lunchen.’

Op mijn verzoek schreef hij zijn adres op een stuk bruin papier. Liaolaan 60.

‘Ik hoop dat u nog een paar dagen geniet van Suzhou. Het is voor

[p. 136]

jullie makkelijk om terug te komen. Als u tijd heeft, kunt u me schrijven en houden we contact.’

‘Dat zal ik zeker doen,’ zei ik terwijl ik mijn adres in Hongkong opschreef en aan hem gaf. Liu Qian bracht me naar het busstation waar ik de bus naar de Tijgerheuvel nam. Toen de bus vertrok stond hij mij uit te zwaaien. Die dag heb ik de beroemde tuinen van Suzhou bezocht, de prachtig aangelegde tuinen waar vroeger rijke families hun tijd doorbrachten. Het schitterende houtsnijwerk op deuren en ramen maakte diepe indruk op me. Net als in de nauwe steegjes van Suzhou wisselden ook hier het water, de bomen en pagodes elkaar af, en bij ieder raam kwam een mooi uitzicht tevoorschijn dat een onverwacht plezier bezorgde als van een beeld van ‘bonte bloemen op donkere wilgen’.

In de namiddag toen ik terugkwam in het hotel vertelde de receptionist dat ene kameraad Liu voor mij had gebeld. In mijn gedachten zag ik meteen weer die bloeddoorlopen ogen en die zorgelijke blik van Liu Qian. Terug op de kamer liet ik het bad vollopen met heet water, terwijl ik wachtte tot Liu Qian weer zou bellen. Na een half uur hield ik het niet meer uit van nieuwsgierigheid, zodat ik het papiertje met Liu Qian's adres uit mijn jaszak haalde. Ik besloot op bezoek te gaan bij de familie Liu.

De wagen zette me af op de hoek van de Liaolaan. In het vage licht volgde ik de nummers op de huizen, en uiteindelijk had ik nummer 60 gevonden. Het was een houten huis van twee etages met zwarte dakpannen. Aan de deur waar de verf vanaf bladderde hingen twee metalen ringen, met boven de deur de vier-karakter-slogan ter promotie van de vier moderniseringen. Ik klopte op de deur en hij ging met een knarsend geluid open. Een vrouw van middelbare leeftijd stak haar hoofd naar buiten. Ze keek me vragend aan en nam me vliegensvlug op van top tot teen.

‘Wie zoekt u?’

‘Kameraad Liu Qian, woont hij hier?’

‘O, wacht even.’ Ze draaide zich om en riep. ‘Meneer Liu, bezoek voor u.’

In het zwakke licht van de gang kwam Liu Qian tevoorschijn. Toen hij zag dat ik het was keek hij verbaasd, maar in zijn blik kon hij een spoor van vreugde niet verbergen. Hij leidde mij naar binnen en haalde gekookt water. Ik vermoed dat er wel drie of vier gezinnen in het huis woonden. De kamer van de familie Liu was niet erg groot maar

[p. 137]

maakte wel een prettige indrukl. In het bed lag een vrouw die heel moeizaam naar mij knikte.

‘Dit is mijn vrouw. Ze heeft longkanker, zij is de zieke waar ik het over had.’ Liu Qian gaf me een kop thee en twee stukken cake.

‘Hoe is het nu met haar?’

‘Vannacht heeft ze geen oog dicht gedaan. Ik vrees dat ze nu op pijnstillers aangewezen is.’ Pijn en medelijden stonden in zijn blik, terwijl hij vertelde over het ziektebeeld van zijn vrouw, maar tegelijk klonk het heel gewoon alsof hij gewend was erover te praten.

‘Het spijt mij als mijn bezoek ongelegen komt.’

‘Onzin, u bent van harte welkom. Eet de cake nu hij nog warm is. Anders wordt hij hard en is hij niet lekker meer!’

Aan de muur hing een foto, het was Liu Qian, zijn vrouw en een meisje met een rond gezicht en twee vlechten.

‘Dat is onze dochter Wenhong.’ De stem van Liu Qian klonk achter mij.

‘O, is ze zo laat nog niet terug?’

‘Sorry dat ik u vanmiddag heb gebeld, u was nog niet terug in het hotel. Heeft u een fijne dag gehad?’

‘Ja heel fijn.’ Ik vroeg me af waarom Liu Qian geen antwoord gaf op mijn vraag en ook niet wilde uitleggen waarom hij mij gebeld had. ‘Morgenmiddag vertrek ik uit Suzhou en ik weet niet of we elkaar dan nog zien, dus ik kwam speciaal om u te bedanken en heb dit lekkers voor jullie meegebracht.’

Ineens werd mijn aandacht getrokken door de vrouw van Liu Qian, met haar ingevallen wangen en haar woordeloze mond die ineens een indringende blik op haar man wierp. Liu Qian boog snel zijn hoofd en begon automatisch te poken in de kachel. De vonken flikkerden omhoog.

‘Dat had toch niet gehoeven.’ Hij keek weer op met een blik alsof hij iets besloten had. Hij keek heel serieus en zei: ‘De verwachting is dat mijn vrouw nog tot de zomer te leven heeft. Zij verlangt heel erg naar mijn broer, die in 1955 naar Hongkong is vertrokken maar sindsdien niets meer van zich heeft laten horen. Al die jaren is ze aan hem blijven denken. Ik wilde u een verzoek doen. Zou u als u terug bent in Hongkong voor ons een bericht van vermissing in de krant willen plaatsen, als het niet te lastig is?’

[p. 138]

‘Dat is geen probleem. Schrijf zijn naam en geboortejaar maar op. Als ik terug ben in Hongkong zal ik ervoor zorgen. Maar er zijn wel vijf miljoen mensen in Hongkong. Ik vrees dat het zoeken is naar een naald in een hooiberg. Hij zal niet zomaar te vinden zijn.’

‘Natuurlijk. Eerlijk gezegd heb ik ook geen hoge verwachting maar het geeft mijn vrouw een gevoel van rust. En stel dat we hem wel vinden dan zijn we u natuurlijk eeuwig dankbaar.’

Liu Qian ging haastig op zoek naar pen en papier en schreef: ‘Liu Yi, Wuxi, Jiangxi, geboren juni 1929.’ Op het bleke gelaat van zijn vrouw verscheen een blik van troost en een glimlach van machteloosheid, ze voelde ook dat de kans klein was.

Na een tijdje maakte ik aanstalten om op te stappen en nam afscheid. Liu Qian deed zijn grijze jas aan. Hij stond erop om met mij de laan uit te lopen, terwijl we verder praatten.

‘Waarom gaat uw vrouw niet naar het ziekenhuis? Thuis heeft ze toch niet de juiste verpleging?’

‘Ach,’ verzuchtte Liu Qian, ‘ze hebben al zoveel verwijderd van haar longen, de dokter heeft gezegd dat hij verder niets meer kan doen. Ze is liever thuis, als ze sterft. Wat kan ik zeggen?’

Er stond een harde wind in de laan. Voorbijgangers waren weggedoken in de kraag van hun dikke winterjas. Toen ze bijna de laan uit waren, ging Liu Qian langzamer lopen, en kwam dichterbij met zijn hoofd.

‘Wenhong is illegaal de grens over gegaan naar Hongkong. Dat was begin vorig jaar. Sindsdien hebben we niets meer gehoord. Als ze geluk heeft en in Hongkong is aangekomen dan zal ze me een brief schrijven. Ik zal uw adres aan haar doorgeven. Stel dat ze in de problemen is geraakt, dan hoop ik dat u haar kunt helpen. Het is misschien teveel gevraagd maar Wenhong betekent alles voor me en ik ken verder niemand in Hongkong.’

‘O jee, maar het leven in Hongkong is niet makkelijk. Als u zoveel om haar geeft, waarom heeft u haar zo'n risico laten nemen?’

Liu Qian had er kennelijk de hele middag over nagedacht en besloten mij - een vreemdeling - in vertrouwen te nemen. Argwaan of wantrouwen kon de liefde tussen familieleden niet in de weg staan.

‘Ik heb het haar afgeraden, maar ze wilde op zoek naar haar vader.’

‘Haar vader?’ Ik wist van verbazing niet wat ik moest zeggen.

[p. 139]

Liu Qian liet zijn hoofd hangen. Zijn gefronste wenkbrauwen zinspeelden op een verdriet dat niet onder woorden te brengen was. Maar heel snel herstelde hij zich. De wagen van het hotel stond bij het kruispunt. Hij greep mijn hand stevig vast. Zijn hand voelde warm aan en trilde van emotie.

‘Liu Yi is haar vader. Ik hoop dat je hem snel zult vinden. Ik ben bang dat als de zomer voorbij is, dat het dan te laat is.’

Toen ik in de wagen zat keek ik achterom naar Liu Qian, zijn schim verdween langzaam in de lange duistere steeg. Het stof dat opvloog en weer neerdwarrelde bedekte het bittere verleden van vele families. Vele jaren waren voorbij gegaan, ogen wazig van ouderdom keken erop terug; alle pijn en verdriet waren gesublimeerd, opgelost in mist en nevel. Wat overbleef waren de emoties die elkaar afwisselden seizoen na seizoen, aaneengeschakeld door verdriet.

De volgende middag ging ik naar het station en we reden langs het water dat kriskras door Suzhou stroomt. Vrouwen zaten gehurkt de was te doen en groente te wassen aan de oever achter hun huis. Ze lachten en groetten zakenlui die ze kenden op de boten die voorbij kwamen. De bruggen en daken spiegelden in het bruinige water terwijl de golven klotsten tegen de beide oevers. Vrouwen sloegen hun kleding luid en lang op de rotsen, een geluid dat weerklonk als het klokgelui in tempels.

Toen ik naar buiten zat te kijken door het raam van de trein die bijna zou vertrekken naar Shanghai, zag ik ineens het verhitte gezicht van Liu Qian. Hij was net het perron op komen rennen en keek nerveus zoekend door alle raampjes. Ik stak gauw mijn hoofd naar buiten en zwaaide naar hem. Hij rende naar mij toe en schoof een doos koekjes door het open raam. De trein kwam langzaam in beweging. We bleven glimlachend naar elkaar kijken, alsof we een geheim deelden.

Mijn vakantie liep bijna ten einde en in gedachten was ik al bezig met het bericht over Liu Yi. Na vijf dagen Shanghai en Hangzhou ging ik haastig terug naar Hongkong.

Het zoekbericht naar Liu Yi liet ik in alle grote en kleine kranten plaatsen. Na ongeveer twee maanden had het nog steeds niets opgeleverd.

Sinds ik terug was van vakantie was ik druk met allerlei zaken. De hitte van de zomer was voorbij en het begon koeler te worden in de ochtend en avond. De laatste tijd kreeg ik geen antwoord meer op

[p. 140]

mijn brieven aan Liu Qian. En van Liu Yi was er taal noch teken vernomen. Alles stond stil. We hadden een impasse bereikt.

Toen ik vandaag op kantoor kwam lag er een brief op mijn bureau. Aan het poststempel kon ik zien dat de brief uit Suzhou kwam; het handschrift was netjes maar onbekend.

‘Geachte heer Chen,

Mijn moeder is vorige maand thuis overleden, mijn vader is buiten zichzelf van verdriet, en niet in staat een pen ter hand te nemen. Ik ben pas teruggekeerd van werkkamp om op tijd te zijn voor de begrafenis. Vader vroeg mij om deze brief te schrijven, zodat u zich geen zorgen zou maken. Hij hoopt dat u het hem niet kwalijk neemt, en zal u zelf weer schrijven zodra hij zich beter voelt, met vriendelijke groet, Wenhong, 2 oktober.’

Terwijl ik de hele dag druk in de weer was met urgente telefoontjes en allerlei zaken, flitsten in gedachten steeds die bloeddoorlopen ogen van Liu Qian voor me op, en het bleke gezicht van zijn vrouw. Nu is het avond en ik kan maar niet slapen, de volle maan schijnt pal in mijn slaapkamer, af en toe wordt de stilte verbroken door het geluid van een auto. De pijn en machteloosheid waarmee sommige mensen leven zijn verdwenen in donkere hoeken. Zwerfkatten op zoek naar eten zaten ergens vast en miauwden af en toe klaaglijk, herhaaldelijk en eentonig, lang door in de nacht, heel erg lang.