KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 118]

Liefdesbrief
Rudi van der Velde

Het leger had besloten mij in te lijven bij het regiment infanterie Limburgse Jagers. Waarom, in 's hemelsnaam, moest ik mijn land verdedigen als enige Amsterdammer tussen Limburgers? Bij opkomst in een kazerne te Roermond trof ik een groot aantal vrolijke Zuiderlingen. Hun taalgevoel was verbluffend: zij wisten tot op de straat nauwkeurig uit welke gemeente de maten afkomstig waren. Ghi kump uut Schin, riep iemand naast mij luid tegen iemand tegenover mij en dat heb ik onthouden. Verder kon ik ze niet verstaan. De ‘g’ spraken zij uit alsof het een vieze letter was.

Na enkele dagen werd ik door een beroepskorporaal, die zich over mij en de andere rekruten op mijn slaapzaal had ontfermd, uit de groep gehaald om naar de ‘selectieofficier’ te gaan. Hij bracht mij naar het Stafgebouw, naar een kamer waar hij aanklopte, de deur open deed en mij binnen liet gaan. Er stond een eenvoudig bureau met daarachter de selectieofficier (naar ik aannam) en terzijde van het bureau enkele andere geüniformeerden die mij belangstellend en een tikje hooghartig opnamen. Van de korporaal had ik gehoord dat de selectieofficier de manschappen selecteerde die mogelijk in aanmerking kwamen voor de onderofficiers- of de officiersopleiding. De persoon achter het geheel lege bureau nam mij uitvoerig op, alsof er iets aan mijn anatomie mankeerde, informeerde of ik mij op mijn gemak voelde (ik knikte) en vroeg met Limburgs accent recht op de man af of ik katholiek was.

Ik had kunnen antwoorden dat hem dat geen moer aanging, maar het leek me beter de uitdaging aan te gaan.

‘Nee!’ antwoordde ik. ‘Ik ben niet katholiek.’

Dat antwoord leek ze te verbazen. Het was enige tijd stil. De aanwezigen keken elkaar aan alsof ik iets onbegrijpelijks had gezegd.

‘Waaróm ik niet katholiek was?’ luidde de volgende vraag.

‘Ik geloof niet dat ik mij bij u hoef te verantwoorden over mijn geloof of levensbeschouwing,’ antwoordde ik.

‘Wij trekken altijd aan het langste eind,’ zei de officier achter het bureau en beschouwde het gesprek als beëindigd. Ik stond weer buiten. Zonder salueren.

[p. 119]

Een paar dagen daarna schoot een oudere officier mij aan, die zich ontpopte als aalmoezenier. ‘Aal’, voor de roomsen. Ik had niet direct het zwarte boordje waargenomen, dat nauwelijks zichtbaar boven de kraag van zijn uniform uitstak. Of ik even met hem wilde praten.

Iedereen was die eerste weken vriendelijk voor de dienstplichtige. Er werd niet geschreeuwd, gevloekt, geduwd. Het kader was beleefd tegen de nieuwkomers. Het drillen was nog niet begonnen. We werden op ons gemak gesteld. Een afwerende of angstige houding bij sommigen werd omzichtig weggemasseerd, evenals vroeg optredend heimwee.

De aalmoezenier was ook vriendelijk. Met zijn Limburgse bromstem zei hij dat hij vernomen had dat ik niet katholiek was. Hij vroeg of dat klopte. Ik beaamde het. Hij schudde het hoofd en keek mij nog vriendelijker aan. Het leek alsof hij niet goed wist hoe het gesprek te vervolgen. Alsof hij nog nooit een niet-katholiek was tegengekomen. ‘Ge zult naar de dominee moeten,’ zei hij.

‘Ik ben niet christelijk,’ zei ik.

Hij zweeg even. Zijn vriendelijke ogen kregen een wijze blik.

‘Ge zijt niet katholiek en ge zijt niet christelijk?’

‘Ik ben niets.’

Hij keek me met ontzetting aan. ‘Niets?’

Ik knikte.

Hij schudde zijn hoofd. ‘Dat kan niet. Ge kunt niet niets zijn. Ge bent altijd wat.’

Ik herkende een filosofische waarheid. Het ‘niets’ bestaat niet. Er is altijd iets.

‘Ik geloof niet in God,’ zei ik en probeerde ‘God’ zo neutraal mogelijk uit te spreken. Hij keek niet echt opgelucht, zoals ik had verwacht, omdat ik tenminste niet van een concurrerende godsdienst was. Hij vroeg of ik niet geloofde omdat ik de maatschappij slecht vond. Hij verbond twee zaken die ik als verschillend beschouwde. Ik geloofde sowieso niet en niet omdat ik de maatschappij slecht vond. Hij wachtte mijn antwoord niet af.

‘Rekruten die niet katholiek zijn, gaan naar de dominee,’ zei hij en gaf me een hand.

Van de selectieofficier had ik niets meer vernomen. Na twee maanden ging ik naar Venlo voor de opleiding tot militair chauffeur.

Mijn maten in Roermond, en later in Venlo, wisten direct dat ik er niet bij hoorde. Ik kwam van ‘boven de rivieren’, een wereld die in hun

[p. 120]

ogen niet deugde. Ze hadden snel in de gaten dat ik geen kwaad in de zin had, maar mij helemaal vertrouwen deden ze niet. Zouden ze iets van mij weten? Waren zij gebrieft? Het leek me niet waarschijnlijk. Wat hadden ze die zieltjes moeten vertellen? Dat ik niet katholiek was? Dat ik communist was?

Hun gebrek aan vertrouwen had een structureel karakter: het betrof eigenlijk alles wat niet vertrouwd was, wat niet uit Limburg kwam. Ze pestten me niet; soms betrokken ze mij bij hun bekommernissen, zoals je je leed vertelt in de trein aan een wildvreemde

Na de opleiding ging ik met de meesten van mijn maten naar de Legerplaats Oirschot, nabij Eindhoven. Wij waren nu bij de parate troepen, wat inhield dat we direct konden worden ingezet tegen het Rode Leger, waarvan ik alleen wist dat het nooit zou komen. Het parate regiment Limburgse Jagers bleek een groot aantal Brabanders te omvatten. Van mijn intuïtieve afkeer te behoren tot een Limburgs regiment was bij de Brabanders niets te bespeuren. Zij kenden geen regionaal patriottisme en ze smokkelden van alles en nog wat naar België. Dat wist ik omdat ze mij erbij probeerden te betrekken als chauffeur van een ‘zes-bij-zes’, een DAF-legertruck die zich in ruw terrein gedroeg als een rinoceros op de Afrikaanse steppe.

Wat ons dienstplichtigen verenigde was tegenzin. De dag begon met tegenzin om 06.00 uur, als met de trompet Reveille werd geblazen. Dagelijkse exercities en oefeningen te velde. Eindeloos poetsen. Schoonmaken van het geweer waar altijd wel een zandkorrel achterbleef in de loop. De korporaal die schreeuwde dat de Sahara in dat wapen zat. Tegenzin, gevoed door verveling. Enige opluchting en spanning bracht het avondappèl. Het einde van de dagdienst. Dan werden verloven bekend gemaakt en ook beslissingen op verzoekschriften, waarvan er opvallend veel werden afgewezen. Al de eerste week na aankomst van de fillers, zoals de nieuwe aanwas bij de ‘parate hap’ werd genoemd, was er een lawine aan verzoekschriften ingediend. Verreweg de meeste gingen om buitengewoon verlof. Een jongen die naast mij stond op appèl kromp ineen toen hij hoorde dat zijn verzoek was afgewezen. Even later zag ik hem in het halfduister van de slaapzaal op zijn strozak snikken.

‘Wat is er?’

‘Mijn vader is dood en nu mag ik er niet bij zijn.’ Ik kon het niet

[p. 121]

geloven. Zo hardvochtig was het Nederlandse Leger niet. ‘Heb je een verzoek ingediend?’

‘Jawel,’ zei de jongen.

‘Op ruitjespapier?’

‘Jawel.’

‘Waarom is het afgewezen?’

‘Weet ik niet.’

‘Wanneer is je vader overleden? Is hij al begraven?’

‘Weet ik niet.’

Ik ging naar het Compagniesbureau en vroeg de Vaandrig van de Week naar de reden van de afwijzing van het verzoek van soldaat P. Hij bladerde in een stapeltje papieren, bekeek één ervan en boog zich naar mij: ‘Het verzoek is niet organiek.’

‘Zijn vader is overleden,’ zei ik. Hij schrok en keek weer naar het verzoek. ‘Zeg hem dat hij onmiddellijk een verlofpasje kan komen halen.’

Enkele dagen later kwam soldaat P. terug van verlof en bedankte mij alsof hij zoiets van mij niet verwacht had. Of ik hem wilde helpen met een brief. Ik keek hem verbaasd aan.

‘Een brief aan een meisje,’ zei hij.

We namen in de slaapzaal plaats aan de lange ruwhouten tafel die vol lag met gepoetste en ongepoetste spullen, blikjes en potjes met poetsmiddelen en allerlei rommel. Ik pakte een groot blok schrijfpapier uit de kast naast mijn bed, sloeg een schoon vel op en legde dat voor hem neer.

‘Ik kan niet schrijven,’ zei hij.

‘Wat wil je schrijven?’ vroeg ik.

‘Ik weet niet hoe ze heet.’

‘Wat weet je van haar?’

‘Ze zat naast me in de kerk bij de begrafenis.’

‘Is ze familie van je?’

‘Ik denk een nichtje.’

‘Zal ik “Lieve nicht” boven de brief zetten?’

Hij knikte.

‘Wat wil je haar schrijven?’

Hij verzonk in gepeins. ‘Ik weet niet goed hoe ik dat zeggen moet.’

‘Ben je verliefd op haar?’

Hij knikte weer. ‘Hoe zegje dat?’ vroeg hij.

[p. 122]

‘Zal ik de brief voor je schrijven?’

Hij lachte mij dankbaar toe. Ik dacht aan Abélard en Heloïse. Hun hartstochtelijke liefdesbrieven zijn al in de vijftiende eeuw opgenomen in een bundel. ‘Alleen als ik jouw beeld voor ogen heb, leef ik...,’ schreef hij aan zijn leerlinge. Leek mij niet geschikt voor een Limburgse Jager in Oirschot. Ook Hendrik VIII schreef liefdesbrieven: aan Anna Boleyn die hij na drie jaar huwelijk liet onthoofden. Zou hij die ook hebben laten schrijven? Door een dichterlijke hoveling? Of door de hofnar? Al in de middeleeuwen had je handboeken voor het schrijven van een liefdesbrief.

‘Weet je haar adres?’

Hij dacht diep na en schudde zijn hoofd. ‘Ik neem de brief mee naar huis en daar vind ik wel iemand die haar kent.’

Ik schreef de brief, las hem voor en hij was er blij mee.

Terug van verlof vervoegde zich een andere kamergenoot bij mij met het verzoek of ik een brief aan zijn meisje wilde schrijven. Toen ik aarzelde, verwees hij naar P. Hij keek mij smekend aan. Ik kon niet weigeren. ‘We gaan drie weken op oefening,’ zei hij ‘en dan ziet zij mij al die tijd niet.’ Het ontroerde mij dat hij zich verplaatste in het leed van zijn meisje, dat hém niet zou zien.

Ik schreef de brief; hij had een envelop met het adres bij zich.

Bij terugkeer in de kazerne, na drie weken oefening, werd op het avondappèl drie dagen prestatieverlof aangekondigd, waarvoor een gejuich opging. De commandant had een toespraakje gehouden waarin hij de vijand een smadelijke nederlaag voorspelde bij zoveel soldateske inzet van zijn bataljon. De officieren lachten minzaam, hun stokjes losjes onder de arm houdend. De onderofficieren stonden stram voor hun eenheid.

Na het uitgebreide verlof brak een lange periode van verveling aan op de legerplaats.

Met de verveling kwam het heimwee en met het heimwee de verzoeken. De een na de ander vervoegde zich bij mij om hem terzijde te staan met het schrijven ervan. ‘Maar al die verzoeken dan, toen wij hier aankwamen,’ vroeg ik, ‘die hebben jullie toch zélf geschreven?’ Gelach. Die waren thuis al geschreven, door oudere broers of met hulp van meneer pastoor.

Nu moesten zij het zelf doen.

[p. 123]

's Avonds, na de maaltijd in de kantine, gingen de meeste maten naar het Katholiek Militair Tehuis (KMT), waar ik mij als ongelovige niet vertoonde. ‘Ga toch mee,’ zeiden de paar jongens die mijn gezelschap zochten. Na de eerste onwennige weken in de grote legerplaats vielen de pelotons uiteen in groepjes van twee, drie of vier man, die bij elkaar klitten. De Einzelgänger uithangen trok mij niet, dan was je een zielepoot en daarvoor was ik niet de dienst ingegaan. Een paar maten, waaronder enkelen die ik geholpen had met een brief, waren nieuwsgierig naar mij. ‘Een vreemde vogel’ was ik. Dat ik niet mee wilde naar het KMT vonden zij raar en zij hadden er een project van gemaakt mij mee te krijgen.

Op een avond ging ik mee. Er was een ruime cafetaria met bar, twee biljarts en tafelvoetbal. Achter de bar bevond zich een studiezaal, waar ik een nieuwsgierige blik naar binnen wierp. Er zaten een stuk of acht jongens in uniform, gebogen over boeken en schriften.

Ik glipte de studiezaal in en stond naast een tafeltje waaraan een jongen zat met een vel ruitjespapier voor zich, kluivend aan een potlood, niet wetend wat hij op moest schrijven. Het ruitjespapier diende om verzoeken in te dienen en was verkrijgbaar in de kantine. Het moest op een rituele manier worden ingevuld. Voorbeelden van ‘organieke’ verzoeken stonden in het Handboek Soldaat. Meestal ging het om verlof. Er waren erkende verlofredenen, vooral voor familieaangelegenheden: huwelijk en dood waren favoriet. Het was verbazend hoeveel Brabanders en Limburgers er trouwden en doodgingen.

Een verzoek moest aldus beginnen: op zes ruitjes van boven en vier ruitjes van links behoorde in elk ruitje een letter te worden geplaatst met de volgende tekst:

Regiment Limburgse Jagers

A -Compagnie

Verzoek

Geeft eerbiedig te kennen,

De dpl. sld........,

reg.nr. .....,

(.... waarna de inhoud van het verzoek).

[p. 124]

Het verzoek moest gedateerd en ondertekend worden ingeleverd op het Compagniesbureau, zo nodig vergezeld van bewijsstukken.

In korte tijd had ik een reputatie verworven als ‘compagnies-ver-zoekenschrijver’. Bijna alle door mij geschreven verzoeken werden ingewilligd. Ook het kader wist al snel dat door mij geschreven verzoeken aan alle voorschriften voldeden. Twijfelde ik, dan ging ik te rade bij een van de oudere beroepsofficieren. Mijn compagniescommandant bleek een vriendelijke baas, die mij na verloop van tijd zeer ter wille was. Hij kende alle trucjes. Geleidelijk begon het kader mij als één der hunnen te beschouwen; ik voelde mij een officier zonder rang, zoals een minister zonder portefeuille.

Het schrijven van liefdesbrieven gaf voldoening. Mijn roem verbreidde zich langzaam maar gestaag over de legerplaats. Meestal schreven we de brieven in de kantine of in het KMT, op een stil plekje. De slaapzalen waren te druk. Omdat iedereen om je heen dromde, was er altijd wel een die hardop ging meelezen en mijn ‘klant’ werd dan uitgelachen. Na enige tijd had ik een vast tafeltje in het KMT. De ‘aal’ die zich regelmatig in het KMT liet zien, lachte mij vriendelijk toe. Soms, als er meerdere gegadigden voor een liefdesbrief bij mijn tafeltje stonden, keek hij met een zekere nieuwsgierigheid in mijn richting. Maar ik bespeurde niets aan hem dat erop duidde dat hij vreesde voor concurrentie.

Na ruim een half jaar zouden we vertrekken voor een langdurige oefening, Kleine oorlog geheten, waarover gruwelijke verhalen de ronde deden. Het kader deed er geheimzinnig over. We zouden infiltreren in ‘vijandelijk’ gebied. Alles zou zich 's nachts afspelen. Overdag moesten wij ons schuil houden om niet krijgsgevangen te worden gemaakt. Eten was er niet.

Commando's waren op jacht naar ‘infiltranten’ en als ze je te pakken kregen, werd je verschrikkelijk afgeknepen. Bovendien verspeelde je je verlof als je krijgsgevangen werd gemaakt. Nee, het zou geen pretje worden. De maten waren er nerveus van. Ik moest veel brieven schrijven, alsof het hun laatste was.

Op de dag voor ons vertrek - ik had mijn DAF-truck al in de colonne opgesteld - kwam soldaat P. weer bij me. Ik was verrast, want ik had enkele dagen geleden al een brief voor hem geschreven. Hij was een serieuze jongen, ging braaf twee maal per week naar het KMT waar hij pogingen deed om de schrijfkunst machtig te worden. Hij

[p. 125]

vorderde, maar het schrijven van een brief aan zijn meisje liet hij gaarne aan mij over.

‘Ik wil oe wat vragen,’ zei hij.

‘Een gunst?’ vroeg ik, spottend (een ‘gunst’ was de organieke term voor verlof waarop geen ‘recht’ bestond). Hij knikte.

‘En, wat kan ik voor je doen?’

‘Wil je een brief schrijven van mijn meisje aan mij?’

Ik slikte.

‘Ze schrijft nooit terug,’ klaagde hij. ‘En we gaan drie weken op oefening.’

‘Maar ik ken haar helemaal niet.’ Waarom zei ik dat? Ik kende hém ook niet toen hij voor zijn eerste liefdesbrief kwam.

Hij tastte in zijn zak, haalde een forse portemonnee voor de dag en trok er een foto uit. Het hele meisje stond erop. Een rond meisje met stijl haar, een blozende toet; ze drukte een dikke poes tussen haar borsten, de rok boven de knieën. Ze lachte schalks.

Ik keek naar P. Hij kwijlde een beetje. Ik begreep het wel: ze kon vast goed neuken. Ik was jaloers.

We gingen naar het KMT en schoven aan mijn vaste tafeltje. Ik had de blocnote bij me.

‘Zeg het maar. Wat wil je horen?’

‘Jij moet het schrijven,’

‘Ik? Jóuw meisje!’

‘Jij kan dat soort dingen,’ zei hij smekend. ‘Je hebt haar foto gezien. Je kent haar nu. Ik wil ook wel eens een brief van mijn meisje krijgen. We gaan drie weken op Kleine oorlog.’ Hij zei het alsof het écht oorlog zou worden. Grote oorlog. Hij was bang.

Ik bedacht wat zij hem zou schrijven en schreef een brief vol geile verlangens. Hij was naar de bar gelopen en dronk een biertje. Ik wenkte hem en hield hem de brief voor. Hij schudde zijn hoofd. ‘Het is haar brief. Ik wil hem pas lezen als ik hem krijg.’

Ik vouwde de brief dicht. ‘Moet ik hem ook voor je op de bus doen?’ Hij griste de brief uit mijn handen. ‘Ben je gek, man.’ Hij stopte de brief meteen in een envelop, maar likte deze niet dicht. ‘Dat moet zij doen. En er een postzegel op plakten.’

Ik wilde opstaan, maar hij hield me tegen. ‘Ge moet er nog ene schrijven.’

[p. 126]

Het werd me een beetje te dol. ‘Doe dat zelf maar.’

Ik probeerde opnieuw op te staan, maar met een grote hand tegen mijn borst hield hij me op het KMT-stoeltje. ‘Alsjeblieft.’ Hij smeekte weer. ‘Ze verlangt zo naar me. Drie weken op éne brief, man.’

Ik schreef nog een brief, in smachtende taal. Voldaan pakte hij zijn twee brieven en liep het KMT uit.

Ik zat voor mijn tent, met een Amerikaans blikje kerriesoep dat overgebleven was uit de Tweede Wereldoorlog, toen de post gebracht werd. Het miezerde en de eerste week ‘Kleine oorlog’ zat erop. Ik had geen idee waar we waren. Een soldaat van de Intendance kwam met een jeep het bivak binnenrijden (hoe wist die gozer waar wij zaten?) en riep de maten bijeen om brieven uit te delen. Post verwachtte ik niet. Wat mensen mij wilden vertellen hoorde ik liever op verlof. Uit nieuwsgierigheid slenterde ik erheen.

Er klonken kreten. Geluiden van soldaten die een brief van hun meisje of verloofde ontvingen. Ik herkende de stem van P. boven alles uit. Traag en luid droeg hij de brief voor die ik herkende. De maten stonden om hem heen en slaakten bij elke hunkerende zin rauwe kreten, als krolse katers. Bewonderend keken zij naar P. ‘Wat is die meid geil van je!’ Alsof ze haar allemaal kenden. Gêne trok langs mijn ruggengraat.

‘Zó moet je nou schrijven,’ riep er een in mijn richting, voor wie ik ook wel eens een brief schreef. P. liep naar mij toe, vals glunderend, met de maten achter hem aan als chimpansees achter het alfamannetje: ‘Ja! Zo zou jij nou ook moeten schrijven!’