KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 114]

Het varken
Jørn Riel (Vertaling Edith Koenders)

Oude Niels kocht samen met zijn kameraad een varken. Het was nog een jong dier toen het aankwam met het schip de ‘Velsemari’, maar in de loop van een paar maanden werd het alras groter en dikker. Het was echt een vriendelijk varken. En als je Oude Niels mocht geloven, dan was het beest nog mooi ook. Ze noemden hem Koning Oscar, naar de fjord waaraan ze woonden.

Koning Oscar kreeg een eigen huis. Ze hadden de kieren van een kolenschuur met gedroogd gras gedicht en in het midden een oude kachel neergezet. Koning Oscar zat er dus warmpjes en knus bij. Natuurlijk hadden ze de kolen buiten op het ijs moeten leggen, en al vroren die aan elkaar en raakten ze bedekt onder de sneeuw, het was allemaal de moeite waard. Althans, dat vond Oude Niels. Zolang het varken het maar naar zijn zin had.

Na een poosje kreeg Koning Oscar vaste gewoontes. Hij gilde als hij honger had, wat bijna altijd het geval was, en hij gilde als hij behoefte had aan gezelschap, wat ook nogal eens voorkwam. Oude Niels hield van het varken, maar zijn kameraad Halvor kon het beest niet uitstaan.

Niels en Halvor waren niet bepaald ijverig. Ze haalden natuurlijk de vallen leeg die ze gezet hadden, maar dat was zo klaar, want die bevonden zich vlak bij hun vangstation in Hauna. Erg ijverig en eerzuchtig waren ze niet, want ze hadden geen plannen om terug te gaan naar Europa en vonden het dus niet de moeite waard om een grote voorraad huiden aan te leggen. Als ze honger hadden, schoten ze een muskusos, daar waren er altijd genoeg van in de valleien achter hun jachthut, en hadden ze lekkere trek, dan konden ze kiezen uit sneeuwhoenders in de bergen, en bij laagwater uit kleine ringelrobben en oesters. De huiden die de vallen hun opleverden, verzekerden hen van kolen, petroleum, sterke drank van een echt merk en andere onontbeerlijke zaken.

In de loop van de tijd vergroeiden Oude Niels en Koning Oscar steeds meer met elkaar. Je zou bijna kunnen zeggen dat er inmiddels drie personen op het vangstation in Hauna woonden. En drie personen in één hut, dat gaat zelden goed. Niels had genoeg aan het varken en dat irriteerde Halvor mateloos. Niet in die zin dat hij jaloers was op

[p. 115]

Koning Oscar, verre van dat, want eigenlijk vond hij het wel prima als hij en Oude Niels hun eigen gang gingen, nee, wat hem woedend maakte was dat Oude Niels het varken zo vertroetelde.

Soms gilde Koning Oscar zelfs als hij net gegeten had. Dan haalde Oude Niels het beest uit de varkensschuur. Hij droeg hem het kleine woonvertrek van de jagershut binnen en bleef dan urenlang met het beest op schoot zitten, terwijl hij hem met de steel van zijn pijp achter zijn oren of bij het begin van zijn staart kriebelde. Dan smakte en knorde Koning Oscar van welbehagen in het oor van zijn weldoener. Ze hadden het goed samen, die twee.

En hoe vaker Oude Niels en zijn varken bij elkaar waren, hoe woedender Halvor werd. Dat hij dagelijks de woonkamer met Niels moest delen was één ding, maar dat dat vervloekte varken er ook steeds was, was het toppunt. Hij vloekte, mokte en sloeg met zijn vuist op tafel, maar tevergeefs. Niels en Oscar keken hem aan en knipperden verbaasd met hun ogen.

Op een dag kon Oude Niels het varken niet langer dragen, zo groot was het geworden. Hij probeerde het dier aan een hondenhalsband naar het huis te trekken, maar dat lukte niet. Het varken was te sterk en stribbelde heftig tegen. Koning Oscar wilde niet aan de lijn. Daarop pakte Oude Niels een petroleumlamp en zijn stoel en installeerde zich in de varkensschuur. Hij las in een van de twee boeken die het huis rijk was. Of in Handleiding zeemanschap en zeevaart in Zuid-Groenland of in het Oude Testament. Onder het lezen wreef hij afwezig over het achterwerk van Koning Oscar. Soms praatte hij met het varken over iets wat hij net had gelezen, of hij citeerde een paar regels uit het Oude Testament die hem wel geschikt leken voor een stel varkensoren.

Halvor leed. Halvor was een van die ongelukkige mensen die gedoemd zijn om gekweld door het leven te gaan. Eerst voelde hij zich ellendig in het gezelschap van Niels en Oscar, want Oude Niels was een smeerpoets, die zich nooit waste en Koning Oscar leek in dat opzicht sprekend op zijn baasje. En vervolgens leed Halvor omdat Niels aan één stuk door over zijn eigen kleine wereldje praatte, dat weliswaar bijzonder was, maar in vele opzichten totaal onbegrijpelijk voor Halvor. Maar het ergst leed Halvor toen Niels de varkensschuur boven hun gezamenlijke jachthut verkoos. Hij leed omdat hij zich niet langer aan iemand kon ergeren, en omdat hij zich eenzaam voelde. De poolnacht was aangebroken, en juist in die periode heeft een mens behoefte aan gezelschap.

[p. 116]

Toen Halvor bijna een maand in zijn eentje had gezeten, probeerde hij Oude Niels te lokken. Hij bakte luxe witte bolletjes en nodigde Oude Niels uit voor een kop sterke koffie met kandij. Het hielp niets. Niels bleef bij zijn varken.

Toen brouwde Halvor imiaq, Groenlands bier, en hij stookte brandewijn. Weliswaar was het foezel, maar daar was een dorstig man heus niet vies van. Dit deed Halvor allemaal omdat hij er niet langer tegen kon om elke avond in zijn eentje te zitten. Hij ging met het bier en de brandewijn naar de varkensstal en zette die voor Oude Niels en Oscar neer. Vervolgens bleef hij achter de kachel staan om te zien hoe zijn geschenk werd ontvangen. Maar die twee, Niels en Oscar, zagen hem amper. Die indruk kreeg hij in elk geval. Ze praatten met elkaar alsof Halvor er niet was en pas toen hij was vertrokken, namen ze wat van de drank.

Oude Niels had altijd gedronken. Maar nu begon Oscar ook. Het varken had last van buikkrampen en Oude Niels goot wat brandewijn in zijn bek, want hij wist uit ervaring dat dat tegen bijna alles hielp. De krampen gingen over en Koning Oscar veranderde van karakter. Hij was, zo legde Oude Niels de onschuldige Halvor uit, net een mens.

Op dat punt aangekomen, begon Halvor de twee te haten. Hij haatte Niels en hij haatte Oscar. Maar vooral haatte hij zichzelf. In de stilte van de jachthut gaf hij zich over aan zijn haat. Hij dronk zich elke avond zat, en at alle broodjes op. Oude Niels vond dat Halvor zonderling werd maar hij troostte zich met de gedachte dat zijn kameraad dat eigenlijk altijd al geweest was. Vroeger keerde die eigenaardigheid zich naar binnen, maar nu kon je het ook aan de buitenkant aan hem zien.

Op een dag zei Halvor huilend dat hij verleid was door een vrouw. ‘Zo zo,’ antwoordde Oude Niels goedmoedig. In zijn jonge jaren had hij zelf ook last gehad van hersenschimmen. ‘Zo zo,’ zei hij, ‘misschien kun je de brandewijn beter een paar dagen laten staan, mijn jongen. Volgens mij moet je even ontnuchteren.’

Maar Halvor zwoer dat hij de waarheid sprak. ‘Ze heeft me echt verleid,’ hikte hij en hij barstte in huilen uit.

‘Nou, nou, nou,’ troostte Oude Niels. ‘Je moet er niet zo zwaar aan tillen, Halvor. Als je jong bent malen die dingen nu eenmaal door je kop.’ Hij pakte de fles brandewijn op die voor Halvor op tafel stond en liet die in de etensmand van Koning Oscar glijden.

‘... echt,’ brulde Halvor. ‘Het was een lelijk wijf met een snuit en een krul in haar staart.’

[p. 117]

Oude Niels liet hem met rust. Hij ging naar Koning Oscar om te vertellen hoe zijn kameraad eraan toe was.

‘Hè hè, ik geloof dat hij het bed deelt met een van jouw liefjes, Oscartje,’ lachte hij, terwijl hij het ruwe oor van het varken krabde met zijn pijp. ‘Wat zegje me daarvan, jongen.’

Niels ging in zijn stoel zitten en sloeg zijn boek open. ‘Ik geloof dat we vanavond maar eens een stukje van het Hooglied doen,’ zei hij, en hij begon langzaam te lezen.

‘Er zijn zestig koninginnen en tachtig bijwijven, en maagden zonder getal...’ Hij keek op. ‘Jezus, wat een boel vrouwen gaf hij aan Salomo. Maar goed dat Halvor dit niet hoort.’

Halverwege de poolnacht leek Halvor een beetje bij te trekken. Hij maakte lange tochten en keerde met blozende wangen en dode vossen terug. Maar zijn ogen glommen als knopen en het was duidelijk dat hij behalve binnenshuis nu ook buitenshuis aan de brandewijn was. Als Halvor op jacht ging, leek het vanzelfsprekend dat Oude Niels thuis bleef. Hij moest immers voor het varken zorgen en het was zijn taak de vossenhuiden af te stropen en het huishouden te doen.

Een paar keer kwam Halvor in alle staten thuis. Eerst had het Kwaad* in hoogsteigen persoon met hem mee willen rijden op zijn slee en later had Qubaia, een vreemde vent die half mens en half dier was, hem op de hielen gezeten. In dit soort gevallen, als Oude Niels zag dat zijn kameraad niet ver verwijderd was van de grote reis, bracht hij een extra stoel naar de varkensschuur en daar zaten de mannen met het varken aan hun voeten dicht bij de kachel. Niels las. Halvor luisterde en Koning Oscar sliep. Op zulke avonden voelde Halvor zich niet verloren. Maar zodra hij van de ergste schrik bekomen was, keerde zijn oude haat jegens die twee in de schuur terug en sloot hij zich weer op in de jachthut en zijn eenzaamheid.

Het werd december en Koning Oscar was dikker dan ooit. Halvor sleep elke dag zijn mes en verheugde zich op het moment dat hij met een haal een einde zou maken aan het leven van het varken. Hij was ervan overtuigd dat alles dan weer als vanouds zou zijn. Niels zou voortaan weer bij hem in de hut zitten en ze zouden de avonden weer doorbrengen met een potje kaart en discussies over de veelzijdigheid van het leven.

Op een avond zei Halvor tegen Niels: ‘Ja, dan is het eindelijk bijna zover.’

‘Wat is bijna zover, Halvor?’

[p. 118]

‘Dat we ons kerstmaal moeten gaan voorbereiden.’

‘O ja, het is inderdaad bijna Kerstmis.’ Niels knikte. ‘We schieten zeker een muskusos net als vorig jaar?’

‘Ik had iets heel anders in gedachten,’ antwoordde Halvor met een gemeen lachje.

‘Sneeuwhoen? Er zijn geen sneeuwhoenders in deze tijd van het jaar, mijn jongen, en we hebben ook geen bevroren op voorraad, voor zover ik weet. Ik ga voor de os.’

‘En ik ga voor Oscar,’ zei Halvor. Hij kon met moeite de vreugde in zijn stem onderdrukken.

‘Oscar!?’ Niels keek hem geschokt aan. ‘Dat meen je toch niet echt? Oscar opeten met kerst?’

‘Daar hebben we 'm voor gekocht,’ antwoordde Halvor.

‘Ja, ja, dat was toen. Maar nu is dat allemaal anders,’ protesteerde Niels.

‘We hebben hem gekocht om 'm met kerst op te vreten. Zo was het en zo blijft het,’ zei Halvor stellig.

‘Geen sprake van, we gaan Oscar niet opeten.’

Halvor sloeg met zijn hand op tafel. ‘Dit jaar wil ik weer eens varkensgebraad met kerst. Punt uit, Niels.’ Hij trok zijn mes en voelde aan het lemmet.

Niels keek zijn kameraad ongelukkig aan. ‘Dat meen je toch niet, Halvor. Je houdt net zo veel van Oscar als ik. Hoe kunnen we dat varken ooit slachten?’

‘Zo,’ antwoordde Halvor. Hij maakte met de botte kant van zijn mes een beweging langs zijn keel. ‘Zo, Oude Niels, een makkie.’

Maar toen werd Niels boos. ‘Je blijft van Oscar af,’ schreeuwde hij. ‘Ik wil verdomme niet dat Oscar geslacht wordt.’

‘Vergeet niet dat het beest voor de helft van mij is.’

‘Dan koop ik jouw deel.’

‘Dat is niet te koop.’ Halvor lachte triomfantelijk.

‘Dan krijg je mijn aandeel in de opbrengst van onze vossenvachten,’ bood Niels aan.

‘Ik wil varkensvlees, hoor je. Ik wil mijn helft van Oscar op tafel hebben.’

Ze schreeuwden steeds luider tegen elkaar, en op het laatst konden ze niet meer verstaan wat de ander zei. Toen stoof Oude Niels de hut uit en smeet de deur met een klap achter zich dicht. Halvor lachte hard en hysterisch, terwijl hij levensgevaarlijk met zijn mes boven zijn hoofd zwaaide en riep: ‘De helft van Oscar komt op tafel, Niels, hoor je me!’

[p. 119]

Oude Niels verhuisde nu helemaal naar Koning Oscar. Hij installeerde zich met zijn slaapzak en geweer in de varkensschuur. Hij vertrouwde Halvor niet meer, was een beetje bang voor zijn schitterende ogen en barricadeerde de deur daarom aan de binnenkant voor hij ging slapen.

Twee dagen voor kerst posteerde Halvor zich voor de deur van de varkensschuur en riep: ‘Doe open, Niels, want ik kom de helft van mijn varken halen.’ Vervolgens lachte hij op een manier die Niels de rillingen over de rug deed lopen.

‘Als je dat waagt, ben je nog niet jarig,’ schreeuwde Niels terug. Hij pakte zijn geweer en ontgrendelde het nadrukkelijk zodat Halvor kon horen dat het hem menens was.

Halvor ging terug naar de hut om een bijl te halen. Hij sloop naar de achterkant van de varkensschuur en daar sloeg hij met enkele felle slagen een paar planken kapot. Niels, die geen aanval in de rug verwacht had, draaide zich om en loste een schot in de richting van het gat. Ineens kreeg Oscar het op zijn heupen. Met een verschrikte gil sprong het dier op, vloog door het gat dat Halvor met zijn bijl had gemaakt, en rende zo recht tussen de benen van zijn slager door die met geweer en bijl in de aanslag stond. Halvor viel om en Koning Oscar stoof weg naar het grote dal dat aan het landijs grensde. Oude Niels schoot als een raket door het gat achter zijn geliefde varken aan.

‘Oscar,’ gilde hij, ‘kom terug, kleine Oscar van me, kom terug!’ Maar Oscar had andere plannen. Die stoof het dal in, terwijl de sneeuw als een wolk om hem heen hing.

Halvor moest zo lachen dat de tranen hem in de ogen sprongen. Hij lag dubbel en kon zijn geweer amper recht houden toen hij op het varken schoot. ‘Ik pak mijn deel, Niels, of dat je nu bevalt of niet,’ hijgde hij. ‘Daar,’ schreeuwde hij verrukt. Hij zag hoe het varken ronddraaide als een tol en een eindje de lucht in sprong. ‘Wat een ballet!’ lachte Halvor. ‘Je laatste uur heeft geslagen, Oscartje!’

Halvor zat langer dan een etmaal in zijn eentje in de jachthut. Toen keerde Oude Niels terug. Hij was er slecht aan toe en slobberde de sterke brandewijn naar binnen alsof het melk was.

‘Zo Niels,’ zei Halvor. ‘Ik heb mijn zin gekregen, wat mij betreft zand erover.’ Hij probeerde niet triomfantelijk te doen, want zo was hij niet. Hij was blij dat Niels was teruggekomen, want nu zou alles weer net als vroeger worden. Wat hem betrof mocht Niels zich best lekker in de warme hut met de huishoudelijke zaken blijven bezighouden, ter-

[p. 120]

wijl hij de kou inging om de vallen te controleren. Als ze het maar weer gezellig zouden hebben 's avonds, zoals het geval was vóór de komst van dat vervloekte varken.

Maar Niels was veranderd. Hij had iets ontwijkends in zijn blik gekregen en het was alsof hij bijna nergens meer zin in had. 's Avonds at hij wat hem voorgezet werd en hij dronk gehoorzaam de zelfgestookte drank die Halvor hem soms aanbood. Hij was suf en sliep veel. Halvor dacht dat het gemis van het varken op den duur wel zou slijten en hij nam er genoegen mee dat Niels in elk geval weer in de jachthut aanwezig was.

Maar Oude Niels werd nooit meer zichzelf. Toen het voorjaar aanbrak was hij nog steeds afwezig en Halvor kon hem niet helpen. Het was alsof Niels alleen wilde zijn met zijn verdriet, en Halvor, die in wezen een goede kameraad was, liet hem met rust. Hij voerde hem opdat hij niet zou wegteren en hij voorzag hem van bier en andere onontbeerlijke zaken. Natuurlijk was Halvor verbaasd dat een mens zo aangedaan kon zijn door de dood van een varken, maar hij had geen moment spijt van de moord op Koning Oscar. Het varken was in zijn ogen ongeschikt gezelschap voor Niels geweest.

Halvor hield dat voorjaar in alle opzichten rekening met Oude Niels. Hij deed het meeste werk, zowel buiten als binnenshuis en hij deed zijn best om over dingen te praten waarvan hij wist dat Niels die leuk vond. Tot op het laatst hoopte hij dat hij de deur op een kiertje kon zetten om zo de goede, gezellige Niels uit de duisternis te halen.

Het ijs smolt vroeg, al begin juli. Halvor en Niels liepen iedere dag naar de kust om te zien of het schip er al aankwam. Ze liepen zwijgend de berg op, tuurden zwijgend naar zee en liepen zwijgend terug naar hun hut. Dag na dag. Maar dat gaf niet, vond Halvor, want de winter, toen Niels zich aan het varken wijdde, was veel erger geweest.

Op een dag verscheen het schip. Halvor schoot met zijn geweer in de lucht en zwaaide met zijn pet. Het was heerlijk weer eens een schip te zien. Een schip betekende lekker eten, tabak en sterke drank van een echt merk en nieuwe gezichten. Hij loste nog een paar schoten en rende naar Oude Niels om het nieuws te vertellen. Niels zat voor hun jachthut in de zon, hij keek suf over de fjord uit.

‘Het is zover, Niels,’ riep Halvor buiten adem. ‘De Velsemari ligt daarginds!’

De twee kameraden liepen samen naar het strand. Halvor kletste en gebaarde, maar Oude Niels was zo gesloten als een oester.

[p. 121]

De Velsemari wendde de steven van land en liet het anker zakken. Ze hoorden het gerammel van de ketting en ze hoorden dat de schipper de motor uitzette. Het waren geliefde en bekende geluiden.

Halvor keek gretig toe hoe de mannen een sloep lieten vieren en hoe ze erin plaatsnamen. Hij kon zich niet langer beheersen, maar rende ongeduldig naar de waterkant om ze te verwelkomen.

Eerst gaf hij de schipper een hand en toen de anderen. Daarna sleepten ze de sloep tot voorbij de getijdenpaal en zetten koers naar de jachthut.

‘Zo, Halvor,’ zei schipper Olsen, ‘alles ziet er normaal uit, hier. Hebben jullie een goede winter gehad?’

‘Prima,’ zei Halvor gelukkig. Het was geweldig om weer mensenstemmen te horen. ‘Een fantastische winter met een goede vangst.’

De schipper lachte. ‘Ja, dat is nogal ongebruikelijk hier in Hauna. Waar heb je die Oude Niels trouwens gelaten?’

‘Die zit daar.’ Halvor wees naar Oude Niels die een eind verderop op het strand zat te mokken.

‘Waar?’ Schipper Olsen tuurde ingespannen rond.

‘Daar.’

‘Dát daar?’

‘Ha ha, ja, hij is een beetje apart geworden, die ouwe. Maar dat zal wel overgaan nu jullie er zijn,’ lachte Halvor.

‘Hou je me voor de gek?’ vroeg de schipper knorrig. ‘Is dat varken daar Oude Niels?’

‘Ha ha ha.’ Halvor sloeg zich op de dijen. ‘Wat een mop. Erg schoon is-ie inderdaad nooit geweest, die Oude Niels.’

‘Wat daar zit, is een varken,’ hield de schipper vol.

‘Het is Niels,’ antwoordde Halvor nu een beetje geïrriteerd.

‘Hoor eens.’ De schipper stampte woedend op de grond. ‘Als ik zeg dat het een varken is, dan is het een varken.’

Halvor brulde woest. ‘En als ik zeg dat het Niels is, dan is het Niels. Het varken heb ik voor de kerst doodgeschoten.’

Schipper Olsen leek als door de bliksem getroffen. Hij pakte Halvor bij zijn arm en keek hem onderzoekend aan.

‘Halvor,’ fluisterde hij. ‘Als dat daar Oude Niels is, waar is het varken dan?’

Halvor keek de schipper met een brede lach op zijn gezicht aan, terwijl zijn ogen glommen als knopen.

‘Het varken, Olsen? Dat hebben we met kerst in de pan gestopt.