KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 110]

Geschiedenis uit een hoenderhok
Emmanouíl Rhoïdis (Vertaling Hero Hokwerda)

Van alle mensen die ik het geluk of ongeluk gehad heb te kennen, ben ik volgens mij de enige die het niet als een belediging zou opvatten als hij een dier genoemd werd. Hoe langer ik met de dieren verkeer, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat er tussen hen en de mensen geen enkel verschil bestaat, zoals sommige vertellers van wonderverhalen hebben willen beweren, maar alleen dat zaken waarin wij van de dieren verschillen lang niet altijd blijk geven van menselijke superioriteit.

Het voornaamste wat de dieren van ons onderscheidt, is dat zij van de mensen hebben overgenomen wat die aan goeds bezitten en hebben vermeden te imiteren wat nutteloos, schadelijk en lachwekkend is. Nimmer is er onder hen sprake geweest van nieuwjaarsbezoekjes, roken, tabaksbelasting of welke belasting ook; ze kaarten niet, drinken alleen water of als ze jong zijn melk, onderhouden geen legers, weten niet wat vaderland en eigendom is en spannen dus geen processen aan en beginnen geen oorlogen, maar alleen duels over zaken die hen onmiddellijk en persoonlijk aanbelangen, bijvoorbeeld het gebruik van een grazige weide of de gunst van een knappe rasgenote - kat, teef, leeuwin, merrie of hinde. Zelfs de familiale banden hebben ze tot de strikt noodzakelijke en minst hinderlijke beperkt. Zo hebben ze wel een vader en moeder, maar geen ooms en tantes, neven en nichten, grootouders en kleinkinderen en, het voornaamste, geen schoonvaders en schoonmoeders.

Als zij leven van wat hun door Gods voorzienigheid gezonden wordt, zijn ze naar bijbels gebod niet onderhevig aan de verplichting een testament op te stellen en weten ze niet dat er notarissen op de wereld bestaan, of beulen, rechtbanken, artsen, gevangenissen, kazernes, ziekenen armenhuizen en gaarkeukens. Hiermee wil ik zeker niet het nut en de noodzaak van al deze zaken in twijfel trekken, alleen maar zeggen dat wij de mens moeilijk gelukkig kunnen prijzen om alle voorzieningen die wegens de slechte hoedanigheid van zijn lichaam en ziel nodig blijken, zoals wij er ook moeilijk alleen maar een klein voordeel van de dieren in kunnen zien dat zij in staat zijn te eten zonder koks, zich te kleden zonder kleermakers, te trouwen zonder pope, geboren te worden zonder vroedvrouw en te sterven zonder de medewerking van arts of beul.

[p. 111]

Bovenstaande volstaat ons inziens om aan te tonen hoezeer degenen die de dieren als redeloze wezens beschouwen zich vergissen. Het is waar dat ze bijna uitgestorven is, de generatie van filosofen die dieren beschouwen als een soort machines, aangedreven door een mysterieuze kracht, zo ongeveer als scheepsmotoren door stoom, of wieken van een molen die ronddraaien op de wind. Deze kracht is door hen ‘instinct’ gedoopt - naar de gewoonte der wijzen om ermee te volstaan een naam te geven aan wat zij niet kunnen verklaren - die in hun opvatting niets gemeen had met ziel en verstand van mensen, en was dientengevolge niet ontvankelijk voor onsterflijkheid. Deze mening was al verouderd voordat zij oud was, maar er zijn nog altijd heel wat mensen die wel bereid zijn te erkennen dat ook dieren een ziel hebben, maar koppig blijven beweren dat de hartstochten en gevoelens van deze dierlijke ziel niets gemeen hebben met die van de menselijke ziel. Dat zij zich ook hierin vergissen en dat - niet alleen globaal en over het geheel genomen, maar tot in de fijnste schakeringen van het gevoel aan toe - de zielen van dieren en mensen dikwijls als tweelingen op elkaar lijken, hiervoor acht ik onderstaande geschiedenis uit mijn hoenderhok afdoende bewijs.

In het hoenderhok, of liever de -hof, van het landhuis op Chios waar ik de zomers doorbracht, voordat het ten gevolge van de aardbeving instortte, leefde een charmant en liefhebbend echtpaar samen, bestaande uit een haantje en een hennetje, van het soort dat bij ornithologen ‘gladvederig’ heet en ik heb geen idee hoe het heet bij pluimveehouders. Onderscheidende kenmerken ervan zijn de niet al te grote bouw, de witte kleur, de zijdeachtige zachtheid van de veren, de gratie en de beweeglijkheid. Wanneer ze op stok gingen en hun kop tussen hun veren staken, leek het wel of men twee sneeuwballen voor zich zag, en hun opstaande veren leken wel sneeuwvlokken wanneer de wind ze bewoog.

Slechts wie van dieren houdt en behagen schept in minutieuze observatie, niet alleen van geslachten en soorten zoals de geleerde doet, maar ook van individuen, weet op den duur ook de verder liggende variaties in hun fysionomie te onderscheiden, waaruit men dan natuurlijk net als bij mensen van elk dier het morele karakter kan raden. Zo was mijn witte hennetje, bijvoorbeeld, een toonbeeld van een goede echtgenote en huisvrouw, eerzaam en ingetogen, altijd even schoon en met verzorgd verendek, maar zonder weelde of overdreven

[p. 112]

behaagzucht. De haan daarentegen was het type van de kale jonker, dandy, fat, leeuw, bink, of welke naam ze in andere tijden en plaatsen ook maar mogen geven aan degenen die graag opscheppen, pronken en een air van hartenbreker en veroveraar aannemen. Afgezien van zijn manier van doen, maakte ook de toon van zijn stem dat hij iets weg had van een zwijmelende ‘tenorino’.

Desalniettemin leefde hij goed met zijn hennetje; hij verzorgde haar, vergezelde haar op haar wandelingen en liet haar bij de maaltijd voorgaan. Zijn goede gedrag had zeker ook te maken met de aangeboren gewoonte van hanen en hennen zich alleen bij ontstentenis van rasgenoten met ándere rassen van hun soort te verenigen, zoals honden dat doen, en een andere gladvederige kip was er in onze hof al evenmin.

Maar dit aangeboren ras-gevoel was blijkbaar onvoldoende ontwikkeld om de aanvallen van het geperverteerde individuele karakter van mijn haan de baas te blijven. Veel tekenen deden sinds enkele dagen het vermoeden bij mij postvatten dat de verdorven haan, waarvan ik de echtelijke trouw zo bewonderde, achter een kleine hen aan zat - geen rasgenote weliswaar, maar van een enigszins verwant ras, de zogeheten tuinhoenders. Zij was wel niet zo knap als zijn echtgenote, maar opgewekt, levendig en gespikkeld als een patrijs; van 's ochtends af liep zij glanzend en verzorgd rond met het hoofd omhoog, heupwiegend als een kwikstaart en meer weg hebbend van een ‘kippetje’ dan van een brave hen.

De onstandvastige haan liep aanvankelijk nog enigszins beschroomd te watertanden, maar gaandeweg legde hij alle vrees en schaamte voor wie of wat ook af. Hij volgde de gespikkelde naar alle hoeken, schreeuwde zijn keel schor om zijn mooiste wijsjes ten beste te geven en wroette in de grond om wormen voor zijn geliefde te zoeken. Hij bracht haar zozeer in opspraak dat alle hennen die voor hun reputatie beducht waren niet langer met haar omgingen.

De verlaten echtgenote moet er natuurlijk zeer onder geleden hebben, maar haar trots en waardigheid vereisten dat zij haar verdriet voor zichzelf hield. Ik kon niet anders dan bewondering voor haar opvatten wanneer ik haar steeds zo alleen in de hof zag rondstappen en veinzen, als ze vlakbij de trouweloze en zijn minnares langskwam, dat zij als enige niet zag wat iedereen kon zien. Dikwijls bekroop mij de lust de zondige hen vanuit mijn raam neer te schieten om de deugdzame van de kwellingen van verlating en jaloezie te verlossen, maar de goddelijke gerechtigheid was mij voor.

[p. 113]

Van al het getortel misschien wel, ontwaakte de ontaarde kip op een ochtend met hoenderziekte, of pip zoals de mensen op Chios zeggen, een akelige ziekte voor al het gevogelte. Uit mededogen met haar kwellingen vergat ik haar misstappen en gaf de meid opdracht te doen wat ze kon om haar te redden. Weliswaar had ik enkele dagen geleden nog lust gehad de echtbreekster neer te schieten, maar hierin bestaat geen enkele tegenspraak. Goede mensen, tot wie ik mijzelf pretendeer te mogen rekenen, zijn in staat in het vuur van hun woede om schurken van alles en nog wat aan te doen, maar iemand zien lijden kunnen zij niet.

De chirurgijnse verrichtte de operatie aan de ‘pip’ volgens alle regelen der kunst; zij haalde met een naald het vlies of ‘schubbetje’ dat de ademhaling belemmerde weg, cauteriseerde de wond met azijn en smeerde er vervolgens een mengsel van honing en boter overheen. Maar het mocht allemaal niet baten en 's avonds gaf de zondares de geest, zij het ‘volmaakt genezen’ zoals Molières arts zei wanneer er wel eens een patiënt van hem overleed.

De volgende dag zag de ontrouwe haan zich verweduwd van zijn minnares en gebrouilleerd met zijn wettige echtgenote. Zijn positie was werkelijk beklagenswaardig.

Tijdens het ontbijt kwam hij aanlopen en begon om de witte hen heen te draaien, maar wel geremd en schroomvallig, als een echtgenoot die voelt dat hij alle ongelijk van de wereld heeft en in onzekerheid verkeert of het hem wel vergeven zal worden. Zij deed of ze hem niet zag. Tijdens het middagmaal kwam hij zo mogelijk nog nederiger en deemoediger zijn vroegere vaste plaats aan haar zijde innemen, maar ook nu weer hield ze zich koeltjes en bleef, veinzend de wens tot verzoening van de berouwvolle haan niet op te merken, met veel smaak de zemelen en graankorrels oppikken.

Dit alles evenwel was maar komedie, waarvan de gelukkige afloop niet moeilijk te voorspellen viel. Voor zonsondergang eindigde de voorstelling en gingen ze gezamenlijk hetzelfde compartiment van het hoenderhok binnen. Blijkbaar hadden ze elkaar veel te vertellen, want toen het hennetje de volgende ochtend naar buiten kwam zag zij er weliswaar heel tevreden uit, maar ook enigszins vermoeid.

Na bovenstaande waarachtige vertelling mag ik degenen die de geest van de dieren onderschatten wel vragen, of er een waardiger houding bestaat dan van deze hen die een door de wol geverfde moeder haar dochter zou kunnen aanraden om in een dergelijke situatie aan te nemen?