KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 56]

De eend in de fles
Katja Lange-Müller (vertaling Ralph Aarnout)

Op 22 december 1995, acht dagen voor zijn ‘Dood in Berlijn’, bezocht ik Heiner M. in het ‘Krankenhaus rechts der Isar’ in München. We zaten aan tafel in de restauratie, waar het altijd vol zat met niet overdreven gezond ogende mensen in joggingpakken en ochtendjassen. Dit was namelijk de enige plek op het ziekenhuisterrein waar je voor een woekerprijs één bepaald soort licht alcoholische drank kon krijgen, miniflesjes Mumm-sekt om precies te zijn, en waar je mocht roken.

Heiner ging altijd gekleed alsof hij op het punt stond te vertrekken. Vandaag droeg hij een trenchcoat, een wollen vest, een shawl en een veel te grote zwarte, chenille trui. Met zijn door zijn brillenglazen uitvergrote ogen en zijn bleek en mager geworden gezicht, waartegen de lijnen van zijn neus scherp afstaken, zat hij om zich heen te kijken als een gierenjong. We zeiden maar weinig; er vielen lange stiltes tussen Heiners eenlettergrepige vragen, waarop ik mij dankbaar stortte, en mijn gemaakt vrolijke antwoorden.

Op een gegeven moment, ik geloof bij Heiners tweede en mijn derde miniflesje, vertelde ik over een vriend die een verhaal had verteld en kort daarop was gestorven.

Wanneer? vroeg Heiner.

Ik vertelde hem dat Harry, die Heiner maar vluchtig kende, al twee jaar dood was en ik vertelde hoe ik Harry in het ziekenhuis had bezocht en hoe die me, toen hij niet meer wilde lezen en zelfs geen televisie meer wilde kijken, had opgedragen hem met verhalen te onderhouden - totdat ik er op een dag geen meer kende en tegen hem had gezegd: ik heb je nu al zoveel verhalen verteld, nu ben jij weer eens aan de beurt. Maar ik ken maar één verhaal, zei Harry. En toen, zei ik tegen Heiner, vertelde Harry me dit verhaal, een zenverhaal dat Harry, zoals hij benadrukte, in de gevangenis van zijn karatedocent, een Taiwanese dealer had gehoord. Ik zal proberen, zei ik nog tegen Heiner, het verhaal precies zo te vertellen als Harry het me heeft verteld.

Er waren eens een meester en zijn gezel. De meester had de gezel, zoals rondtrekkende zenmeesters dat doen, van de straat geplukt.

[p. 57]

Misschien was het een weesjongen, maar hoe dan ook was hij blij dat er zich iemand voor hem interesseerde. Hij week niet meer van de zijde van zijn meester en werd, omdat hij sterk, handig en intelligent was, de meest geliefde gezel die de meester ooit had gehad. Het was geweldig: ze bedelden, oefenden kungfu en yoga en sliepen 's nachts in hun twee kleine tenten.

Maar op een morgen, toen de gezel goed gehumeurd uit zijn tent krabbelde, zag hij zijn meester in lotushouding zitten achter een op het eerste gezicht doodnormale, felgroene tweeliterfles met een nauwe hals. Maar wat was dat?! In de fles zat een levende eend met vleugels, poten en snavel.

Wat voor soort, vroeg Heiner.

Ja, weet ik veel, zei ik, zo'n witte waarschijnlijk, die je overal ziet rondlopen.

Hm, zei Heiner. In Azië?

Doet er nu niet toe, zei ik, en vertelde verder.

De meester keek zijn gezel buitengewoon streng aan en vroeg: wat denk je, hoe is die eend in die fles gekomen? De gezel bekeek de fles aan alle kanten; de eend binnenin fladderde en snaterde. Meester, zei de gezel, ik kan er niets aan doen, ik was het niet, echt niet, ik heb er niets mee te maken, ik... De meester liet zijn gezel niet uitspreken, juist niet, hij deed iets wat hij nog nooit had gedaan, in ieder geval niet met deze jongen, zijn favoriete gezel. Hij trok hem op aan zijn hemd, stompte hem tegen zijn buik en sloeg hem keer op keer in zijn gezicht. Ten slotte liet hij hem als een zak vol natte, bedorven sojabonen in het stof neerploffen en liep weg. De gezel kroop in zijn tent, waar hij lang en bitter weende, van de pijn - maar ook van verdriet. Wat was er in zijn zachtmoedige meester gevaren? Hoe was hij aan die fles gekomen, en hoe die eend in die fles? De gezel probeerde de kwestie te begrijpen, maar viel al snel uitgeput in slaap.

In de grauwe ochtendschemering ontwaakte de gezel uit een boze droom, wreef zijn ogen uit en krabbelde naar buiten omdat hij moest wateren. Maar wie zat daar precies tussen de tent van de gezel en die van hemzelf, klaarwakker en kaarsrecht achter de fles met de zachtjes snaterende eend? De meester natuurlijk. Nou, weet je inmiddels hoe de eend in de fles is gekomen, riep de meester honend. Meester, stamelde de gezel, ik heb gedacht en gepeinsd, gepiekerd en gemediteerd. Misschien heeft een andere meester, die nog groter is dan u, of een

[p. 58]

glasblazer uit het Xinjiang-klooster de fles behendig met zijn lippen om die eend heen... Opnieuw liet de meester zijn gezel niet uitpraten, maar rammelde, schopte en sloeg hem zo ruw en net zo lang tot de arme gezel uiteindelijk bewusteloos neerzeeg.

En die eend, onderbrak Heiner me, waarom leeft die nog?

Eenden zijn taai, zei ik. Bovendien zal de meester wel iets te eten in zijn fles hebben gestopt - koekkruimels of regenwormen of zo.

Hm, zei Heiner, en wat water om te drinken en te zwemmen?

Maar ik reageerde er niet meer op, hoewel het me behoorlijk verbaasde dat Heiner nou juist zoveel belangstelling voor die eend had, omdat ik hem tot dan toe niet op overdreven dierenliefde had kunnen betrappen, en ik vertelde verder.

Toen de gezel weer bij zinnen kwam, was zijn meester nergens te bekennen. Bloedend uit honderd wonden, met minstens twee gebroken ribben en van de ellende nauwelijks meer in staat te bewegen, sleepte de gezel zich naar zijn tent, waar hij noch kon nadenken, noch in slaap kon komen. Een tijdloze eeuwigheid lang klampte hij zich snikkend vast aan zijn harde bamboemat. Er was maar één verklaring denkbaar: zijn meester was aan krankzinnigheid ten prooi gevallen. En maar één oplossing: hoe zwaar het hem ook viel, niet alleen vanwege zijn verwondingen, hij moest weg bij zijn razend geworden meester, en wel meteen. Dus pakte de gezel onder ellendige pijnen zijn boeltje bij elkaar om er op geruisloze tenen vandoor te gaan. Maar amper had hij zijn hoofd in de sterrenloze stikzwarte nacht gestoken, of daar greep al een hand naar de hals van zijn bezwete jas. Het was de hand van zijn meester, van wie anders?

Aha, bitste de meester als een oude heks, wou je er stilletjes tussenuit knijpen, jij dwaze, ondankbare nietsnut? Nee, jij domste gezel die ik ooit heb gehad, eerst heb je nog een raadsel op te lossen. Dus, hoe zit het nu? Hoe is die eend in die fles gekomen? Meester, sprak de gezel, met half verstikte stem, u bent niet langer mijn meester, want u heeft een barst in uw rijstkom. Ik laat me door u niet doodslaan. Het kan me geen moer schelen hoe die stomme eend in die fles is gekomen; ik smeer hem! De meester liet de gezel los, maar alleen om hem meteen daarop weer stevig in zijn armen te sluiten. Mijn lieve gezel, zei hij zacht en aangedaan, deze keer heeft het je veel tijd gekost. Het deed mij ook pijn dat ik je zo moest afranselen, om het je eindelijk te laten begrijpen. Nu komt alles weer goed.

[p. 59]

Dat, zei ik tegen Heiner, is het hele verhaal.

Hm, zei Heiner, en die eend?

Die eend, die eend, die eend, zei ik. Wat heb je toch de hele tijd met die eend?! Dat is immers de truc in die zenverhalen, die is helemaal niet belangrijk, je aandacht wordt alleen voor de vorm op die eend gericht.

Hm, voor de vorm, zei Heiner, wat voor vorm? Topvorm, springvorm...?

Je begrijpt het verhaal toch wel, vroeg ik hem. Ik bedoel, in die zin dat zenverhalen allemaal een pointe hebben, of een les.

Hm, ik geloof van wel, zei Heiner, maar zeg jij het eerst maar.

Ik, zei ik, heb het verhaal indertijd niet begrepen, en aan Harry kon ik het niet meer vragen. Het verging me net als die gezel, ik zat me ook alleen maar af te vragen hoe die eend in die fles gekomen kon zijn. Maar waarom dat uiteindelijk opeens volslagen onbelangrijk is, begreep ik echt helemaal niet. Op een dag heb ik een boek met zenverhalen in huis gehaald - met tweeënnegentig verhalen, geloof ik - en dat met de eend opgezocht. Als ik me niet vergis, was het verhaal eenentwintig. En achter in dat boek vond ik toen de oplossing volgens de zenleer. Eens kijken, die ging ongeveer zo: inzicht is het belangrijkste in het leven van wie verlichting nastreeft. Hij moet zijn meester, die hem tot inzicht helpt komen, eren en respecteren - ook als hij zijn meester eens niet begrijpt. Maar geen enkel inzicht, zelfs het grootste niet, en geen enkele meester, zelfs de beste niet, is het waard om je voor of door te laten vernederen, mishandelen, laat staan ombrengen.

Hm, zei Heiner, goed verhaal, echt. Maar toch, het was nog beter geweest als de gezel die laatste keer, toen hij zijn meester wilde verlaten, de fles had kapotgeslagen - voor die eend, zodat die bij die twee idioten had kunnen wegkomen.