KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 111]

De man met de baard
Georges Simenon (Vertaling Antonia Bolweg)

Aanvankelijk namen de twee vrienden geen enkel risico. Om half tien 's avonds begon de eeuwig verkouden Nicolas, diep weggedoken in een enorme gebreide sjaal van roze babywol, te ijsberen op het linkertrottoir van de rue de Turenne. Het was een beetje een gok. Op sommige avonden hoefde hij nauwelijks te wachten, op andere stond Nicolas meer dan een uur stampvoetend van de kou te kijken tot achter het ene raam na het andere het licht uitging.

Van al die verlichte ruiten was er maar één die telde, die met het beetje roodachtige schijnsel op de tweede etage van 37-bis. Als dat licht uitging en twee keer achter elkaar weer aan, gaf Nicolas onmiddellijk zijn zwerfhondengedrag op, stak de rijweg over en belde aan bij de deur waarvan het slotmechamek vrijwel direct opensprong.

Op dat tijdstip was de conciërge nog niet naar bed. Meestal was ze achterin de loge in een wolk van stoom de luiers van haar baby aan het wassen en keek ze nauwelijks om, het maakte haar niet zoveel uit wie van de huurders binnenkwam. Nicolas liep er snel met afgewend hoofd langs om niet aan zijn profiel herkenbaar te zijn, liep door naar de trap, waar hij na de eerste etage even stopte om zijn schoenen, die meestal doorweekt waren, uit te doen en in zijn hand mee naar boven te nemen.

Het licht was uitgegaan tegen de tijd dat hij de tweede etage bereikte. Een deur aan zijn rechterkant stond op een kier, een lelijke, smalle, bruine deur die toegang gaf tot een goed verwarmde woning vol heerlijke etensgeuren. Hij ging zachtjes naar binnen, liep op zijn tenen in het donker verder, terwijl zijn vriend Paul de voordeur op de grendel deed. Dikwijls kwam er dan vanachter een deur het geluid van een ongeruste vrouwenstem die vroeg wat er aan de hand was.

‘Niets tante, ik controleerde even of de grendel erop zat.’

De woning was niet groot. Links had je een slaapkamer, dan een keuken en daarachter een alkoof die was omgebouwd tot badkamer en waar de badkuip, hoe klein ook, de hele ruimte in beslag nam. Dan was er rechts nog een slaapkamer die op de binnenplaats uitkeek. Die was van tante. Paul had, als door een wonder, de mooie slaapkamer aan de voorkant gekregen, anders had hij onmogelijk die lichtsignalen kunnen geven.

[p. 112]

Elke avond opnieuw beefde Paul van angst tijdens de hachelijke onderneming en Nicolas kreeg dan ook onveranderlijk een bleek, vertrokken gezicht te zien als hij de slaapkamer was binnengeloodst en de deur zich achter hen sloot.

In feite was dit achterbakse gedoe nooit Pauls bedoeling geweest en had hij er nooit echt mee ingestemd maar was het van lieverlee een gewoonte geworden tot Nicolas het als een verworven recht ging beschouwen.

Het was vrij onschuldig begonnen. Ze kwamen op een avond uit het kleine stamcafé in Montmartre waar elke dag, om een uur of vier, vijf vrienden samenkwamen die elkaar nog kenden uit Lille, allemaal kunstenaars, of wat ervoor doorging, allemaal met een grootse toekomst in het verschiet.

‘Waar ga je naartoe?’ vroeg Paul, die in Parijs bij een zuster van zijn moeder was ingetrokken.

‘Weet ik niet.’

‘Ben je weg uit je hotel aan de rue des Dames?’

‘Alweer drie dagen.’

‘En waar slaap je dan?’

‘Nergens.’

Nicolas zei het alsof het de gewoonste zaak van de wereld was, waardoor het iets komisch kreeg. Hij liep op zijn dooie gemak, als een man die weet waar hij naartoe gaat, terwijl intussen...

‘Maar die drie nachten dan...?’

Een vaag gebaar om de straten aan te duiden waarin de gaslampen flakkerden.

‘In deze kou?’

Een schouderophalen. Het was niet anders.

‘Ik loop een eindje met je mee,’ mompelde hij toen.... Is het ver, je tante?’

‘Rue de Turenne...’

Waarop de ander, zoals een zwerfhond op zijn woordeloze manier de eerste de beste voorbijganger als zijn baas adopteert, leek te zeggen: ‘Op naar de rue de Turenne!’

Hij informeerde: ‘Is ze rijk, die tante van je?’

‘Nee, ze is weduwe, haar man werkte bij de spoorwegen en ze heeft een klein pensioen.’

‘Heb je een eigen slaapkamer?’

[p. 113]

‘Ja, allicht...’

Dat was alles. Hij vroeg niets. Hij bleef stilstaan voor de deur. Het regende zachtjes, het was donker en koud en het was Paul geweest die, aangezien de ander niet doorliep maar evenmin om een slaapplaats bedelde, met een voorstel kwam:

‘Kom maar mee naar boven... Mijn tante zal nu wel slapen... Je moet alleen vóór zeven uur weg zijn...’

Hij had hem op de trap zijn schoenen uit laten doen. Hij had door een deur naar zijn tante geroepen: ‘Ik ben het...’

Nicolas had er die nacht op gestaan om met zijn kleren aan op de grond te gaan liggen en had hem verzekerd dat hij zo beter kon slapen. Hij was om zeven uur weggegaan. En toen was Paul hem 's avonds op de hoek van de straat weer tegengekomen.

‘Waar ga je naartoe?’

‘Weet niet... Ik had al een nieuw baantje gevonden in een cave bij de Hallen, maar ze hebben me op straat gegooid omdat ik tegen de eigenaar zei dat hij vals zong... Wat wil je, ik kan niet iemand op de piano begeleiden die vals zingt...’

‘Heb je gegeten?’

Weer dat vage gebaar, waarmee hij wilde zeggen dat het er niet toe deed.

‘En waar ga je slapen?’

Zelfde gebaar.

‘Goed... Ik moet nu naar binnen... Maar als mijn tante naar bed is zal ik het licht uitdoen en de lamp twee keer weer aandoen... Ik zal je het raam aanwijzen... En dan kom je gewoon naar boven...’

Nicolas kwam naar boven, ging op een deken op de vloer liggen en trok deze keer zijn schoenen uit en zijn kapotte sokken vol gaten.

‘Dan kan ik ze laten drogen... begrijp je?’

Om zeven uur kostte het Paul de nodige moeite om hem wakker te krijgen en Nicolas leek niet al te blij met zijn fervente pogingen om hem de deur uit te werken, terwijl ze tante al konden horen bewegen in haar bed.

‘Tot vanavond...’ kondigde hij aan.

Dat ging misschien acht dagen zo door, misschien wel negen. Het grootste probleem was - en het werd groter en groter - om hem 's morgens wakker te krijgen. En op een dag was het niet meer te doen.

[p. 114]

‘Nee man... Dit is onmenselijk... Wat heb ik buiten te zoeken op dit uur?... Moetje opletten...’

En hij liet zich onder het bed glijden, tot helemaal achterin, tegen de muur, en trok zijn schoenen en sokken naar zich toe.

‘Je tante krijgt me niet te zien... Ze gaat heus een keer boodschappen doen en dan profiteer ik daar wel van... Laat de sleutel maar hier bij mij...’

Paul, die journalist wilde worden en als verslaggever had gewerkt in Roubaix, had in afwachting van iets beters een baantje als corrector bij een kleine drukkerij in het Beursgebouw. Hij ging om half negen van huis, na zijn koffie met melk, met croissants en met tante.

De woning had geen centrale verwarming. Om de kamers te laten verwarmen door het keukenfornuis werden alle deuren opengezet.

Het was niet prettig om Nicolas daar onder het bed te weten... En hem daar achter te laten, bij tante... Maar wat moest hij doen?

Het liep die dag alles bij elkaar goed af. Nicolas zag van de brave vrouw alleen de pantoffels en haar beetje dikke enkels toen ze het bed opmaakte en de kamer aanveegde.

Tegen tienen ging ze weg, zoals hij had verwacht, en hij vertrok even later, niet zonder de koffiepot waar nog een bodempje in stond te hebben geledigd en twee suikerklontjes in zijn zak te hebben gestoken.

De conciërge was in de gang. Ze keek een beetje verbaasd naar de jongeman in zijn versleten kleren, met zijn zachte roze sjaal en zijn op leeuwenmanen lijkende woeste rode haardos, maar hij groette haar zo achteloos, dat ze vergat verder over hem na te denken.

's Avonds was Nicolas zo verkouden dat Paul plaats voor hem maakte in zijn bed en hij zijn kleren mocht uittrekken. De volgende ochtend had Nicolas opnieuw geluk. Aan het ontbijt zei tante tegen haar neef:

‘Wat ellendig nu toch dat het vriest. Ik moet naar mevrouw Micou in Grenelle en kom waarschijnlijk pas tegen de avond thuis.’

Paul kon wel raden wat er zou gebeuren. En het gebeurde inderdaad. Waarom zou Nicolas weggaan uit een goed verwarmde woning met een bed?

Tante was nog niet buiten of hij stond op, liep in zijn onderbroek naar de keuken, vulde het fornuis bij en kookte voor zichzelf een ei dat hij verorberde met een stuk brood waarop hij een dikke laag boter had gesmeerd. Daarna gooide hij het fornuis tot de rand vol, ging terug

[p. 115]

naar zijn bed en viel weer in slaap. Hij had de wekker op drie uur gezet en ging om vier uur, nadat hij zich gewarmd had bij het fornuis en wat suiker had opgepeuzeld, nu niet meer op maar onder het bed liggen, waar Paul hem aantrof.

‘Ben je niet weggegaan?’

‘Waarom zou ik?’

‘Hebje gegeten?’

Een vaag gebaar, dat vage gebaar van hem dat zo welsprekend was dat de ander er geen weerstand aan kon bieden en hem twee broodjes ham bracht die hij had gekocht bij de slager aan de overkant.

Jammer dat tante niet elke dag de deur uitging! Maar Nicolas bleef nu op zijn minst elke dag onder het bed uitslapen en vertrok pas als tante in de buurt boodschappen ging doen. Elke keer als ze hem tegenkwam, kreeg de conciërge dezelfde schok, had ze hetzelfde gefronste voorhoofd van iemand die denkt:

‘Maar waar heb ik dat hoofd in godsnaam eerder gezien?’ Temeer omdat Nicolas, die te lui was om toilet te maken, had besloten zijn baard te laten staan. Ze vroeg wel eens aan een van haar huurders: ‘Is er soms iemand bij u komen wonen, madame Roy?’

‘Ik heb niemand gezien...’

‘O, dan moet het dus voor de vijfde geweest zijn...’

Of voor de derde... Of...

Hij groette altijd beleefd, ontwapenend zeker van zichzelf, en glipte dan de straat op waar hij elke dag met gedecideerde, grote stappen vele kilometers aflegde.

‘Weetje, man, ik denk dat ik je volgende week ga verlaten...’

Hij kondigde het verlegen aan, met veel omhaal, alsof het slecht nieuws was.

‘Het ziet ernaar uit dat ik mee kan met een operettegezelschap dat op tournee gaat en een pianist nodig heeft... Zuid-Frankrijk... En dan de Pyreneeën...’

Soms mompelde tante: ‘Heb jij suikerklontjes gepakt, Paul?’

‘Ja, tante...’

‘Gek... misschien verlies ik mijn geheugen, maar het lijkt de hele tijd alsof ik eieren mis...’

‘Weet u... Het gebeurt wel eens... Het komt voor dat ik er eentje zomaar naar binnen slok als ik thuiskom of wegga...’

‘Ik dacht dat je niets moest hebben van rauwe eieren...’

[p. 116]

Nicolas ging natuurlijk helemaal niet op tournee en sprak er nooit meer over. En, wat Paul nog meer dwars zat, zijn vriend zocht geen werk en liet op geen enkele manier blijken dat hij zin had om ergens anders te gaan wonen. Hij moest sterven van de honger. En hoe leuk is het om onder een bed te slapen en daarna hele dagen als tijdverdrijf doelloos door een winters Parijs te lopen? Het was dus niet uit luiheid... Maar wat dan wel? Paul voelde op een onbestemde manier dat er iets anders aan de hand was, iets dat hij vaag voorvoelde en dat hem zorgen baarde.

Nicolas had zijn draai gevonden, dat was het! Hij had zijn vaste uren, zijn vaste streken. Hij had een eigen wereldje gecreëerd dat hem beviel en peinsde er niet over om zich te laten verkassen. Zelfs tante... was het mogelijk dat er tussen haar en Nicolas een zekere band was ontstaan? Niet van haar kant, ze was immers onkundig van het bestaan van haar gast. Maar van zijn kant.

Hij zag haar paarse pantoffels aankomen, zag haar een beetje dikke enkels. Hij hoorde haar neuriën, in zichzelf praten. Ze zat, nadat ze het bed had opgemaakt, twee meter van hem af aan haar voetzolen te krabben. Zaterdag zette ze water op voor haar bad, en als hij had gewild had hij door het sleutelgat naar haar kunnen kijken.

‘Weet je dat het een lieve vrouw is?’ zei hij ernstig tegen Paul.

‘Dat weet ik...’

‘Ze is een leuk mens, man. Ze is een leuk mens als ze alleen is...’

‘Zonder gekheid!’

‘Tegen jou doet ze streng, uit angst dat het verkeerd met je afloopt... Ja echt! Ik weet wat ik zeg... Gisteren kwam de conciërge de post boven brengen en toen hebben ze het over je gehad... Het schijnt dat je vader...’

‘Wat is er met mijn vader?’

‘Nou ja, dat hij niet altijd even serieus was... Wat vind je van mijn baard?...’

En een andere keer:

‘Moet je horen, geloof het of niet, maar de conciërge is zo aan mij gewend geraakt dat ze me groet op de trap... Straks houdt ze me nog voor een van de huurders... Als ik rijk was zou ik haar een nieuwjaarsfooi geven...’

Op een avond vroeg de tante aan haar neef: ‘Ben je de hele dag niet thuis geweest?’

[p. 117]

‘Nee tante, ik geloof het niet...’

‘Hoezo, je gelooft het niet...’

‘Ik bedoel...’

‘Geef toe dat het raar is... Ik had zeepsop in de wastafel laten staan om mijn kousen te wassen... Toen ik terug kwam van de markt was het er niet meer... Ik ben toch nog niet op een leeftijd dat je je geheugen verliest...’

Even later vroeg Paul aan Nicolas:

‘Heb jij zeepsop van mijn tante gebruikt?’

‘Heeft ze het gemerkt? Om mijn ondergoed te wassen natuurlijk...’

‘Hè?’

‘Ik wist dat ze veel boodschappen moest doen... Ik heb de kans waargenomen... Ik begon mezelf een beetje tegen te staan.... Ik stonk, man!...’

‘Het ontbrak er nog maar aan dat je water had opgezet om de badkuip te vullen...’

Wat was die vent toch onvoorzichtig! Had hij maar kunnen vermoeden dat zijn vriend al wekenlang bezeten was van de gedachte aan een warm bad!

De gelegenheid deed zich voor, helaas! Op een ochtend zei tante dat ze het graf van haar man ging bezoeken, op Père Lachaise. Waarom probeerde Paul haar dit uit het hoofd te praten? Welk instinct waarschuwde hem?

‘Het is glad... U kunt beter een andere keer gaan, tante...’

‘Dat zeg ik nu al een week tegen mezelf... Maar juist bij dit weer is het kerkhof zo triest...’

Ze vertrok. Ze nam de metro in de rue Saint-Antoine en stapte twee haltes verder weer uit. Ze had geen rust. Ze begon nu toch echt aan haar geheugen te twijfelen. Had ze nu wel of niet het gas uitgedaan? Ze wilde zekerheid en keerde op haar schreden terug. De voordeur was nauwelijks open of er was geen twijfel meer mogelijk. Er dreef stoom door het huis, een warme geur, een badgeur sloeg haar op de keel...

Ze haastte zich naar de keuken... Zag in het voorbijgaan dat de deur van de badkamer openstond, zag in de zinken badkuip een man, zag een rode baard drijven op het zeepschuim, zag een vlammende bos haar.

Toen Paul die avond thuiskwam en zijn tante aan tafel zag zitten met Nicolas, onder de lamp, deinsde hij geschrokken terug en werd doodsbleek.

[p. 118]

Zelfs de geruststellende knipoog die Nicolas hem toewierp hielp niet.

‘Kom binnen Paul,’ zei tante tamelijk streng. Je ziet dat het tenslotte is uitgekomen, je had dit niet mogen doen...’

‘Vergeef me, tante,’ stamelde hij, om maar iets te zeggen.

‘Je vriend heeft me alles verteld... Ik maak je geen verwijten, al verdien je ze wel... Maar ja, je hebt een goed hart en je ...’ Ze schepte soep op zijn bord.

‘Eet.’

‘Hoe heeft u...’

‘Doet er niet toe... Laten we het daar niet over hebben... Ik zie maar één ding: je vriend zit in de problemen en we kunnen hem nog wel een paar dagen helpen... Op zolder ligt een oud veldbed, dat zetten we direct op in jouw kamer...’

Nicolas at zoals Paul nog nooit iemand had zien eten, hij werd zo volledig door dit karwei in beslag genomen dat hij niets hoorde, niets zag en het gesprek geheel aan zich voorbij liet gaan.

‘Voortaan neem je mij eerst in vertrouwen en als er zich weer eens iets dergelijks voordoet... Drink een beetje wijn, mijnheer Nicolas, dat zal u goed doen... Als ik bedenk...’

Het was maar een heel gewoon, gevoelig vrouwtje dat zich eerst afvroeg of ze wel genoeg dekens had, daarna waar ze de sleutel van de zolder had gelegd en toen...

‘Kom even mee naar boven om het veldbed te halen...’

‘We zijn zo terug, mijnheer Nicolas...’

Tante en neef wurmden zich bij het licht van een kaars door een onbeschrijflijke, met spinrag bedekte verzameling rommel.

‘Als ik eraan denk wat die arme jongen heeft doorgemaakt!... Maar het is toch onvoorstelbaar dat ik niets vermoedend vlakbij een man heb geleefd, dat ik soms onaangekleed door de gang liep, dat ik had kunnen worden... Je bent niet goed wijs, Paul... Enfin, nu...’ Ze gingen weer naar beneden en zagen tot hun verbazing... Paul riep:

‘Nicolas!... Nicolas!...’

Nicolas was zonder iets te zeggen weggegaan.

‘Wat bezielt hem?’

‘Ik weet het niet... Ik vraag me af... Weet u, hij is een beetje een wilde...’

‘Denk je dat hij uit verlegenheid...’

[p. 119]

Daar kon hij maar beter ja op zeggen...Maar het was niet waar. Paul voelde het. De aardigheid was er gewoon af voor hem. Zoals de zaken er nu voorstonden liep hij net zo lief op straat, ging hij ergens op een bank liggen of rondhangen in een naargeestig dranklokaal.

Paul zag hem twee dagen later, in hun bistro op Montmartre en wie schaamde zich? Hij, Nicolas, schaamde zich niet in het minst.

‘Luister eens even, vader, je bent een smeerlap. Mijn tante neemt de moeite om een bed voor je naar beneden te halen en een plaats in mijn kamer voor je in te ruimen. Het goeie mens vindt het goed dat je...’

‘En dan? Je had toch niet gewild dat ik jullie gastvrijheid zou accepteren?...’

Paul begon bijna over de verdwenen suikerklontjes, de weggeslokte eieren, het brood dat... en dan nog die was... en het vuur dat ze altijd brandend terugvonden terwijl niemand kolen op het fornuis had gedaan...

Zijn stem stokte. Hij kwam er niet uit. En als hij een zodanige wrok tegen Nicolas bleef koesteren dat de vrienden, door hem aangestoken, van stamcafé wisselden om van de muzikant af te zijn, dan wist hij eigenlijk niet precies waarom.