KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 85]

Een beetje Marokkaanse grond
Fouad Laroui (Vertaling Geertrui Marks en Lia Tuijtelaars)

Een paar jaar geleden maakte een belangrijk man een tussenlanding op de luchthaven van Casablanca, op weg naar het Oosten. Deze man was ambassadeur van zijn land in verre emiraten en was ook een bekend schrijver. De plaatselijke autoriteiten, gewaarschuwd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken, nodigden hem uit om wat rust te nemen in de Viproom, zolang de reparatiewerkzaamheden duurden waarvoor de landing noodzakelijk was. Er werd snel een beleefde jonge ambtenaar afgevaardigd die als opdracht kreeg Zijne Excellentie gezelschap te houden en aan al zijn wensen tegemoet te komen, zodat hij een uitstekende herinnering zou bewaren aan zijn verblijf in het Koninkrijk. De jongeman informeerde naar de gezondheid van de ambassadeur en vertelde hem wat bijzonderheden over de architectuur en de inrichting van de luchthaven. De ambassadeur deed of hij met bewondering naar het gebouw keek en sprak enige lovende woorden. Er werden drankjes geserveerd.

Op dat moment kwam een stewardess zeggen dat het oponthoud langer zou duren dan voorzien. De jongeman was onaangenaam verrast en begon zich zorgen te maken, want hij wist niet wat hij aan moest met de extra uren die de falende techniek op zijn schouders had gelegd. In een plotselinge ingeving vroeg hij of zijn gast soms iets uit Marokko wilde meenemen als souvenir. De ambassadeur, die al een meer dan één poef bezat en bang was met een tapijt te worden opgezadeld, antwoordde dat hij vereerd was met zo veel attentie en dat hij het als een grote eer zou beschouwen een beetje Marokkaanse grond mee naar huis te mogen nemen.

‘Pardon?’

‘Ik wil graag een beetje Marokkaanse grond.’

De ambtenaar had een duidelijk omschreven opdracht, die de volgende strekking had: deze man is een vriend van ons land, hij is beroemd in de hele wereld, hij moet hier volkomen tevreden vertrekken. Maar toch bracht dit vreemde verzoek hem in verlegenheid. Wat wilde deze man precies? Zand, cement, aarde? Hoeveel? En waarvoor precies? De jongeman kreeg visioenen van villa's in Argentinië of Peru die gebouwd

[p. 86]

werden met Marokkaanse grond. Wie weet, misschien was het daar tegenwoordig heel chic. Hij stelde zich tafelgesprekken voor van mensen in Buenos Aires met een dikke sigaar en een glas cognac in de hand.

‘Zie je die muur, beste vrind? Helemaal gemaakt van terra marroqui.’

‘Nee toch, echte terra marroqui?’

‘Heb ik zelf uitgezocht, ter plekke, korreltje voor korreltje.’

De ambtenaar vroeg zijn gesprekspartner hoeveel ton hij mee wilde nemen. Hoewel hij de taal van Voltaire uitstekend beheerste, wist de diplomaat toch niet of hij het goed had begrepen. Hij liet de vraag herhalen en begon te lachen.

‘Hoor eens, geef me een klein zakje. Het gaat alleen om een souvenir.’

Goed, de ambtenaar probeerde het maar niet te begrijpen. Onze wereld is de hunne niet. Maar omdat hij zijn orders had, sprong hij in de houding en verliet de Viproom met maar één gedachte in zijn hoofd: binnen twee uur moest hij een zakje Marokkaanse grond hebben.

Toen hij de luchthaven uitliep, zag hij al meteen een enorme laag Marokkaanse grond: de bloemperken tussen het gebouw en de parkeerplaats. Hij liep ernaar toe en wilde net bukken toen hij aan de andere kant een tuinman zag die hem in de gaten hield. De ambtenaar aarzelde. Wat zou er gebeuren als de tuinman kwam vragen wat hij daar deed. Hij zou zich natuurlijk kunnen beroepen op zijn status als ambtenaar, maar wat als de ander een heethoofd was, zo iemand die hoe dan ook de politie belde? En trouwens, van wie is de grond binnen een luchthaven die gebouwd is met kredieten van de Wereldbank? Mag je daar over beschikken zonder toestemming te vragen aan de aandeelhouders? Mijn god, wat een problemen...

De ambtenaar besloot ergens anders te gaan graven. Het was erg warm. De tuinman keek hem argwanend na. Goed, hij moest een heel stuk verderop zijn. Zou hij tijd genoeg hebben? Hij probeerde de afstand te schatten die hij nodig had om buiten het blikveld van die lastpak te komen. Intussen zag hij aan zijn linkerhand een rijtje taxi's staan die op klanten wachtten. Eureka! Hij kon er één nemen, die na een kilometer laten stoppen, wat aarde verzamelen in de berm en dan snel-snel weer terug. Hij liep naar de voorste wagen en beduidde de chauffeur waar hij heen wilde.

‘Ik snap het niet,’ zei de chauffeur.

‘Maar er valt niets te snappen. We gaan tot aan de olietanks daarginds en dan gaan we weer terug.’

[p. 87]

De ambtenaar wijst naar de enorme reservoirs die schitteren in de zon.

‘En wat wilt u daar doen achter die olietanks?’ vraagt de chauffeur die bang is dat hij met een gestoorde of een terrorist te maken heeft.

‘Helemaal niks. We gaan erheen, we stoppen even en dan gaan we weer terug.’

‘Dus u wil een toertje maken?’

‘Zo u wilt,’ verzucht de ambtenaar ten einde raad. ‘Kom, laten we gaan.’

‘Ja, maar dan raak ik mijn plaats in de rij kwijt.’

‘Nou en?’

‘Nou, u kan wel voor de lol een toertje willen maken, als tijdverdrijf, maar intussen raak ik mijn plaats kwijt en dan moet ik nog een uur wachten op een echte klant. Een klant die tweehonderd dirham betaalt om naar Casablanca te gaan, of misschien wel naar Rabat. Ik heb kinderen die moeten eten.’

‘Goed, ik betaal u de rit naar Casa, oké?’

De taxichauffeur ruikt zijn voordeel, een mafkees, een imbeciel.

‘Prima, maar u betaalt ook de terugweg.’

‘Wat?’ brengt de ambtenaar uit.

‘Nou, logisch toch, want ik zet u hier ook weer af.’

‘Loop naar de hel!’

De chauffeur begrijpt dat hij te ver is gegaan. Hij gaat dus akkoord met het voorstel van de mafkees om de prijs van de enkele reis naar Casablanca te betalen voor een ritje van nog niet een tiende van die afstand. Maar de mafkees voelt zich gegriefd en beent met grote stappen weg. Hij kan eigenlijk best lopen naar die tanks, die daar in de verte liggen te schitteren.

Hij is op weg. De reservoirs vormen zijn Graal, zijn horizon. Maar het is een luchtspiegeling die verder weg lijkt naarmate je dichterbij komt. Als hij een kilometer heeft afgelegd, constateert hij dat hij nog ver van zijn doel is. Maar het is nu te laat om terug te gaan. Er zit niets anders op dan rennen. Ondanks zijn hinderlijke pak en zijn te strakke das, zet de ambtenaar het op een drafje. Zijn schoenen beginnen het te begeven.

Als hij voor de enorme cilinders staat en net neer wil knielen, hoort hij achter zich het geluid van een auto die in volle vaart aan komt rijden. Hij draait zich om. Het is een kakikleurige Jeep. Een slecht voorteken.

De Jeep stopt ter hoogte van de ambtenaar. Twee onaangenaam ogende agenten met snorren springen naar buiten, trillend van opwinding.

[p. 88]

‘Wat moet dat daar?’

‘Ik...’

‘Uw papieren!’

De ambtenaar toont papieren die er zo authentiek uitzien dat ze wel vals lijken. De agenten krijgen dubbel zoveel argwaan.

‘Wat doet u hier, naast de olietanks? Dit is militair terrein. Hebt u de borden niet gezien? En het hek? Het is streng verboden hier te lopen.’

De ambtenaar vertelt over de diplomaat die ineens Marokkaanse grond wilde hebben. De agenten geloven er geen woord van. Ze lopen een eindje weg, overleggen, kijken op hun horloge, taxeren het schriele mannetje. Ze aarzelen om hem mee te nemen naar het bureau want het is bijna twaalf uur en er komt natuurlijk geen eind aan alle administratieve rompslomp. Ze fouilleren hem en vinden geen enkele dynamietstaaf, geen lont, zelfs geen lucifer op zijn lichaam. Dan besluiten ze hem buiten hun werkterrein te zetten. Zonder naar zijn tegenwerpingen te luisteren, werken ze hem de Jeep in, rijden een paar kilometer in de richting van Casablanca, stoppen en gooien de dwaas in de berm. Ze keren en rijden met hoge snelheid terug naar de luchthaven.

De ambtenaar krabbelt overeind, veegt het stof van zijn kleren en kijkt om zich heen. Hij is in open veld, het is erg warm en er is geen levende ziel te bekennen. In de verte is de verkeerstoren van het vliegveld te zien.

Maar elk nadeel heeft zijn voordeel: onze man staat nu te midden van vierkante kilometers Marokkaanse grond. Hij stroopt zijn mouwen op en bukt zich. Hij probeert een kluit te pakken, maar zijn vingers glijden over een bodem die zo droog is dat hij wel van beton lijkt. Het heeft namelijk al jaren niet geregend. Na een paar vruchteloze pogingen richt hij zich vloekend op. Zijn oogst bestaat uit niet meer dan een beetje stof met wat strootjes en geitenpoep erdoor.

Hij gelooft er niet meer in en begint werktuiglijk in de richting van de stad te lopen. Het is zo warm dat hij niet meer kan denken. Na een paar honderd meter signaleert het laatste restje actieve neuronen waarover hij beschikt een bruin lapje grond aan de andere kant van de weg. Het is een piepklein stukje natte grond. Aha, het zou te gek zijn als hij daar niet aan een mooie kluit voor de ambassadeur zou kunnen komen. Vol goede moed steekt hij over, loopt tot aan de bruine plek, bukt, steekt zijn vingers in de vruchtbare grond, voelt, kneedt en fabriceert een hele behoorlijke bal. Net als hij zich op wil richten, krijgt hij

[p. 89]

een gigantische schop tegen zijn achterwerk en valt met een smak in de humus.

Twee jonge boeren staan over hem heen gebogen, elk met een knuppel.

‘Daar willen ze alweer onze grond stelen,’ zegt de ene.

‘De smeerlappen, houden ze er dan nooit mee op?’

‘Vinden ze het nog niet genoeg wat ze al gepikt hebben?’

De ambtenaar voelt aan dat het om een netelige kwestie gaat, een vendetta, om precedenten waaraan hij part noch deel heeft. Hij begint te protesteren, maar de jongste boer dreigt met zijn stok. Hun gevangene houdt wijselijk zijn mond.

Dan komt er een oude man aanlopen. De twee mannen leggen hem uit dat ze een sujet uit de stad op heterdaad hebben betrapt bij het stelen van grond. Ze doen een stap opzij en laten het aan de nieuwkomer over de zaak verder af te handelen, de indringer levend te villen of dood te bijten. De eerbiedwaardige neemt de dief eens op en krabt zich achter de oren. De man draagt een das en een pak, alles in treurige staat, dat wel, maar toch.

‘Wat doet u daar?’ vraagt hij om zich een indruk te vormen.

Omdat hij niets te verliezen heeft, vertelt de ambtenaar het verhaal van de ambassadeur en zijn rampzalige gril. De drie boeren begrijpen er niets van. Ze vragen of hij het wil herhalen, maar langzaam. Het is Chinees. Ze vragen of hij het wil herhalen, maar in andere woorden. Niets helpt. Een muur van onbegrip staat tussen de stadsrat en de drie veldmuizen. Er valt een dreigende stilte. Langzamerhand zijn alle boeren uit de omgeving aan komen lopen en staan in een kring rond de ambtenaar. Omdat het verhaal steeds opnieuw verteld moet worden, wordt het steeds meer opgeblazen en degenen die het laatst zijn gekomen kijken speurend rond naar de kiepauto en de handlangers van de dief.

Deze staat op het punt zijn ziel aan God aan te bevelen als er een soort lokale kadi aankomt, die iedereen opzij jaagt, zich tot in de kleinste details het verhaal laat vertellen en zich de graafmachines, de vrachtwagens en de topografen laat beschrijven. Hij knikt, kijkt om zich heen, ziet alleen het opdwarrelende stof van de weg en een paar loslopende geiten. Hij stuurt de kaaljakkers weg en neemt de ambtenaar mee naar huis. Hij laat hem thee brengen, geeft hem gelegenheid zich op te frissen en vraagt wat er precies aan de hand is.

‘Wat er aan de hand is, dat is die vervloekte ambassadeur.

[p. 90]

‘Die is de schuld.’

De kadi luistert aandachtig. Hij denkt. Hij wikt. Hij weegt. Eerst begrijpt ook hij niet waarom een zeer rijk man - een ambassadeur! - behoefte zou hebben aan tuinaarde. Maar hij herinnert zich dat hij vroeger zelf een beetje Zem-Zemwater uit Mekka heeft meegenomen, heilig vocht dat baraka bevat. Als hij analoog redeneert, zoals de Profeet heeft aangeraden, dan begrijpt de kadi dat de Marokkaanse grond speciale bestanddelen bevat die heilzaam zijn voor dat verre Amerikaanse volk dat de ambassadeur hier en daar vertegenwoordigt. ‘Allahou akbar,’ zegt hij stomverbaasd en vereerd.

Hij schenkt nog een kopje thee in voor de ambtenaar, die hij met andere ogen begint te bekijken nu hij weet dat er iets goddelijks en bovennatuurlijks schuilt in zijn beproevingen. Hij spreekt over zijn stam, vertelt dat die vroeger heel veel macht had, tot op de dag dat ze voor de bouw van het vliegveld gewoon van hun land werden verjaagd. En het houdt niet op. Naarmate het vliegveld groter wordt, wordt het territorium van de stam kleiner.

De ambtenaar begrijpt a posteriori de reactie van de boeren. Deze grond is in de eerste plaats van hen. Als je tegen ze zegt dat het Marokkaanse grond is, betekent dat zoiets als: ‘Wegwezen, boerenpummels, hier komen vliegtuigen.’

Over vliegtuigen gesproken, het vliegtuig van de ambassadeur vertrekt al bijna. De ambtenaar neemt afscheid, hij wordt naar de rand van de weg gebracht, een vriendelijke dorpeling laat hem meerijden in zijn kar en zet hem een paar kilometer verder af voor een luxueuze nieuwe woonwijk waar enorme villa's achter hoge muren verscholen liggen.

Onze man begint net te lopen als zijn oog achter het toegangshek van een villa valt op fris besproeide borders die een aangenaam contrast vormen met de stenige en stoffige grond van de weg. Hij kijkt om zich heen, ziet niemand, bukt zich, steekt zijn hand door het hek, tast een beetje en begraaft zijn vingers in een perk. Op dat moment komt er uit de schaduw een enorme Duitse herder tevoorschijn, bespringt de ongure vreemdeling en scheurt hem een paar vierkante centimeter Marokkaanse huid af. De ambtenaar schreeuwt en maakt zich uit de voeten.

Huilend en blazend op zijn gehavende hand sist hij tussen zijn tanden:

‘Het is in ieder geval geen Marokkaanse grond, het is de grond van die rijke stinkers.’

[p. 91]

Tussen de villawijk en het centrum van Casablanca ligt een no man's land dat vroeger een openbare vuilstortplaats was. Daar staat een hut waarvoor een oude, hele vuile man zit te dommelen, gewoon op de grond, zijn schedel beschermd tegen de zon met een soort strohoed waarin geen stro meer te bekennen valt. Voor de hut groeien een paar groenten. De ambtenaar zou een beetje grond bij de arme man kunnen kopen, of hem neer kunnen slaan en het stelen. Maar zijn hersens smelten opnieuw onder de meedogenloze zon, zijn hand doet pijn en hij kan niet denken.

Wat maakt die man eigenlijk tot Marokkaan? vraagt de ambtenaar zich verward af. Hij voorziet in zijn eigen behoeften. Hij verbruikt alleen het beetje dat hij produceert. Verder ruilt hij met niemand iets. Hij betaalt geen belasting. Waarschijnlijk stemt hij niet. Wat maakt hem tot Marokkaan? Wat maakt zijn grond Marokkaans?

Overtuigd door zijn eigen redenering vervolgt hij zijn weg en komt opnieuw bij een villa. Hij is uitgedroogd en wil net de weg oversteken om de honden te ontwijken, als hij een tuinman ziet die de borders staat te besproeien. De tuinman, een jonge, magere, zeer bruine man zwaait amicaal en roept hem een allervriendelijkst saloum aleikonm toe.

Hierdoor aangemoedigd staat de ambtenaar stil en begint de donkere man half huilend, half jammerend heel het verbluffende avontuur te vertellen waar hij zo langzamerhand gek van begint te worden. De tuinman begrijpt er niets van, maar dat maakt hem niet uit, want dat is allemaal totaal onbelangrijk, het leven is een droom, iedereen gaat een keer dood en God is groot.

‘Als je een beetje aarde wil, broeder, neem het maar. Neem zoveel je wil,’ zegt hij met een royaal gebaar. ‘Dit is allemaal van ons.’

‘Hoezo van ons?’

‘Van ons, Marokkanen. Mijn bazen zijn Saoedi's die hier af en toe hun vakantie doorbrengen. Ze genieten een paar weken van het goede leven. Maar de rest van de tijd ben ik het toch die plant, sproeit, maait en snoeit. Voordat deze villa werd gebouwd was de grond hier van de stam van de Ouled R.’

‘Dat weet ik. Ik heb daarstraks de kadi ontmoet.’

‘Ik ben zelf ook een Ouled R.’

‘Aangenaam.’

‘Neem maar wat je wil, broeder, want wat van mij is, is van jou.’

[p. 92]

De ambtenaar aarzelt. Wat is deze grond juridisch gezien? Saoedisch misschien, gezien de nationaliteit van de bewoners. Maar onder wat voor omstandigheden heeft de verkoop plaats gehad van een stuk tribale grond aan particulieren? Is er sprake geweest van dwang, van corruptie? Zo ja, dan is de grond moreel gesproken nog altijd van... Van wie eigenlijk? Maar de scrupules van de ambtenaar smelten snel weg, want hij staat zelf te smelten als een kaars in een hammam. Naar de hel met de wet en de moraal. Hij knielt neer en propt zijn zakken vol met aarde.

De tuinman kijkt naar hem met zijn handen in zijn zakken, blij dat hij een dienst kan bewijzen.

‘Hoe ga je terug naar het vliegveld, broeder?’

‘Ik ga proberen een lift te krijgen, langs de weg.’

‘Maar heb je gezien hoe je eruit ziet? Niemand neemt je mee. Wacht, ik zal je brengen.’

De tuinman doet de garage open, loopt om een gloednieuwe Mercedes 500 heen en duwt een oude mobylette naar buiten. De twee mannen hijsen zich op het vehikel en een half uur later staan ze voor de luchthaven.

Smerig, stoffig, doorweekt en met een bloedende hand haast de ambtenaar zich naar de Viproom. De grote ruimte is leeg. Een grondstewardess vertelt hem dat de ambassadeur zojuist is vertrokken.

‘Daar staat zijn vliegtuig trouwens, klaar om op te stijgen.’

Ze wijst naar een toestel aan het eind van de startbaan.

De ambtenaar rent naar de baan, schreeuwt druk gebarend, maar het vliegtuig maakt al vaart. Ten einde raad gooit hij het handje aarde in de richting van het toestel. Het waait terug in zijn gezicht. Hij heeft nu aarde in zijn ogen, zijn neus en zijn mond. Hij stikt erin.

Spugend en vloekend ziet hij bij de deur van de Viproom weer de grondstewardess, die hem verbijsterd aankijkt alsof hij net uit een vliegtuig is komen vallen. Bijna in tranen vraagt hij haar of de ambassadeur heeft geklaagd voordat hij aan boord ging, of hij de autoriteiten heeft gebeld, of een protestfax heeft verstuurd.

‘Nee, nee,’ verzekert de jonge vrouw hem, ‘hij is heel rustig vertrokken. Hij zei alleen...’

‘Wat zei hij, wat zei hij?’

‘Hij zei: “Ik wist niet dat het zo moeilijk was om een beetje Marokkaanse grond te vinden”.’