KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 55]

De prijs
Theo de Jong

Met een zucht trok hij de deur van het atelier achter zich dicht. Als dat zo doorging kwam hij nooit op tijd klaar. Nog drie weken. Net was hem opgevallen dat het paneeltje waar hij nu al dagen mee bezig was krom was getrokken. Daar kreeg je geen lijst meer omheen. Misschien was de onderschildering niet goed geweest... Te weinig verf gebruikt? Of de verkeerde verf... Dat nieuwe merk... Somber stommelde hij de trap af.

Op de mat achter de voordeur lag een brief. Hij keek op zijn horloge: Vier uur. Belachelijk, je kreeg met die nieuwe postbedrijven wel drie keer per dag post, telkens een ander bedrijf. Hij raapte de brief op. ‘Jan Sluijtersfonds.’ Weer een bedelbrief natuurlijk. Hij kreeg de laatste tijd zo veel van dat soort dingen, noodkreten van fondsjes en stichtinkjes die zich in hun voortbestaan bedreigd voelden en daarom voor steun aanklampten juist bij degenen die zij zelf zouden moeten ondersteunen. Hij gooide de brief zonder hem open te maken op het tafeltje in de gang.

‘Is het al zo laat?’ zei Dorien, toen hij binnenkwam. Ze keek op de klok. ‘Vier uur. Ben je al klaar?’ Ze legde haar borduurwerk naast zich neer.

‘Genoeg gedaan vandaag,’ zei hij kortaf.

‘Ik heb helemaal niet op de tijd gelet,’ zei ze verontschuldigend, ‘ik moet nog boodschappen doen. Wat wil je eten?’ Ze schoot haar jas aan. Peer stond een tijdje voor het raam naar buiten te kijken. Kievieten buitelden door de lucht boven de plek waar ze hun nest hadden. Scherp afgetekende wolken schoven voor de zon langs. Het was maar goed, bedacht hij, dat hij tegen de galeriehouder nog geen aantal had genoemd van de schilderijen die hij wilde exposeren. Als hij alles wat meer uit elkaar hing, merkte niemand dat het er eigenlijk niet zo veel waren. Terwijl hij de krant pakte, viel zijn oog op het kussen dat Dorien aan het borduren was. Een pandabeer stond als een ballerina op één poot en draaide in de rondte. Links en rechts een rank takje bamboe. Op de een of andere manier had ze raak aangegeven hoe dat grote logge lijf om zijn as tolde en genoot van zijn spel. Peer legde het kussen

[p. 56]

terug. Knap gedaan, dat zeker, maar het was pijnlijk om te zien hoe ze de laatste tijd telkens van dat soort afbeeldingen maakte, aan het borduren voor de kleinkinderen die ze niet had van de kinderen die ze niet had, een imaginair leven dat doorging, onzichtbaar verscholen achter haar gemis. Dertig jaar geleden waren het eenden en zwanen, nu beren en hondjes. Hij vouwde de krant open.

Tijdens het eten vertelde Dorien dat ze in de winkel een collega van hem was tegengekomen die haar straal had genegeerd, alsof hij haar niet kende. ‘Je bijna-naamgenoot.’

‘Dat is dan ook de enige gelijkenis tussen ons. Zelfs het woord “collega” is hier niet van toepassing, ook al houdt hij zo nu en dan een penseel in zijn vingers.’

‘Hij had een nieuwe vlam bij zich.’

‘Waxinelichtje, zul je bedoelen.’

‘Daar kun je je ook aardig aan branden.’

‘Mooi meisje?’

Ze tuitte haar lippen en bewoog haar hoofd nadenkend heen en weer. ‘Jaaaa,’ zei ze langzaam. ‘Een beetje ordinair gekleed, vond ik. Dat was jammer.’

‘Zal wel zo'n model zijn dat de laatste trein heeft gemist. Of te veel gedronken om nog naar huis te kunnen rijden.’

‘Nee,’ zei Dorien ineens gedecideerd, ‘want hij had zijn kinderen bij zich, Bo en Carry, en volgens mij kenden die haar, want ik zag ze samen lachen, alle vier. Ze hadden lol.’

‘Heeft Cisca een nieuwe vrijer?’

Ze gaf geen antwoord.

‘Cisca zal wel een nieuwe vrijer hebben en de kinderen even kwijt hebben gewild.’

Dorien ging door met eten. Ze keek hem niet aan.

‘Spreek jij Cisca nog wel eens?’ drong hij aan.

Met een klap legde ze haar vork en mes op tafel. ‘Ja, ik spreek Cisca regelmatig,’ zei ze met stemverheffing. ‘Ze heeft geen nieuwe vrijer, want ze wil geen nieuwe vrijer, want ze heeft twee kinderen en daar heeft ze genoeg aan. Snap je dat?’ Ze stond op. ‘Daar heeft ze genoeg aan!’ riep ze half huilend. Ze stootte haar stoel naar achteren en vluchtte naar boven. Peer zuchtte en at verder. Hij kende het klappen van de zweep zo langzamerhand; die bleef de rest van de avond boven.

[p. 57]

Toen hij de volgende morgen zijn jas aantrok, zag hij de brief weer liggen. Hij wilde hem al bij het oud papier leggen, maar bedacht zich. Het was misschien toch wel leuk om te lezen met wat voor geëxalteerde argumenten deze lieden nu weer hun artistieke onmisbaarheid aan de man/vrouw zouden brengen. Maar hij had nu geen tijd, hij moest om elf uur bij de wethouder zijn, die hem had gevraagd zijn gedachten te laten gaan over de mogelijkheid om een expositie te organiseren van alle kunstenaars in Houtwijk en omgeving. Peer had zijn gedachten er heel grondig over laten gaan en toen hij zich om klokslag elf bij de wethouder liet aandienen had hij een lijst in zijn binnenzak met de namen van uit te nodigen kunstenaars, het aantal werken dat zij zouden kunnen leveren en een plattegrondje van het Kultuurhuis met daarop aangegeven waar wat van wie zou komen te hangen. De wethouder, een wat oudere man die al zeven jaar op cultuur zat en nu, zoals iedereen behalve hijzelf wist, aan zijn laatste jaar bezig was, knikte waarderend terwijl hij Peers lijstjes en overzicht doorbladerde.

‘Dat heb je mooi voor elkaar, Peer. Denk je dat ze allemaal meedoen?’

‘Aparte kast heb je daar staan,’ zei Peer met een blik naar een antieke houten kast waarvan de deurtjes met kleurige steenmotiefjes waren ingelegd.

‘Vind je?’ zei de wethouder blij. ‘Ooit gekocht bij een antiquair in Besançon. Voor een prikkie. Ik heb er een Nederlandse antiquair naar laten kijken en die schatte hem op toch zeker zesduizend euro. Nou, je mag van mij aannemen dat ik dat er niet voor heb betaald.’

Peer liet zijn vingers over de deurtjes glijden. ‘Mooi hout. Vakwerk. Ja, die tentoonstelling... Sommigen heb ik al gepolst, informeel natuurlijk, maar iedereen wil meedoen. In deze tijd is iedere kunstenaar blij met een expositiemogelijkheid met uitstraling, zoals jij van plan was. Toch?’

‘Natuurlijk, natuurlijk.’ De wethouder bladerde de papieren nog eens door. ‘Hé,’ zei hij ineens, ‘heb je voor je bijna-naamgenoot de hele wand van de grote zaal ingepland en voor jezelf alleen dat kleine kamertje aan het eind van de gang? Ik vind dat heel nobel van je, maar is dat niet ... Peter de Vries is toch, eh... tja, wat zal ik zeggen?’

‘Mijn bijna-naamgenoot, om hem die titel maar eens te gunnen, is een kladschilder,’ zei Peer droog. ‘Een knoeier. Hij heeft niets te vertellen en zijn gevoel voor compositie is dat van een dronkeman na tien

[p. 58]

glazen bier. Maar hij is bekend. Dat telt tegenwoordig. En niet alleen bekend door zijn werk, maar ook door zijn leven. Dat telt dubbel.’

‘Ja, ik las het in de krant,’ zuchtte de wethouder, ‘van dat schilderij dat hij op de kop van het Lieverdje heeft stukgeslagen. Ik had toch liever gezien dat Houtwijk op een andere manier in de publiciteit was gekomen. Een foto ook nog.’

‘In dat kleine kamertje, verstopt aan het eind van de gang, wil ik één schilderij ophangen, meer niet. Eentje. Er zit veel rood in, wat oranje, verder allemaal intense kleuren. Dat wil zeggen dat je er eigenlijk niets naast kunt hangen of zelfs maar ertegenover. Wat ik wil is dat de toeschouwer zich als het ware afzondert met dat schilderij. Een soort ... contemplatie. Iets waar je in opgaat, waar je je in verliest.’

‘Stelt het iets voor?’

‘Dorien.’

Verrast keek de wethouder op van de kast waarop zijn blik rustte. ‘Dat is toch je vrouw?’

‘Ja.’

De wethouder glimlachte breed. ‘Toch geen naakt, mag ik hopen.’

‘Zeg, waar zie je me voor aan? Ken je dat portret van Mathilde, van Willink?’

‘Tjeenk Willink, van de Raad van State?’

‘Carel Willink, de schilder. Ach nee, laat maar. Als je het niet kent, zegt zo'n naam je niks.’

Met een gevoel van grote tevredenheid fietste Peer naar huis. Zonlicht kietelde de kleur in de prunussen waar hele straten mee vol stonden. De wind droeg een geur van jong berkenblad op onzichtbare handen. Daar had hij de wethouder, die onnozele hals die nooit bij wat voor expositie dan ook kwam kijken, mooi overdonderd. In de loop van het gesprek was gebleken dat de wethouder bij wijze van expositie gedacht had aan een paar schilderijen aan de muur bij de plaatselijke Rabobank, te sponsoren door diezelfde bank, zodat het de gemeente mets hoefde te kosten, maar toen Peer aankwam met zijn tot in details uitgewerkte plan kon hij daar moeilijk nee tegen zeggen. De eerste grote expositie van Houtwijkse schilders in deze eeuw, publiciteit, foto's in de krant, de wethouder bij de opening met de schaar in de hand achter een breed, door alle schilders samen versierd lint... Ja, hij was ervoor gevallen als Willink voor Mathilde. Al fietsend schoot Peer zo maar in

[p. 59]

de lach. Hij knikte vriendelijk naar een oud vrouwtje achter een rollater. Verbaasd lachte ze terug.

In een uitstekend humeur kwam hij thuis. Hij ritste de envelop van het Jan Sluijtersfonds open en las de niet eens zo lange brief die erin zat. Verbaasd las hij de brief vervolgens nog een keer over, helemaal vanaf het begin. Het bestuur van het Jan Sluijtersfonds had de eer hem mede te delen, dat het had besloten de tweejaarlijkse aanmoedigingsprijs aan hem, Peer de Vries uit Houtwijk, toe te kennen. Aan de prijs was een geldbedrag van 20.000 euro verbonden. Het bestuur verzocht hem vriendelijk op korte termijn te laten weten of hij de prijs accepteerde en of hij persoonlijk bij de uitreiking in Den Haag op 26 september aanwezig kon zijn.

‘Dorien!’ schreeuwde hij. ‘Dorien!’

Een van de eerste dingen die hij deed was de wethouder op de hoogte brengen van het feit dat hem de prestigieuze Jan Sluijtersprijs was toegekend en dat de uitreiking van de prijs plaats zou vinden in de periode dat de expositie van de Houtwijkse schilders aan de gang was. Ideale extra publiciteit voor de tentoonstelling.

De wethouder feliciteerde hem van harte. Aan zijn opgeluchte stem was te horen dat hij zichzelf nu een goede kans gaf om zijn voorstel voor deze grootscheepse expositie er bij het College door te drukken.

Net voordat hij ophing vroeg hij: ‘Eh, Jan Sluijters, wie was dat ook alweer?’

‘Een van de groten,’ zei Peer. ‘Maakte veel portretten. Begin twintigste eeuw, net voor de fotografie opkwam.’

Ook de plaatselijke krant, getipt door Dorien, toonde belangstelling. In een paginagroot interview wijdde Peer uit over de lange weg die hij gegaan was, over zijn leven dat altijd in het teken van de kunst had gestaan. Als zoon van een stratenmaker uit Geleen had hij niets in het leven cadeau gekregen, alles had hij zelf bevochten. Tijdens zijn studie psychologie had hij altijd moeten werken om financieel het hoofd boven water te houden, maar hij had ook gemerkt dat hij daardoor oog kreeg voor dingen die andere mensen niet opmerkten. Later, als docent en decaan aan de P.A., had hij naast zijn baan altijd geschilderd, altijd bezig om inzicht in mensen te verbinden met het zichtbare. En nu, nu hij na zijn pensionering als docent full time professioneel schilder was, hield hij zich naast zijn artistieke werk bezig met het

[p. 60]

organiseren van tentoonstellingen om ook zijn collega's uit Houtwijk de gelegenheid te bieden aan de weg te timmeren.

‘Ik ben altijd voorstander geweest van een tweesporenbeleid,’ verklaarde hij onder de foto waarop hij stond afgebeeld met zijn gezicht in de wind, zodat zijn nog weelderige krullen schilderachtig om zijn hoofd wapperden. ‘Toen het woord nog niet eens was uitgevonden deed ik er al aan. De beloning is dat wat je doet, met wat je krijgt.’

Het was een uitspraak die hij nog vaak zou horen. Vooral nadat hij een paar dagen later had opgebeld om het Jan Sluijtersfonds te vertellen dat hij in eigen persoon bij de prijsuitreiking aanwezig zou zijn en in een uitermate verwarrend gesprek...

‘Ja, nee, ik begrijp niet... Blijft u even aan de lijn...’ te horen had gekregen ...

‘Wat een ongelukkige... Meneer De Vries, het spijt me, onbegrijpelijk hoe dit heeft kunnen gebeuren ...’dat de Jan Sluijtersprijs ...

‘Ja, 20.000 euro, dat klopt...’ niet was toegekend aan hem, Peer de Vries, maar ...

‘Nogmaals sorry sorry sorry... het is... wij schamen ons diep...’ aan zijn collega Peter de Vries, eveneens uit Houtwijk.

‘Het spijt ons echt ontzettend, één letter verschil, een vreselijk stomme fout, nogmaals onze excuses...’

Langzaam legde hij de telefoon neer en bleef zo staan, minuten lang, als iemand die begin twintigste eeuw poseerde voor de fotograaf en vooral niet mocht lachen.