KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 143]

Liefde klootzak
Tommy Wieringa

Iemand had drakentanden gezaaid in de donkere akkers rond Losser, er was een geslacht van roodblonde reuzen uit gegroeid. Moeder Nordkamp was een dapper katholiek soldaatje, ze baarde de ene jongen na de andere. Meneer pastoor goot ze allemaal water over het hoofd en gaf ze een rist heiligennamen mee. Jos was een van hen. Als hij over zijn jeugd vertelde, dacht je aan Zola, aan de Borinage - de jaren die je tandenknarsend verdroeg.

Op een winterdag had de boer waar hij als jongen werkte hem naar huis gestuurd met de woorden:

‘Laot oen aole leu oe eerst mar wat fesoenliks antrekn.’

Toen hij thuiskwam hing het bevroren snot hem aan de neus.

Dit zijn de dingen die hij me door de jaren heen vertelde. Terugkijkend zie ik dat ik hem altijd heb aangespoord om me zijn leven te laten zien, het landschap van steen en ijzer.

Mijn moeder kwam met hem aanzetten. Hij was haar de hele zaterdag gevolgd, overal op straat en in de winkels had ze zijn lichtblauwe ogen op zich gevoeld. Toen ze hem uiteindelijk aansprak en vroeg waarom hij haar naliep, zei hij:

‘Ik vind je een mooie vrouw.’

Hij was een gloeiende ster geweest. Toen hij in ons leven kwam, was hij al aan het doven.

Een week na hun kennismaking stond hij al achter haar kraam op de Grote Markt. Hij poetste de zilveren sieraden en leerde van de mineralen in de bakken welke geneeskrachtige werking ze bezaten. Hij was niet de eerste die in het zwaartekrachtveld rond mijn moeder transformeerde tot personeel, hij zou ook de laatste niet zijn. Als een getemde beer stond hij daar en deed zijn werk meest zwijgend. Aan het einde van de dag, als alles weer was ingepakt en mijn moeder naar Westerbork was teruggereden, begon Jos te drinken in marktcafé Der Witz, een herfstige pijpenla waar de houten vloer in eeuwen sterk water was geconserveerd. Soms dronk ik met hem mee - Jever-pils

[p. 144]

met een Bommerlunder ernaast, alles vlak over de grens gestookt. Russische dronkenschappen. Er was geen matigheid in Jos.

‘Een klootzak bin ie,’ zei hij als ik niet meer kon. ‘Papkindje.’

Hij was tot de waarheid veroordeeld. Het land en de omstandigheden die hem voortbrachten, hadden die in hem gebrand. Hij was de rechter van onze levens, en als hij genoeg gedronken had ook de beul.

Lang geleden, toen hij zich uit zijn jeugd tevoorschijn had geworsteld en was uitgegroeid tot een man van honderdtwintig kilo, keerde hij na een gevangenschap terug naar het kraakpand waar hij woonde en vond daar een onbekende vrouw in zijn bed. Ze kregen vier kinderen met wonderlijke namen. In de woonkamer van hun huis in de wijk Kostverloren kookte Jos het merg uit slachtafval en maakte dikke soepen. Ze aten dagenlang uit dezelfde grote pan op het butagasstel.

Op een winterdag kwam zijn broertje Tinus naar Groningen. Jos nam hem mee naar Der Witz. De Grote Markt hing in webben van oranje straatlicht. Het was koud en stil, de weinige voorbijgangers leken passanten op oude foto's.

Tinus had een rode snor, hij was uit hetzelfde materiaal gehouwen als de arbeider in de sociaal-realistische verbeelding. Het was een ander deel van de wereld waar ze zulke grote handen en voeten meekregen. We dronken staand. In mijn oor links en mijn oor rechts loeide het Twents. De barman hield de fles Bommerlunder binnen handbereik. Der Witz werd een schip in zwaar weer, we schreeuwden tegen de storm in. Hoe het kwam is niet meer terug te halen, voorgoed verloren, maar op zeker moment zei Tinus tegen mij:

‘Ie bint 'n dikke homo.’

‘Niks ervan,’ zei ik.

Hij knikte stellig, ik was een waardeloze homo. Dit zou hij bewijzen. Tinus zakte op zijn knieën onder de bar en begon met dikke, stuurloze vingers aan mijn gulp te frunniken. Hij haalde hem tevoorschijn. Zijn snorharen prikten, toen zijn zachte mond. Daarboven sloegen Jos en ik onze glazen op de bar. Na een tijdje kwam Tinus uit zijn geknielde positie overeind en zei:

‘Ie hebt gliek, ie bint gin homo.’

‘Maak je de boel ook weer even in orde daar, Tinus?’ vroeg ik.

[p. 145]

Van het vervolg herinner ik me dat er een zwarte ME-bus stapvoets naast ons reed toen we naar mijn huis liepen, en dat ik de volgende morgen drie onaangeroerde borden hutspot met worst op tafel vond die ik in het holst van de nacht had klaargemaakt.

Uit de chaos die Jos als een nevel om zich heen droeg, doemt een helder beeld op, een moment van verdichting dat mij in de loop der tijd tot verklaring van zijn roerige wezen is gaan dienen. Het deed zich voor op een feest in Utrecht, in Oog in Al, waar ik in die jaren in een lage kelder woonde. Het plafond was grof gestuukt, mijn hoofd zat vol krassen.

Het was een goed feest. De dichter Arjan Witte speelde accordeon, mijn vriend Hein Ehlhardt stond te oreren met zijn linkervoet in de kattenbak, en er was een mooi meisje dat ik niet kende. In het voorbijgaan zei ik tegen haar:

‘Niet weggaan zonder dag te zeggen.’

Maar zo ging het niet. De avond kreeg een andere dynamiek, ik had er niks over te zeggen.

Jos en ik bleven als laatsten over. We stonden in het park voor het huis, aan de rand van de vijver. Onze voeten hadden sporen getrokken door het bedauwde gras. Melkachtig licht trok rond ons op, de schaduwen glipten weg tussen de bomen.

Er zijn een paar van zulke stille ochtendschemeringen die ik me met grote klaarheid herinner - een houtduif klappert tussen de takken, een eend schuift door het roerloze water, het belooft een mooie dag te worden.

We gingen naar binnen. Jos wilde iedereen wakker maken omdat hij feesten die afgelopen waren niet verdroeg. In de voorkamer maakten we nog een beugelfles open. Opeens begon hij te huilen. Ons gesprek had daartoe geen aanleiding gegeven, het kwam uit het niets. Geschrokken legde ik mijn hand op zijn schouder.

‘Wat is er man? Wat doe je nou?’

Hij balde zijn vuisten en schreeuwde:

‘Ik wil liefde klootzak!’

Hij greep me bij mijn trui en haalde uit. Hij raakte me op de borst, verloor zijn evenwicht en trok mij mee in zijn val. Het was mijn geluk dat ik bovenop hem terecht kwam. Zonder nadenken haalde ik hard uit met rechts. Tweemaal. Dat was genoeg.

[p. 146]

Ik stond op. Niemand had de worsteling gehoord, het huis was doodstil. Ik liet hem achter waar hij lag en daalde naar mijn kelder af, waar nog meer mensen lagen te slapen.

Een paar dagen later belde hij me op. Hij was naar het station gelopen en in de trein gestapt. In Osnabrück hadden grenswachten hem wakker gemaakt, hij zat in een coupé met een stel illegalen. Hij was op de trein terug naar Arnhem gezet. Over één ding had hij zich verbaasd: zijn opgezwollen blauwe ogen.

Op de laatste archiefsnipper die ik bezit, vind ik een aantekening over de trouwdag van een van zijn broers. Misschien is het Tinus die trouwt die dag, misschien een van de anderen. We moeten ons de Heilige Maria Geboortekerk in Losser voorstellen, het schemerige schip vol familie en vrienden; boeren, mannen uit de landbouwmechanisatie, de veehandel, de vrouwen met hun rode handen; iedereen geurend naar zeep en een beetje ongemakkelijk in zijn goeie goed. Achter de glas-in-loodramen het kleurloze winterlicht. Op de eerste rij hebben we uitzicht over het stompe gebergte van Jos en zijn broers. De bank kraakt als een van hen gaat verzitten. Hun gekrompen ouders zitten aan het gangpad.

De pastoor spreekt over de goedertierenheid van de liefde, maar dat de liefde niet alleen in de wereld is om ons geluk te vergroten, maar ook om ons te leren wat het offer betekent, het vermogen om te verdragen. Hij spreekt mooie woorden over de bruid - een jonge vrouw die elke dag naar een uitzendbureau in Enschede rijdt waar ze werkt als intercedente. Ze heeft eerdere liefdes gekend, zo zijn de tijden (een zacht gelach in de banken), maar geen ervan is zo bestendig gebleken als deze. De familie Nordkamp heeft de vrouw in haar hart gesloten, haar handen zijn vlijtig, afgelopen herfst heeft ze nog de tuin van haar schoonouders winterklaar helpen maken.

Jos hoort deze dingen aan. Hier, in de kerk waar hij gedoopt werd en eerste communie heeft gedaan, waar hij in zijn schooljaren achterin zat te kaarten met de jongens, keert hij terug naar het kind dat hij was. Hij spuugt op de zalvende formules, de geboden; met de rechtzinnigheid van het kind ziet hij hoe de leugen zich tot in de eeuwigheid herhaalt. De afwijzingen, de liefdeloze bejegening, ze staan in zijn ziel gekerfd. De gedurige krenking. Hoe hij zijn best heeft gedaan om in

[p. 147]

de smaak te vallen, om te behagen, al die dingen die hij, toen hij eenmaal volgroeid was, radicaal heeft afgelegd. En deze vrouw, deze nieuwelinge, wordt erkend en liefgehad zonder dat ze daar iets voor heeft gedaan.

Na de preek vraagt de pastoor het echtpaar en de gasten op te staan. Ook Jos komt uit de kerkbank overeind. De pastoor vraagt of bruid en bruidegom elkaar bij de hand willen nemen. Niemand houdt Jos tegen wanneer hij naar voren loopt, naar de kansel waar de pastoor zijn boekje met vragen voor de huwelijksvoltrekking openslaat.

De bruidegom heeft zijn blik in uiterste concentratie op de handen van de pastoor gericht, hij wil alles doen zoals het hoort, er mag niets fout gaan. De bruid ziet beweging in haar ooghoek en draait haar hoofd.

Ze is onschuldig, ze kan niet weten dat zij het is die vandaag zal boeten voor het leven en lijden van Jos Nordkamp.

Een kreet, het collectieve afgrijzen. Iedereen heeft het gezien, niemand kan geloven dat hij zojuist de bruid heeft neergeslagen.

De broers werpen zich op hem. Ze sleuren hem door het gangpad naar buiten, hij verweert zich nog maar zwak wanneer ze hem met z'n allen in elkaar trappen. Hij voelt ribben knappen, kromt zich om zijn organen te beschermen, ze schoppen hem op zijn hoofd, in zijn rug, overal waar ze hem kunnen raken, ze proberen het leven uit hem te trappen. En als ze daarmee klaar zijn smijten ze hem van de kerktrappen naar beneden, waar hij als een aangereden hond blijft liggen.

(Wenen, 21 november 2010)