KortVerhaal. Jaargang 32

[p. 36]

Vier maal kort
Mathijs Deen

Haverpap, Utrecht 780

Ethelbert is dood en zijn leerling Alcuin luistert naar het dode lichaam dat in de stilte van de nacht zachtjes tikt en ploft en vochtig kraakt, als een schip dat op het droge is getrokken en langzaam in zijn spanten zakt. Alcuin kijkt naar zijn dode mentor, naar zijn zachtronde, ontspannen voorhoofd. ‘Our father...’ fluistert hij, ‘from the fury of the Northman, deliver us.’

De woorden sissen door de stenen kapel.

Northumbria is in verval. Monniken bedrinken zich in hun kloosters en de Angelsaksen verminken hun paarden zoals hun voorouders deden: de neusgaten opengesneden, de oren tot punten geknipt en bijeengebonden. Bijbelteksten dragen ze alleen nog als bezwering om de nek.

‘Onderwijs ze als ze jong zijn,’ zei Ethelbert. Maar Ethelbert is dood.

En Alcuin wil weg uit York, denkt hij.

Na de dodenmis gaat hij scheep, met een boodschap van de bisschop voor de paus. Als de kust verdwijnt, voelt hij hoe het verlangen naar zijn leraar en naar York in hem woelt en ronddraait, als een hond in een mand. Hij klampt zich aan de reling vast en kijkt naar de stormvogels die door de golfdalen scheren.

De volgende dag komt hij aan de monding van de Rijn. Een lang touw trekt het scheepje door de branding de rivier op. En diezelfde avond nog lepelt hij een bord haverpap met honing en boter in het huis van Alberik, de bisschop van Utrecht. Alcuin vertelt over Ethelbert, maar stokt midden in een zin. Hij denkt aan de tocht over de Rijn door het weidegebied tot hij rustig is.

‘Verdriet is slechts in ons te gast,’ zegt Alberik. ‘Het komt van elders en gaat voorbij, als een regenbui over grasland.’

Ze noemen hem de runderrijke bisschop, lord of cows.

Maar meer dan één bord pap krijgt Alcuin niet.

[p. 37]

Stokvis met warme appeltjes, Gouda 1628

Op de dichtgevroren Gouwe, vlak buiten Gouda, staat de predikant Passchier de Fijne voor honderden gelovigen te prediken. ‘Wees als een wilg langs de waterkant,’ roept hij. ‘Al knotten ze u honderd keer, strekt uw armen steeds opnieuw naar de hemel.’ Hij heft zijn psalmenboekje, lacht en zegt: ‘Als bomen, geplant bij enen klaren waterstroom. Zing, broeders en zusters, zing!’

De gelovige Arminianen barsten uit in de eerste psalm.

Passchier de Fijne staat op een ingespannen slee, klaar om er vandoor te gaan, mochten ze hem komen halen. Al bijna twintig jaar jagen de schouten op hem; hij heeft ze allemaal misleid. Hij heeft gepreekt in boomgaarden, op moutzolders, in trekschuiten. Hij heeft zich in Leiden verborgen in een dekenkist, is in Schiedam over daken aan de schout ontkomen, heeft zich in den Haag bij dopers in een waterput schuilgehouden. Meestal reist hij vermomd als zeeman, of schilder of boer met een poolstok, sloten springend door de weilanden, van stad naar stad.

De psalm is uit. Zijn paard wordt ongeduldig en schraapt over het witgeschaatste ijs. Passchier de Fijne spreidt zijn armen en met een blik op de wachters bij de poort zegent hij de gelovigen. Als hij klaar is, dringt een vrouw naar voren. Ze presenteert hem een warme leren zak. Hij neemt hem aan en roept: ‘Looft God, het zijn heerlijke dingen!’ De mensen lachen en vallen in: ‘Dat men onzen God prijst met zingen.’

Hij pakt de leidsels, zijn paard begint opgelucht te draven en al gauw glijdt hij over de Gouwe door het zilver bevroren land, met tientallen gelovigen schaatsend en psalmenzingend achter hem aan. Aan de horizon de kerktoren van Wensveen en uit het warme pakket de geur van stokvis, warme appeltjes en kaneel.

Haring, Skagerrak 1699

De wind is gedraaid en het is rustiger nu. Een Oostzeevaarder zeilt in de luwte van Denemarken het Skagerrak op. Ze is met zout en Hollandse linden onderweg naar Zweden.

Een jonge tuinknecht, ziek van de zee, kijkt naar de kust. Het is Holland wat hij ziet maar toch ook weer niet, want het is alsof de duintoppen, kerktorens en bakens zijn opgetild en op een verkeerde plek weer neergepoot. Hij herkent een opgang over de duinen, ziet zichzelf daar lopen en verdwalen.

Alles is van z'n plek. Hij zweet en geeft over. Er komt alleen schuim.

[p. 38]

De bel luidt voor het eten. Mannen drommen naar onderen, maar hij blijft aan dek en vloekt naar de meeuwen, die traag als een molensteen draaien boven een vissersschip met een half binnengetrokken net langszij, bol van haring.

Hij leunt tegen de reling en tuurt naar de druipende zilveren bal, ontworteld uit zee en denkt aan de ingenette kluiten van de linden benedendeks. En aan de geruststellende bosgeur die ze uitwasemen.

Als het Skagener Rif gerond is, de wind aantrekt en de vloed het schip de volle zeegang van het Kattegat in duwt, wankelt hij naar beneden, klimt in zijn kooi en omhelst zijn baal met het psalmenbundeltje, de snoeischaar van zijn vader en de hemden die zijn moeder voor hem heeft genaaid.

Hij slaapt als golven het te diepgeladen schip overspoelen en binnendringen. Hij slaapt als de zee schuimend de trappen af dondert en zich stort op het zout en de bomen. Hij droomt dat hij met zijn vader een linde rooit en hij hoort de boom ruisen en huilen en als hij wakker schrikt, is het schip al borrelend en krakend onderweg naar beneden.

Een school haring stuift uiteen voor het zout dat uit het wrak opstijgt.

Schapenborst, Parijs 1792

Het was de zaterdag voor Pasen. De beul van Parijs, Charles Henri Sanson, zat bij de Duitse klavecimbelbouwer Tobias Schmidt in de werkplaats. De mannen hadden gemusiceerd: een duo uit een opera van Gluck. Het samenspel had een vertrouwelijkheid opgeroepen die Sanson weekhartig en Schmidt ongemakkelijk maakte.

De beul begon over de moeilijkheden van zijn vak. ‘Ze blijven niet stilzitten. Vaak raak je ze niet goed.’ Zijn witgewassen handen rustten aan weerszijden van de hals op de klankkast van zijn cello. ‘Soms moet de knecht op de rug gaan zitten, totdat hij rustig is.’

Om de troebele blik van de beul te ontwijken, keek Schmidt naar een onvoltooide klavecimbel. Besteld door een markies, nooit meer opgehaald.

Straks citeert hij Guillotin, dacht hij.

‘Het moet voor iedereen hetzelfde zijn,’ zei Sanson, ‘een koude tocht langs de hals.’

Schmidt kuchte, stond op, pakte een vel papier en begon te schetsen. Hij tekende een smalle poort van twee pilaren met een sobere timpaan erop. Op de drempel een brits en een schandblok. Bij de val-

[p. 39]

bijl aarzelde hij, slikte, en tekende toen een driehoek, als de klep van een klavecimbel.

‘Also,’ zei hij. Sanson staarde en kreunde even.

Het is een jaar later nu en Schmidt schrikt wakker. In de verte klinkt geblaat van schapen die in alle vroegte door de straten van Parijs naar de markt worden gedreven. Hij staat op, sluit het raam en kijkt op straat. Daar staat zijn prototype, dofrood in de nieuwe dag.

Overmorgen komt Sanson met drie schapen om hem te testen. De procureur général komt mee, met de overeengekomen 960 francs.

En de borststukken van de schapen mag hij ook hebben, om te bereiden zoals zijn moeder dat deed op witte donderdag, toen alles nog bij het oude was.