KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 141]

Erfgoed
L.H. Wiener

Wat mij van de ouders van mijn vader aan tastbaars rest, op enkele foto's na, zijn een eierdopje van Delfts blauw, waarvan een klein stukje uit de rand ontbreekt, en een lederen doosje, gevoerd met groen satijn, dat ooit bestemd was om boordenknoopjes in te bewaren. Ik vind het allebei mooie voorwerpen, sierlijk van vorm en vervaardigd van gedegen materiaal, tijdloos is hier het woord. Het dopje lijkt handbeschilderd en is al sedert generaties in de familie, ongetwijfeld via de lijn van mijn grootmoeder, die stamde uit een antiek joods advocatengeslacht. Ik gebruik het dagelijks en om het volledig tot zijn recht te laten komen eet ik veertien eieren per week. Ooit heeft mijn moeder mij verteld dat het deel uitmaakte van een uitgebreid en op raadselachtige wijze verdwenen ontbijtservies, waarvan het nu nog het enig overgeleverde stukje is. Waar alle andere delen gebleven zijn, zal wel nooit opgehelderd worden, maar als iemand het mij vertellen kan, houd ik mij aanbevolen en haal ik alles wat er nog van over is terug, goedschiks dan wel kwaadschiks, eventueel uit het verre Duitsland. Maar meer nog dan een plunderende edelgermaan verdenk ik de Amsterdamse politiefunctionaris Muytjens, die op 11 mei 1940 in het stille huis aan de Cliostraat 29-I de aldaar ontstane situatie opnam en zijn dagrapport dienaangaande besloot met de vier woorden: Lyken blyven in woning. De lijken wel, maar het huisraad niet, heeft hij vermoedelijk gedacht.

Ik behandel dit gehavende gebruiksvoorwerpje met zorg en met de verschuldigde eerbied en alleen ik mag het hanteren, al gaat dat vanwege mijn solitaire levenswijze zo goed als vanzelf. Wanneer mijn kinderen bij mij zijn, zet ik bij het ontbijt voor ieder een speciaal voor hen bij IKEA aangeschaft glanzend dopje neer, fel gekleurd en in modern Zweeds design. Zij vinden dat ouderwetse eierdopje eigenlijk maar een lelijk ouderwets eierdopje, maar ik vind het juist een heel mooi ouderwets eierdopje, waarbij de beschadiging het nog een toegevoegde waarde verleent, zoals ook een gevouwen of verkreukelde foto als herinnering meer uitdrukt dan de afbeelding alleen en zoals het ook gemakkelijker is om van littekens en rimpels te houden dan van botox of andere plastiese ingrepen.

[p. 142]

Het lederen doosje is rechthoekig van vorm en door de tijd niet te verwoesten, heel anders dan mijn grootvader zelf, die pas zesenvijftig was toen hij met zijn vrouw en een van zijn zoons niet naar de nieuwe wereld vluchtte, zoals geboden was, maar naar de andere, to that undiscovered country from whose bourn no traveller returns. Enkele reis heen. Niet uitweek naar Amerika, zoals Albert Einstein, of naar Engeland, zoals Sigmund Freud, maar naar het land der Engelen, dat niet bestaat.

Dit doosje is waarlijk een kunststukje van leerbewerking en een mooi souvenir uit een andere tijd. Je kunt er kleine voorwerpen in bewaren, zoals trouwringen en een horloge zonder band, dat nog van je vader is geweest. En een overgebleven fiche van twintig frank, uit het casino van Namur, en twee gouden oorknopjes van je moeder en enige tekenpennetjes, waarmee je vroeger schreef in Oost-Indiese inkt, nog voor je aan de vulpen Excalibur de voorkeur gaf, met eigenhandig op kleur gemengde inkt, waarmee je schreef in de grote schrijfcahiers van het merk Atalanta, 200 vel, aanschafprijs negentig gulden, cahiers die nu, met krabbels gevuld, antiquaries € 2000,- opbrengen; weg ermee. Het is een mooi doosje, waarin je ook je eigen manchetknopen kunt opbergen, zoals de mijne, meer uit solidariteit dan uit noodzaak.

In de namiddag van 10 mei 1940, toen mijn grootvader het gif door de thee roerde, was hij een man van aanzien. Hij stamde uit een familie van eenvoudige joden, zoals er voor de oorlog nogal veel waren in Amsterdam. Voddenjood was toen geen scheldwoord, geloof ik. Evenmin als vuilnisman nu. Je had destijds joden in alle soorten en maten, maatschappelijk gesproken dan. Van scharensliep tot juwelier, van marktkoopman tot beursbaas, en van diamantslijper tot professor. Ook bestonden er toen nog dokwerkers. Wat voor beroep de vader van mijn grootvader uitoefende, is mij onbekend. Het enige wat ik van hem weet is dat hij een groot gezin had en Levie Levie Wiener heette. ‘Eenmaal was niet genoeg,’ schamperde mijn vader later, op een toon die zijn zelfhaat niet verhulde. Volgens naspeuringen van mijn broer oefende deze voorvader het eerzame beroep van slager uit, en niet zonder succes. Naar verluidt dreef hij een zaak met meerdere knechts, maar ik heb bij een zelfstandig ondernomen stamboomonderzoek in het Amsterdams Gemeente Archief slechts kunnen vinden dat hij zes kinderen had.

[p. 143]

Hoe dan ook, zeker is dat één van deze kinderen zich heeft kunnen opwerken uit een sociaal milieu, waar zijn aanleg en ambitie niet tot hun recht hadden kunnen komen. Mijn grootmoeder heette Henriëtte van Gigch en zij was de dochter van een Amsterdams rechtsgeleerde, naar wier hand mijn grootvader, als jong en veelbelovend medies specialist, met succes dong. The rest is Geschichte.

Als ikzelf, onder stil en tevergeefs protest, op reis zal zijn gegaan, door een nacht die geen einde heeft, dan zal het lederen doosje van mijn grootvader nog steeds op mijn bureau staan, althans voor enige tijd. Het zal dan toebehoren aan mijn zoon of aan mijn dochter, wie van hen beiden het maar hebben wil, al denk ik niet dat zij erom zullen vechten. Ik zal ze morgen met klem verbieden dit doosje ooit weg te doen, evenmin als dat lelijke eierdopje in de keukenkast. Wel mogen ze deze twee attributen later op hun respectievelijke zolders wegbergen, bij voorkeur in een donkere hoek, daar komen relikwieën namelijk het best tot hun recht.

Jammer genoeg past het eierdopje niet in het doosje, al scheelt het niet veel. Ik heb het geprobeerd, want ik houd de dingen het liefst zoveel mogelijk bij elkaar. In de lengterichting zou het nog wel gaan, maar de hoogte is te krap. Aan de buitenzijde is het doosje weliswaar zes centimeter hoog, maar het heeft aan de boven- en onderzijde een opstaand randje en door het zware stiksel en de gevulde voering resteert er binnenin niet meer dan vier centimeter hoogte en het dopje meet op het dikste punt vijf. Het zij zo, sommige dingen laten zich nu eenmaal niet dwingen.