KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 69]

De groene straal
Jan J.B. Kuipers

Dúre vleeswaar, had ze met nadruk gezegd, ik maak tegenwoordig toch al zo weinig op, ik kan nergens meer heen, zelfs niet met mijn wagentje. Góeie vleeswaar. Steeds huileriger had het geklonken. De kersrode scootmobiel stond op het plaatsje voor het huiskamerraam van de aanleunwoning, trouw maar roerloos in weer en wind. Moeder kon er niks meer mee, met haar inzakkende ruggengraat, en nu had ze haar zinnen op een rolstoel gezet. Hoe regelde je zoiets en bij welke instanties? En wie moest er duwen?

Victor stond voor het raam, zijn rug naar de kamer. Het grauwe wolkendek was opengebroken door de aantrekkende zuidoostenwind; er verschenen grote wakken in het grijs, hier en daar witte bollende kuiven. Hoe noemde je dat type wolken ook weer, cumulus? Ja, het waren gestapelde wolken, wolken als de reinste witte bloemkool, schuim des hemels.

Zo-even had hij gezien dat de meegebrachte fricandeau bijna onaangeroerd op de salontafel stond in het zwarte plastic bakje. Na enkele happen met de moed der wanhoop door moeder genomen (‘nemen jullie asjeblieft óók’) lag de fijne waar er verlaten bij, het cellofaan slordig weggestroopt, bijna obsceen de roodbruine lappen vlees blootstellend aan de bedompte lucht in het vertrek. Bloedheet was het hier weer, moeders hele metabolisme was al jaren naar de filistijnen. Schildklierfalen, longemfyseem, maagklachten, aambeien, extreem hoge bloeddruk, ouderdomssuiker, levenslange borderlinesymptomen, een dagelijkse cocktail van medicijnen waar elke junk een moord voor zou doen. Zesentachtig toch nog geworden, hoewel ze destijds, in '40, op haar achttiende in het sanatorium al was opgegeven. Kortom, niets bijzonders, het dagelijks lijden dat eenieder treft die het geluk had zo oud te worden als zij. Doodgewoon was het, en dat maakte het juist zo erg, dat dit allemaal doodgewoon was.

Achter hem het praten: het onafgebroken, zwak gearticuleerde geklaag van moeder en de neutrale, bijna professioneel geruststellende en begrijpende stem van Vera, harder dan normaal omdat moeder zo doof was en nooit haar apparaat in wilde doen. Een hypnotisch soort

[p. 70]

muziek was het, een incantatie bijna. Victor hoorde de woorden wel maar hun letterlijke betekenis ontging hem.

De lage zon legde een gouden rand, als uit een onbeschaamd sentimentele familiefilm, langs de oprukkende wolken, waartussen steeds wijdere gaten waren te zien. Daarachter en daarboven de felblauwe hemel. Zuidoost, een weinig gangbare windrichting, dacht Victor, het zal wel koud worden. Met zulke verspreide bewolking kon je altijd het verst kijken. ‘Gelijk in de hemel, alzo ook op aarde,’ mompelde hij bijna.

Vera kondigde aan dat ze alvast de afwas ging doen en sprak ook zijn naam uit. Victor schrok op. Dit betekende dat hij zich om moest draaien om met zijn moeder te praten. Gelukkig bleef Vera kennelijk nog zitten, die had er ook geen zin in.

Luchtverschijnselen, zei Victor bij zichzelf, terwijl hij met zijn blik weer vastberaden de hemel scande. Gremlins, luchtalven, voorschouw, hemelridders, spookachtige luchtgevechten, de Wilde Jacht, de betekenis der staartkometen. Hij had altijd veel van sagen en legenden gehouden. Tot ook dat onderwerp hem niets meer te zeggen had. Het sleet allemaal af, niks leek meer vers als je zelf belegen was geworden.

Plotseling schoot hem het mooiste fenomeen van allemaal te binnen. De Groene Straal. De magische straal die zich met name op zee voordeed, onder gunstige omstandigheden en kort voor zonsondergang. Een groene, haast bovennatuurlijke rand vertoonde zich aan de bovenzijde van de zonneschijf die op het punt stond in zee te zinken. Als je geluk had zag je dan, net voor de totale verzinking, hoe de jadegroene straal zich losmaakte van de rosse, groenomrande schijf en de hemel inschoot. Jules Verne had er nog eens een boek over geschreven herinnerde hij zich. Le Rayon Vert. Profanatie eigenlijk, het verschijnsel behoorde ongrijpbaar te blijven, dat was zijn wezen. Kort geleden had hij met een vreemde mengeling van desinteresse en fascinatie op televisie naar At World's End zitten kijken, één van de delen van de spektakelreeks Pirates of the Caribbean. Schitterende techniek en speciale effecten, maar bordkartonnen karakters, en een raar opgeblazen, aan alle kanten lekke plot. In die film bleek de aan het verhaal aangepaste betekenis van de Straal de terugkeer van een ziel op aarde.

Fakelore, dacht Victor. Hij zag zichzelf staan achter het raam van zijn moeder; slechts de geraniums ontbraken. Waarom zou je überhaupt terug willen komen op de planeet? Hij had altijd, onder alle omstan-

[p. 71]

digheden, plezierig of ellendig, het sterke gevoel dat hij wachtte op iets wat nog moest komen, dat het ‘nu’ een vluchtige doorgang was naar iets veel wezenlijkers, dat aanstonds zou aanvangen. Maar altijd schoof dat aanvangen op en zat je weer in een volgende wachtkamer.

Die tocht door een eindeloze rij wachtkamerdeuren ging steeds sneller naarmate je ouder werd had hij gemerkt, alsof het onvermijdelijke en niet meer te passeren ‘nu’ van de dood een magneet was die jou steeds onweerstaanbaarder en sneller naar zich toetrok. Het was alleen je eigen wil die de wegglijdende nu's een beetje kon vertragen. Het was hem al zo vaak opgevallen: de wrakkigste lichamen hielden het 't langst vol, oude-vrouwenlichamen vaak, waarin een onblusbare wil huisde, als een smeulende ashoop in een ruïne.

Bij het vorige bezoek, op moeders verjaardag, had Vera een mooie foto gemaakt. Victor had hem op A4-formaat uitgeprint, zodat moeder er nog wat van kon zien. Geflankeerd door twee volwassen kleindochters zat ze op de met kussens en knuffelberen overladen bank, ingezakt, met die opvallend dikke buik wegens de darmproblemen, en met een vage lach op haar gezicht.

‘Wat heb ik een kromme rug, hè,’ had ze na bestudering gezegd, bijna gepikeerd. De grief jegens het lot, de vitale ijdelheid, de ongefundeerde fierheid en eigenmachtigheid die iemand in leven hield. Zelf zal ik star van chronische ontzetting in mijn kamer zitten als ik ooit zo oud word, peinsde Victor. Verlamd door het gebrek aan uitwijkmogelijkheden, doods vóór de dood, verlangend naar en tegelijk panisch voor het nabije einde.

Hij voelde ineens de benauwdheid van het geen kant meer op kunnen. De bedomptheid van de kamer viel weer bovenop hem, zijn keel schroefde dicht. Victor draaide zich om, liep naar de salontafel en pakte de fricandeau op. ‘Na opening beperkt houdbaar,’ zei hij zonder het verfrommelde etiketje te lezen tegen de naar hem toegewende, zwijgende gezichten van moeder en Vera.

Met het pakje vleeswaar in zijn voor zich uitgestrekte hand liep hij naar het keukendeel van de aanleunwoning, dat van de huiskamer was afgescheiden door een twee meter hoge, absurde muur die vanaf de wand door driekwart van de kamer liep. Op de bovenrand stond een onwaarschijnlijke hoeveelheid bric-à-brac die moeder in meer mobiele jaren van bazaars en markten had meegesleept.

[p. 72]

Hij voelde hun stomverbaasde blikken in zijn rug.

‘Het is waar,’ hoorde hij Vera zeggen toen hij al in de keuken stond, ‘fricandeau blijft zelfs in de koelkast maar een dag of twee goed. Net als rollade of rosbief. En lever natuurlijk, dat is ook snel weg.’

Victor opende de deur van de koelkast. Hij wreef het cellofaan zo goed mogelijk terug over het bakje en de rand en zette het in de koelkast. Voor zijn neus ontwaarde hij een potje mosterd (wat deed dat in de koelkast?) en de blikjes bier die zijn moeder speciaal voor hem door de thuishulp liet halen.

Even voelde hij de neiging zijn hoofd in die koele, zachtgeel licht uitstralende ruimte te steken; clusters van kleine zwarte vlekjes zweefden door zijn blikveld. Hij ademde de koele lucht van het apparaat in, rook vaag iets zuurs.

‘Wat doe je daar toch?’ zei moeder nu vanachter de muur. Haar oude, bevende stem verried een mengeling van bezorgdheid en haast seniele achterdocht.

‘Kom er toch eens gezellig bij,’ deed Vera een duit in het zakje. Zij zat daar ook maar, alleen bij een schoonmoeder die ze niet eens mocht.

‘Volgens een Schotse legende maak je nooit een vergissing in de liefde als je de Groene Straal hebt gezien,’ zei Victor tegen drie op elkaar gestapelde opwarmmaaltijden; moeder lustte nu eenmaal die troep van Tafeltje Dekje niet.

‘Wat zegt-ie nou, wat zegt-ie toch?’ Moeder weer, met de uit oeroude tijden bekende, klimmende nervositeit.

‘Victor verveelt zich,’ zei Vera. Het moederlijke, neerbuigende toontje met onmiskenbaar een haast vunze slaapkamerondertoon. Zou moeder die vibratie ook op vangen? Hoe doof en halfblind ook, ze verstond en begreep elke insinuatie en nuance, en las feilloos iedere floers die over een gezicht trok. ‘Hij speelt verstoppertje,’ vervolgde Vera. ‘Kom maar tevoorschijn, Victor, waar ben je dan?’

Victor rechtte zijn rug en sloot de koelkastdeur.

‘At World's End,’ zei hij.