KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 48]

De kruk
Gus Jarca

1

Licht is sneller dan geluid. Over het algemeen zie je dingen dus eerder dan dat je ze hoort. Leerlingen echter hoor je altijd eerder dan dat je ze ziet. Altijd lijk ik op weg naar school, welke omweg, tijdens weekends of vakantiereizen, ik ook maak. En altijd zoeken deze steekgrage insecten mij op.

De voorbereiding op mijn lessen bestaat alleen nog uit de vraag hoe ik die slampampers aan zal pakken. Met elke vroege morgen een nieuw scenario. Ooit zat ik alle mogelijke extra's te bedenken. De tijd dat ze je nog ontvingen met de ogen. Een klein half uur doe ik over de vlakke weg van huis naar school en ruim een kwartier over de terugweg.

Dagelijks wandel ik met als enige gedachte: de school uit mijn hoofd zetten. Daarbij heb ik het gevoel dat ik al die tijd voor schut loop. Als leerlingen me voorbij fietsen of tegemoet trappen, dan zie ik hun wijzende armen. Dan hoor ik hun nauwelijks gesmoorde kreten, en die naam, achter mijn rug.

Zonder tas, privé en school wil ik strikt gescheiden houden, loop ik twintig stoepen op en af. Al mijn spullen bevinden zich in mijn vaklokaal. Corrigeren doe ik ook uitsluitend tijdens de lessen, of in een vrij uur.

Voor hun opmerkingen op straat heb ik nooit willen zwichten. Ik weiger ervoor weg te kruipen, in mijn auto, of op de fiets. De treitertrein laat ik onverstoorbaar langs me heen razen. Ik houd me zelfs voor dat ik het nodig heb. Om me op te laden voor mijn lessen.

Dan stap ik de klas binnen, met een blik van: de eerste de beste die...

Ongelooflijk, hoe snel ze in de gaten hebben hoe het met je weerstand is. De twee die me nariepen, zitten in deze klas. Het lijkt echter of ze het allemaal hebben meebeleefd. Zo gluren ze, zo praten ze door elkaar. Ik weet, als ik nu probeer mijn stem te verheffen, zal ik er niet bovenuit komen. De ene helft zal het echt niet horen, de andere helft zal het veinzen. Wat dan? Blaadjes laten dwarrelen? Jij straf, jij, en jij?

Zo had ik het me vanmorgen vroeg voorgenomen.

[p. 49]

Ik hoef het alleen nog te doen. Onbegrijpelijk dat ik niets anders kan dan stokstijf blijven staan luisteren hoe het gesnater, gesterkt door mijn aarzeling, aanzwelt. Hier en daar wordt er naar elkaar gemept. Spullen worden afgepakt. Het geluid doorbreekt barrières. Mijn buurman zal zich afvragen wat hier aan de hand is. Ik kijk de klas rond, maar ontmoet geen enkele blik.

De volgende fase is dat het geluid zich stabiliseert. Alsof het geregisseerd wordt. Net zoveel geluid dat er geen les gegeven kan worden. Dat een vermaning niet te verstaan zal zijn.

Op het bord tikken helpt niet meer. De klas uitlopen en opnieuw binnenkomen durf ik niet. Ik ben bang dat ik in één ruk door zal lopen naar huis. In kleine letters zie ik in een hoekje van het bord het woordje ‘Kruk’ staan. Spiertjes trekken rond mijn ogen.

In de pauze plof ik naast een collega neer. Zonder inleiding begint hij uit te pakken over een klas die weer bijna niet bij de les te slepen was. En hij doet voor de zoveelste maal uit de doeken hoe hij het heeft aangepakt.

Zojuist nog heb ik zijn methode toegepast. Tergend langzaam namen op het bord geschreven, tot iedereen naar het bord keek en er stil van werd.

Een eerste les is al moordend. Je moet vanaf het startsein aan de bak. Bij een leswisseling pik je gauw enkele minuten mee. Even naar de docentenkamer, in je postvak kijken en razendsnel, met steevast dezelfde collega's, de koffiekoe melken. Dan vergt een uur van vijftig minuten hooguit drie kwartier inspanning.

Je loopt wel de kans je leerlingen niet meer aan te treffen. Ze dachten vast dat je uit zou vallen. Of ze komen tien minuten later terug, om triomfantelijk te verklaren dat ze het hele gebouw naar je afgezocht hebben. Zitten ze eenmaal, dan moet plots iedereen ook nog even naar het toilet, waar ze uiteraard geen tijd voor hebben gehad.

Het gevecht om de orde valt mee. Ze lijken loom. Op adem komen is er echter niet bij. Elk moment kan de strijd opnieuw ontbranden. De geringste aanleiding kan een ongekende muiterij tot gevolg hebben. Brullen als leeuwen kunnen ze, om de dingen die ik hun vertel of laat zien, of huilen als wolven. Altijd harder dan nodig.

[p. 50]

Proefwerk bespreken. Ze besteden vaak meer tijd achteraf aan zo'n werk dan van tevoren. Van een drie of vier willen ze met alle middelen een hoger cijfer maken. Ze verbeteren na teruggave brutaalweg en komen dan verongelijkt naar je toe. Er staat nooit wat er staat. Die D is duidelijk een B en bij open vragen hebben ze het altijd precies zo bedoeld als jij het bij de bespreking uitlegt.

Het grootste compliment, ooit. Een jongen van de schoolkrant vroeg ernaar. Aan mij, de ‘kruk’. Ik mocht het op papier zetten.

Het was tijdens een rapportvergadering. Ooit heb ik het volgehouden niemand straf te geven. Rond Pasen realiseerde ik me dat. Hier en daar een vermanend woord, een bestraffende blik, aan meer had ik me niet bezondigd. Toen wilde ik dat schooljaar ook in stijl vol maken.

In dat jaar viel die rapportvergadering. Een rumoerige klas. Iedereen klaagde erover.

De mentor: ‘Toen vroeg ik of ze overal van die geintjes uithaalden. En toen zeiden ze: “Nee, niet bij iedereen.” “Bij wie dan niet,” vroeg ik. “Bij Van Galen,” zeiden ze. “Is die dan zo streng?” “Nee,” antwoordden ze, “maar bij hem doe je zoiets niet.”’ Ik dwing mezelf terug te denken aan die tijd. En aan vakanties, waarin de schatkist vol vrije dagen even snel leeg is als die van een koning die alleen maar uitgaven kent.

Het spelletje dat ze spelen heb ik snel doorzien. Maar hoe te reageren? Het zijn er drie die om beurten al mijn handelingen nadoen. Dit spiegelen gebeurt op even ongegeneerde als geraffineerde wijze. Met verbaasd opengesperde ogen blijven ze me aankijken, wanneer ik een van hen via een priemende blik te verstaan geef dat ik het door heb. ‘Wat doe ik verkeerd?’ zeggen die ogen. Ik hef mijn hand. Het bleekgezicht op de tweede rij heft ook, voor mij opvallend genoeg, zijn hand. Ik leg mijn pen neer. Hij doet of hij een pen neerlegt. De twee ingewijden volgen het geamuseerd.

‘Hou daar mee op,’ spreken mijn lippen.

Plots heeft iedereen mij verstaan. Het groepje kijkt gemaakt verbaasd. Ik wijs hen aan.

‘Jij, jij en jij, hou op waar jullie mee bezig zijn.’

‘Waarmee dan, meneer?’

‘Jullie weten heel goed wat ik bedoel.’

[p. 51]

‘Absoluut niet, meneer.’ Groter verontwaardiging is nooit van een leerlingensmoel te lezen geweest. Met opgetrokken schouders kijken ze de klas rond. Iedereen is getuige van hun onschuld.

‘Als iemand het nog één keer waagt...’ Hierbij hef ik onbewust mijn rechterwijsvinger, welk gebaar, wellicht even onbewust, onmiddellijk nagedaan wordt door de bleekscheet die zijn beurt blijkbaar nog moest afmaken. Ik kan niet anders dan straf geven. De witte vlek zegt dat hij weigert deze straf te maken, omdat hij niet zou weten wat hij gedaan heeft.

‘Blijf straks maar even na,’ is het enige wat ik er nog aan toevoeg.

Onder vier ogen wordt zijn gezicht alleen wat roder, terwijl hij zo achteloos mogelijk achterover leunt op zijn stoel. Met moeite onderdruk ik de neiging zijn houding te kopiëren. Ik zeg dat ik weet waar zij mee bezig zijn en dat ik dat zeer irritant vind. De volgende keer zal ik zonder waarschuwing tot verwijdering uit de les overgaan. De opgegeven straf zal hij moeten maken. Zo niet, dan volgt een brief aan zijn ouders, bluf ik. Ik heb geluk. Het jong druipt af. Zijn grote bek blijft dicht.

2

Enorm tumult, hoorbaar tot in de docentenkamer. Het stimulerende effect van koffie laat me naar mijn lokaal terug snellen. De grootste ruit aan diggelen. Een bloedend varken.

De stoel bij de rector voelt als een schopstoel. Altijd in de klas aanwezig zijn! Verontruste inspecteur, na brief op poten van ouders. Met rugzak en al door de ruit. Diepe snijwond in de onderarm. Als een gek heb ik de handdoek, waarmee ik de slagader afbond, aangedraaid. Alsof ik hem wilde wurgen en hij maar niet wilde stikken. Alsof ik een dief met een houdgreep in bedwang moest houden, tot de politie kwam. De verlossende handen van de arts. Duizelig van het bloed stond ik op het toilet over te geven.

Ik loop door het studiehuis. Van de stilteruimte wordt druk gebruik gemaakt. Mijn kiezen blijven op elkaar. Pas in mijn lokaal open ik ze.

‘Jan, let op.’ ‘Ik zit op te letten, meneer!’

‘Karlijn, zit niet te kletsen.’ ‘We zijn elkaar aan het afvragen, meneer!’

‘Gaston, kijk voor je.’ ‘Alweer ik, meneer, kijk eens naar die anderen! U moet mij altijd hebben!’

Anderen: ‘Ja meneer, u moet hem altijd hebben.’

[p. 52]

Ik kijk stil voor me uit. Laat ze kletsen, naar buiten kijken en elkaar afvragen. Als ik hen niet lastig val, valt het misschien nog mee.

Het is vroeg koud. Dikke jas aan. Bovendien trek ik een wollen sjaal van de kapstok. De leerlingen zitten niet met de kou. Hun woordenwolken slierten vrolijk achter hen aan. Vlak achter mij ontbrandt een lachsalvo. Slingerfietsend houdt een groepje zijn vaart in, wijzend naar iets, ergens onder, achter aan mijn jas. Ik negeer als gewoonlijk, maar zij blijven nadrukkelijk wijzen.

‘Meneer, u vlagt,’ roept er een. Ik kijk onder mijn linkerarm door, trek aan mijn jas en zie het nu ook. Terwijl de wollen das om mijn nek brandt, bungelt daar nog een andere kleurige das onder mijn jas uit. ‘De kruk vlagt!’ hoor ik tot in de verte. Ik herinner me plots dat, terwijl ik de oprit afliep, de overbuurvrouw naar mij stond te kijken, achter haar gordijnen. Ik weet niet voor wie ik me het meest moet generen.

3

Met een porseleinen kop in de hand wil ik naar de brievenbus lopen. De koffie valt stil in het kopje, op weg naar mijn mond. Vanaf de oprit kijk ik naar fietssporen die dwars door de voortuin lopen. Als prehistorische karrensporen in de rotsbodem, op Malta. Vanuit het niets komend en weer in het niets verdwijnend. In het hart van de tuin zijn met een stok of steen letters gegrift. Het kopje staat al op de grond en mijn benen lopen onder me vandaan. Woedend beginnen mijn gepoetste schoenen het letterspoor uit de koude grond te trappen. Een ‘k’ is nog leesbaar. Zo zou het een drieletterwoord kunnen zijn geweest. De her en der uitgetrokken dwergconiferen en buxusplanten laat ik nog even liggen.

De politie noteert. De school staat machteloos.

De lichtste afwijking ontgaat het alziende oog van de leerlinggier niet. Overal heeft hij zijn verkenners. Dansend als bijen geven ze elkaar door waar zich de honing bevindt.

Dat vermaledijde ongeluk. Beide benen gebroken. Krukken. Daar hadden ze de stok gevonden. Vanaf de eerste dag dat ik weer op school was, zoemden ze de naam. ‘De kruk’ was geboren. In het begin moest ik erom grinniken. Ik vond zelf dat ik weer tamelijk normaal liep. Dacht dat het over zou gaan.

Maar de bijnaam vatte snel vlam. Te pas en te onpas werd ik ermee

[p. 53]

om de oren geslagen. Zelfs door collega's. ‘Dit is voor de kruk, eh... Karl.’ Niet alleen lijders aan het syndroom van Gille de la Tourette kunnen ongepaste uitingen niet achter hun kiezen houden.

Een eindexamenklas heeft de eer. Rillend bedachtzaam neem ik mijn pen op, tot het bedenkelijke dieptepunt dat mijn gemoed mij aangeeft om hem, zonder moment van stilte, los te laten. Een valbijl in slow motion. Het suizen klinkt alleen in mijn oren. De pen stuitert droog op proefwerkpapier. Een reusachtige inktpot, een wereldbol die uit elkaar spat en alles zwart maakt voor mijn ogen.

De teerling.

Ik zie niets, niemand meer zitten.

Alle ellendige leerlingen zijn opgestaan en buurten bij elkaar, of hangen uit het raam, zwaaiend naar andere ellendige leerlingen in andere op hun grondvesten trillende lokalen.

Terwijl men duwend en trekkend het lokaal begint te verlaten, probeer ook ik mijn lijf tot opstaan te bewegen, als het zicht weer meer dan een halve nieter is. Er blijkt meer voor nodig. Iets moet mij helpen deze afgang te volbrengen. De hogere hand in mijn kraag, de verheffende schop onder mijn kont.

Ze laten me achter als een stuk gereedschap. Klaar voor misbruik, de volgende dag. Een volkomen leeg gegraaide en in elkaar geklapte familiezak chips, zo zit ik met mijn hoofd op mijn armen, in een lokaal dat nooit meer ‘mijn’ lokaal zal zijn.

Weglopen uit een rumoerige klas kan iedereen zich nog voorstellen, maar weggevoerd worden uit een verlaten lokaal, waar de stampende kudde je smadelijk onder de voet heeft gelopen en al vele lesminuten lang aan de horizon verdwenen is, verheft de ontluistering tot de zoveelste machteloosheid.

Mijn naaste collega is het die de handen uit mijn mouwen haalt en de benen weer onder mij schroeft. Hij is toch maar even komen kijken wat het kabaal te betekenen had dat zo heel anders klonk dan het gebruikelijke.

‘Heb je ze al laten gaan?’

Er klinkt echter geen verbazing in zijn stem.

Ik knik alleen en zet de eerste stap in de rest van mijn leven.