KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 70]

Niet voor onderkruipers
W. Somerset Maugham (Vertaling Peter Verstegen)

Voor niets ter wereld geef ik de naam prijs van het blijde land waar de geschiedenis zich heeft afgespeeld die ik mij genoopt voel te vertellen; maar ik zie er geen kwaad in toe te geven dat het een vrije en onafhankelijke staat is op het vasteland van Amerika. Dit moet in gemoede vaag genoeg zijn en kan geen diplomatieke repercussies hebben. Het geval wil dat de president van deze vrije en onafhankelijke staat een liefhebber was van vrouwelijk schoon en dat er in zijn residentie, een ruime en zonnige stad met een plaza, een kathedraal van niet geringe allure en een stel oude Spaanse huizen, een jong ding was verschenen uit Michigan met een zo bekoorlijk voorkomen dat het hart van de president naar haar uitging. Hij aarzelde niet om haar deelgenoot te maken van zijn hartstocht en hij mocht tot zijn genoegen vernemen dat zijn gevoelens werden beantwoord, al moest hij tot zijn leedwezen ervaren dat het jonge ding de omstandigheid dat hij een vrouw had, en zij een man, beschouwde als een beletsel voor hun verbintenis. Zij had een vrouwelijk zwak voor de huwelijkse staat. Dit mocht de president dan wel onredelijk lijken, hij was er de man niet naar om een mooie vrouw de bevrediging van haar gril te ontzeggen en hij beloofde maatregelen te nemen die hem in staat zouden stellen zich met haar in de echt te verbinden. Hij riep zijn juridische adviseurs bijeen en legde hun de zaak voor. Hij was sinds lang van mening, zei hij, dat de nationale huwelijkswetgeving voor een progressief land opmerkelijk ouderwets was en hij stelde daarom een radicale herziening voor. De juristen gingen in beraad en kwamen na korte tijd met een plan voor een echtscheidingswet waar de president zich in kon vinden. Maar de staat in kwestie maakte er een punt van de zaken altijd op constitutionele wijze af te handelen, want het was een hogelijk beschaafd, democratisch en achtenswaardig land. Een president die zichzelf en zijn ambtseed respecteert, kan geen wet uitvaardigen, zelfs geen wet die zijn belang dient, zonder bepaalde formaliteiten in acht te nemen en zulke zaken kosten tijd. De president had amper het decreet getekend waardoor de nieuwe echtscheidingswet van kracht werd of er brak een revolutie uit en ongelukkigerwijze werd hij opgehangen aan

[p. 71]

een lantarenpaal in de plaza, recht voor de kathedraal van niet geringe allure. Het jonge ding met het bekoorlijke voorkomen verliet ijlings de stad, maar de wet bleef. De bepalingen ervan waren simpel. Tegen betaling van honderd dollar in goudgeld en na verblijf van dertig dagen kon een man scheiden van zijn vrouw, of een vrouw van haar man, zonder de tegenpartij zelfs maar op de hoogte te stellen van de beoogde stap. Je vrouw kon vertellen dat ze een maand bij haar bejaarde moeder ging logeren en op een ochtend keek je aan het ontbijt je post door en dan kon er een brief van haar bij zitten met het bericht dat ze van je gescheiden was en intussen al met een ander getrouwd.

Nu duurde het niet lang eer het blijde nieuws zich verspreidde dat er zich op redelijke afstand van New York een land bevond met een hoofdstad die een gelijkmatig klimaat en aanvaardbare accommodatie bood en waar een vrouw zich voortvarend en tegen bescheiden kosten kon bevrijden van de knellende banden van het huwelijk. Het feit dat de operatie zich kon voltrekken zonder dat manlief ervan wist bespaarde haar de voorafgaande bittere discussies die zo slopend zijn voor de zenuwen. Elke vrouw weet dat een man zich weliswaar hevig zal verzetten tegen een voorgestelde besteding, maar dat hij een voldongen feit doorgaans gelaten zal aanvaarden. Zeg hem dat je een Rolls-Royce wil en hij zal zeggen dat hij zich dat niet veroorloven kan, maar koop die auto en hij zal de cheque tekenen als een lam. Dus in heel korte tijd begonnen mooie vrouwen in aanzienlijke aantallen af te reizen naar de plezierige, zonnige stad: vermoeide zakenvrouwen en modieuze vrouwen, vrouwen die leefden voor plezier of voor hun vrije tijd. Ze kwamen uit New York, Chicago en San Francisco, ze kwamen uit Georgia en ze kwamen uit Dakota, ze kwamen uit alle staten van de Unie. De passagiersaccommodatie op de schepen van de United Fruit Line was maar net voldoende voor de vraag en als je een privé-kajuit wilde, moest je een half jaar van te voren boeken. Een tijd van welvaart brak aan voor de hoofdstad van deze dynamische staat en al na korte tijd was er geen advocaat meer te vinden die geen Ford bezat. Don Agosto, de eigenaar van het Grand Hotel, besteedde een lieve duit aan de bouw van een aantal badkamers, maar hij deed het niet met tegenzin. Hij maakte een fortuin en hij liep nooit langs de lantarenpaal waaraan de vorige president was opgehangen zonder er zwierig naar te wuiven.

‘Hij was een groot man,’ zei hij. ‘Ooit zullen ze een standbeeld voor hem oprichten.’

[p. 72]

Wat ik heb verteld kan de indruk wekken dat alleen vrouwen een beroep deden op deze gunstige en redelijke wet, en dat zou erop kunnen duiden dat zij méér dan mannen bevrijding zochten uit de kluisters van het heilig huwelijk. Ik heb geen reden voor die veronderstelling. Weliswaar waren het in grote meerderheid vrouwen die voor een echtscheiding naar dit land reisden, maar dat schrijf ik toe aan het feit dat het voor hen altijd makkelijk is om zes weken weg te blijven (een week heen, een week terug en dertig dagen om aan de verblijfseis te voldoen), terwijl het voor mannen moeilijk is om hun zaken zo lang in de steek te laten. Toegegeven, ze konden erheen gaan in hun zomervakantie, maar dan is de hitte er ietwat drukkend, en daarbij, er waren geen golfbanen: het is niet onredelijk aan te nemen dat menige man zal aarzelen om te scheiden van zijn vrouw als dat alleen maar kan ten koste van een maand golf. Natuurlijk waren er een paar mannen die hun dertig dagen doorbrachten in het Grand Hotel, maar dat waren meestal, om duistere redenen, handelsreizigers. Het is goed voorstelbaar dat zij door de aard van hun werkzaamheden in staat waren tegelijkertijd profijt en vrijheid na te streven.

Hoe dat ook zij, het feit blijft dat de gasten van het Grand Hotel merendeels vrouwen waren, en het ging er heel vrolijk toe aan de lunch in de patio, of aan het diner als ze aan rechthoekige tafeltjes zaten onder de arcade om hun huwelijksproblemen te bespreken en champagne te drinken. Don Agosto verdiende dik aan de generaals en kolonels (er waren meer generaals dan kolonels in het leger van deze staat), aan de advocaten, bankiers, kooplieden en de jonge dandy's van de stad die deze mooie schepsels in ogenschouw kwamen nemen. Maar volmaaktheid is zelden weggelegd voor deze wereld. Er is altijd wel iets dat een beetje scheef zit en vrouwen die bezig zijn zich te ontdoen van hun echtgenoot verkeren begrijpelijkerwijs in een geagiteerde toestand. Het wordt dan wel eens moeilijk om het ze naar de zin te maken. Nu moet worden toegegeven dat deze verrukkelijke kleine stad ondanks zijn menigvuldige voordelen een zeker gebrek had aan plaatsen van vertier. Er was maar één bioscoop en daar werden films vertoond die al veel te lang weggezworven waren van hun blije thuisbasis Hollywood. Overdag kon je een onderhoud hebben met je advocaat, je nagels lakken en een paar boodschapjes doen, maar de avonden waren niet te harden. Er werd veel geklaagd dat de dertig dagen te lang duurden en meer dan één ongeduldig persoontje vroeg haar advocaat waar-

[p. 73]

om de wet niet wat opgepept kon worden, zodat de hele zaak in twee etmalen bekeken was. Maar Don Agosto was een vindingrijk man en weldra kreeg hij een ingeving: hij engageerde een reizende troep Guatemalteken die de marimba bespeelden. Er is geen muziek ter wereld die de tenen zo onweerstaanbaar aan het tintelen brengt en in minder dan geen tijd was iedereen in de patio aan het dansen. Het is natuurlijk duidelijk dat vijfentwintig mooie vrouwen niet kunnen dansen met drie handelsreizigers, maar er waren ook nog al die generaals en kolonels en er waren de jonge dandy's van de stad. Ze dansten goddelijk en ze hadden grote smeltende zwarte ogen. De uren vlogen om en de dagen zaten elkaar zo snel op de hielen dat de maand voorbij was eer je het wist en meer dan eens bekende een van Don Agosto's gasten bij het afscheid dat ze graag langer had willen blijven. Don Agosto straalde. Hij mocht graag zien dat mensen het naar hun zin hadden. Het marimba-orkestje was zijn geld dubbel en dwars waard en het deed zijn hart goed als hij zijn dames zag dansen met de galante officieren en de jonge beaux van de stad. Omdat Don Agosto zuinig was, deed hij om tien uur 's avonds altijd de lichten uit op de trappen en in de gangen, en de galante officieren en jonge beaux uit de stad verbeterden hun Engels verbazingwekkend.

't Was alles blijdelijke vrolijkheid, zoals de dichter zegt, totdat op een dag Madame Coralie tot de conclusie kwam dat zij er genoeg van had. Want de een z'n brood is de ander zijn dood. Ze kleedde zich voor de gelegenheid en ging haar vriendin Carmencita een bezoek brengen. Nadat ze in een paar rappe bewoordingen het doel van haar bezoek had uiteengezet, riep Carmencita haar meid en gaf instructie om La Gorda te gaan halen. Er was een zaak van gewicht die ze met haar wilde bespreken. La Gorda, een vrouw van corpulent postuur met zware snor, voegde zich weldra bij het gezelschap en onder het genot van een fles Malaga had het drietal een gesprek van groot belang. Het gevolg was dat een brief aan de president werd opgesteld met het verzoek om een audiëntie. De nieuwe president was een kloeke jonge man van begin dertig die tot voor enige jaren als stuwadoor in dienst was geweest van een Amerikaans bedrijf en die tot zijn huidige verheven positie was opgeklommen door zijn natuurlijke welbespraaktheid en een doeltreffend gebruik van zijn revolver wanneer hij een standpunt wilde innemen of kracht bijzetten. Toen een secretaris de brief voor hem neerlegde begon hij te lachen.

[p. 74]

‘Wat willen die drie ouwe tangen van me?’

Maar hij was een goedmoedig man en heel toegankelijk. Hij was niet vergeten dat hij gekozen was door het volk, als man van het volk, ter bescherming van het volk. Bovendien was hij in zijn vroege jeugd enige maanden bij Madame Coralie in dienst geweest als boodschappenjongen. Hij zei zijn secretaris dat hij ze de volgende ochtend om tien uur zou ontvangen. Op het opgegeven uur gingen zij naar het paleis en werden over een statige trap naar de audiëntiezaal geleid. De functionaris die hen erheen bracht klopte zachtjes aan de deur; een tralieraampje ging open en er verscheen een wantrouwig oog. De president was niet van plan het lot van zijn voorganger te ondergaan zolang hij dat helpen kon en ongeacht de aard van het bezoek nam hij zijn voorzorgen. De functionaris noemde de namen van de drie dames, de deur werd geopend, maar niet te wijd, en ze glipten naar binnen. Het was een fraaie zaal en diverse secretarissen aan kleine tafels, in hemdsmouwen en met een revolver op beide heupen, waren druk aan het typen. Een paar andere zwaargewapende jongelieden lagen op sofa's de krant te lezen en een sigaret te roken. De president, ook in hemdsmouwen, met een revolver onder zijn riem, stond met zijn duimen in de mouwgaten van zijn vest. Hij was groot en fors, een knappe en zelfs waardige verschijning.

‘Qué tal?’ riep hij joviaal en zijn witte tanden blikkerden. ‘Wat brengt u hierheen, señoras?’

‘Wat ziet u er goed uit, Don Manuel,’ zei La Gorda. ‘U bent een man die er wezen mag.’

Hij schudde ze de hand en zijn secretarissen onderbraken hun inspannende werk om achterover te leunen en de drie dames hartelijk toe te wuiven. Het waren oude vrienden en de begroeting was welgemoed, zij het een tikje sardonisch. Ik moet nu het feit bekend maken (en ik zou dat zo discreet kunnen doen dat ik verkeerd begrepen werd, maar als je iets te zeggen hebt kun je het beter duidelijk doen of helemaal niet) dat deze drie dames de Madammen waren van de drie voornaamste bordelen in de hoofdstad van deze vrije en onafhankelijke staat. La Gorda en Carmencita waren van Spaanse origine en bijzonder decent gekleed in het zwart, met een zwartzijden omslagdoek om hun hoofd, maar Madame Coralie was Frans en droeg een toque. Ze waren alledrie van rijpe leeftijd en hun manier van doen was ingetogen.

[p. 75]

De president vroeg hen plaats te nemen en bood madeira en sigaretten aan, maar ze weigerden.

‘Nee, dank u, Don Manuel,’ zei Madame Coralie. ‘We zijn gekomen voor een zakelijke kwestie.’

‘Goed, wat kan ik voor u doen?’

La Gorda en Carmencita keken naar Madame Coralie en Madame Coralie keek naar La Gorda en Carmencita. Zij knikten en ze zag dat van haar werd verwacht dat ze het woord zou doen.

‘Kijk, Don Manuel, het zit zo. Wij zijn drie vrouwen die vele jaren hard gewerkt hebben en geen schaduw van een schandaal heeft ooit onze goede naam bezoedeld. Er zijn op heel het vasteland van Amerika geen drie huizen met méér distinctie dan die van ons en onze mooie stad mag er trots op zijn. Pas vorig jaar heb ik notabene vijfhonderd dollar uitgegeven om mijn sala principal te voorzien van spiegelglas.

We zijn altijd fatsoenlijk geweest en we hebben regelmatig onze belasting betaald. Het is zwaar dat de vruchten van onze arbeid ons nu worden afgepakt. Ik durf gerust te zeggen dat het na zoveel jaar eerlijke en gewetensvolle bedrijfsvoering onrechtvaardig is dat wij ons zo'n behandeling moeten laten welgevallen.’

De president was verbijsterd.

‘Maar Coralie, lieve schat, ik weet niet wat u bedoelt. Heeft iemand het gewaagd geld van u te vorderen waar de wet niet in voorziet of waar ik niet vanaf weet?’

Hij wierp een argwanende blik op zijn secretarissen. Zij probeerden een onschuldig gezicht te trekken, maar al waren ze onschuldig, het lukte ze alleen om ongemakkelijk te kijken.

‘Het is de wet waar we over klagen. We kijken aan tegen de totale ondergang.’

‘Ondergang?’

‘Zolang die nieuwe echtscheidingswet bestaat hebben wij niets te doen en we kunnen onze mooie huizen net zo goed dichtgooien.’

Daarop verklaarde Madame Coralie, op zo openhartige wijze dat ik haar woorden liever parafraseer, dat er in de drie elegante huizen waarvoor zij en haar vriendinnen belasting betaalden geen sterveling meer kwam, als gevolg van de invasie van mooie vrouwen uit het buitenland. De jonge dandy's brachten hun avonden liever door in het Grand Hotel waar ze voor een paar zoete woordjes werden onthaald op een

[p. 76]

wijze die in de reguliere huizen alleen te verkrijgen viel tegen contante betaling.

‘Dat kunt u ze niet kwalijk nemen,’ zei de president.

‘Dat doe ik ook niet,’ zei Madame Coralie. ‘Ik neem het de vrouwen kwalijk. Zij hebben het recht niet om ons hier het brood uit de mond te stoten. Don Manuel, u bent een man van het volk, u bent niet een van die aristocraten. Wat zal het land ervan zeggen als u toestaat dat wij door zulke onderkruipers naar de kelder gaan? Ik vraag u, is dat rechtvaardig, is dat eerlijk?’

‘Maar wat kan ik doen,’ zei de president.’ Ik kan ze geen dertig dagen in hun kamer opsluiten. Wat kan ik eraan doen als die buitenlandse vrouwen geen fatsoen hebben?’

‘Voor arme meisjes is het wat anders,’ zei La Gorda. ‘Die moeten het hoofd boven water houden. Maar dat die vrouwen zulke dingen doen zonder dat ze gedwongen worden, nee, dat zal ik nooit begrijpen.’

‘Het is een slechte en verdorven wet,’ zei Carmencita.

De president sprong overeind en spreidde zijn armen uit.

‘Jullie gaan me toch niet vragen om een wet af te schaffen die ons land vrede en voorspoed heeft gebracht? Ik ben een man van het volk en ik ben gekozen door het volk, en de welvaart van mijn vaderland ligt mij na aan het hart. Echtscheiding is onze basisindustrie en de wet wordt alleen herroepen over mijn lijk.’

‘Oh, Maria Santísima, dat het zo ver moest komen,’ zei Carmencita. ‘En dat terwijl ik twee dochters heb op een kloosterkostschool in New Orleans. Ach, je hebt in ons bedrijf vaak narigheden, maar ik heb mezelf altijd getroost met de gedachte dat mijn dochters een goed huwelijk zouden sluiten en mijn bedrijf zouden erven als het mijn tijd werd om stil te gaan leven. Denkt u dat ik ze op een kloosterkostschool in New Orleans kan houden voor niks?’

‘En wie betaalt voor mijn zoon op Harvard als ik mijn huis moet sluiten, Don Manuel?’ vroeg La Gorda.

‘Wat mij betreft, mij kan het niet schelen,’ zei Madame Coralie. ‘Ik ga terug naar Frankrijk. Mijn lieve moeder is zevenentachtig en veel langer heeft ze niet te leven. Het zal een troost voor haar zijn als ik de laatste jaren die haar resten aan haar zijde doorbreng. Maar het is het onrecht dat pijn doet. U hebt vele blijde uren doorgebracht in mijn huis, Don Manuel, en het kwetst me dat u ons op zo'n manier laat

[p. 77]

behandelen. Hebt u me niet zelf verteld dat het de fierste dag van uw leven was toen u als eregast kwam naar het huis waar u ooit in dienst was als boodschappenjongen?’

‘Ik zal het niet ontkennen. Iedereen heeft toen champagne van me gedronken.’ Don Manuel begon te ijsberen door de grote zaal, waarbij hij schokschouderde en nu en dan diep in gedachten gesticuleerde. ‘Ik ben een man van het volk, gekozen door het volk,’ riep hij uit, ‘en het is een feit dat die vrouwen onderkruipers zijn.’ Met een dramatisch gebaar wendde hij zich tot zijn secretarissen. ‘Het is een smet op mijn regering. Het is tegen mijn principes dat ongeschoolde werkkrachten uit het buitenland het brood uit de mond stoten van eerlijke harde werkers. Deze dames hebben groot gelijk om naar mij toe te komen en mijn protectie te vragen. Ik zal niet toestaan dat dit schandaal voortduurt.’

Het was natuurlijk een indringende en doeltreffende toespraak, maar alle toehoorders wisten dat er niets door zou veranderen. Madame Coralie poederde haar neus en inspecteerde die, een kloek orgaan, in haar spiegeltje.

‘Natuurlijk ken ik de menselijke natuur,’ zei ze, ‘en ik begrijp ook wel dat het die schepseltjes zwaar valt om de tijd door te komen.’

‘We kunnen een golfbaan bouwen,’ opperde een van de secretarissen. ‘Maar dat houdt ze natuurlijk alleen overdag bezig.’

‘Als ze een man willen, waarom brengen ze die dan niet mee?’ zei La Gorda.

‘Caramba!’ riep de president en opeens bleef hij stokstijf staan. ‘Dat is de oplossing.’

Hij had zijn hoge positie niet bereikt als hij geen man van inzicht en vernuft was geweest. Hij straalde.

‘We amenderen de wet. Mannen kunnen blijven komen zonder dat hun iets in de weg wordt gelegd, maar vrouwen alleen vergezeld van hun echtgenoot of met hun geschreven toestemming.’ Hij zag de blik van consternatie op het gezicht van zijn secretarissen en maakte een wuivend gebaar. ‘Maar de immigratiedienst krijgt instructie dat het woord echtgenoot op de ruimst mogelijke wijze moet worden geïnterpreteerd.’

‘Maria Santísima!’ riep Madame Coralie. ‘Als ze een vriend meebrengen, zal die er wel voor zorgen dat niemand anders zich met ze bemoeit en dan komen onze klanten terug naar de huizen waar ze al

[p. 78]

zo lang zo gastvrij zijn onthaald. Don Manuel, u bent een groot man en vandaag of morgen zullen ze een standbeeld voor u oprichten.’

Het is vaak de simpelste oplossing die ons redt uit de formidabelste problemen. De wet werd in korte tijd geamendeerd op de wijze die Don Manuel had voorgesteld en terwijl de voorspoed zijn zegeningen bleef uitstorten over de ruime en zonnige hoofdstad van deze vrije en onafhankelijke staat, werd Madame Coralie in staat gesteld haar nuttige werkzaamheden profijtelijk voort te zetten, konden Carmencita's twee dochters hun dure opleiding in de kloosterkostschool van New Orleans afmaken en kon de zoon van La Gorda met succes afstuderen op Harvard.