KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 7]

Verder van huis
Amy Bais

Het grote eiland biedt de volwassenen royaal de ruimte voor heimwee. Geen hyacinten of hagelslag, geen kruidenier of Cineac, geen teer groen in de lente, geen lente. Alleen vrijwel ondoordringbaar regenwoud en onverstaanbare inwoners die naar verluidt nog mensen eten. Ook witte mensen? Wellicht in een periode van schaarste. De missionarissen en zendelingen spreken het tegen. Zij slaan zich met kapmessen een weg door het oerwoud en kerstenen al wat zich in ruil voor spiegeltjes en kralen laat kerstenen. En een christen eet geen mensenvlees.

Het vliegtuig uit Nederland, dat vier dagen doet over de reis, komt eens in de twee weken post brengen. Plus nieuwe collega's en materieel voor de oliemaatschappij die vlijtig boort naar het vloeibare goud dat het verlies van de Indische specerijen moet compenseren. Het is 1951 en iedereen is vol goede moed. Ook de kinderen, die nog geen heimwee hebben, want het eiland is hun enige werkelijkheid.

Hij wint net joelend een autorace met zijn favoriete Dinky Toy als moeder zijn kamer in komt. Ze torent als een kerkgebouw boven hem uit en vraagt: ‘Heb jij vanmiddag oom Tijs lopen uitschelden toen hij lag te slapen? Geroepen dat hij gek is?’ Ze kijkt erbij alsof dat een heel normale vraag is.

Wat moet hij nou met oom Tijs. Hij heeft tijdens het gebruikelijke tropische slaapuur niet veel meer gedaan dan zijn telvermogen testen op zijn autootjes en vastgesteld dat hij veel verder kan tellen dan hij er heeft. De Porsche staat hoog op zijn verlanglijst, maar de afstand naar de dichtstbijzijnde winkel is vele kilometers reizen, eerst in een prauw, dan in een jeep en ten slotte in een vliegtuig. De vier andere kinderen in het dorp, nou ja, in de tien huizen van de oliemaatschappij die langs de rivier op een opengekapt stuk oerwoud staan, zijn kleiner dan hij en niemand heeft autootjes van enig belang.

‘Oom Tijs weet zeker dat jij het was.’ Al wat ongeduldiger. Zijn moeder is weer zwanger en heeft uitgelegd dat ze daarom soms weinig kan hebben.

[p. 8]

‘Hij zal wel gedroomd hebben.’

Hij had daarnet wel gezien dat oom Tijs binnenkwam en meteen was doorgelopen naar zijn moeder, als plaatsvervangend hoofd van de scheldpolitie. Zijn vader zit nog een paar dagen voor zijn werk in het bos.

‘Robert Johannes van Wees, kijk me aan!’

Oei, alarm.

‘Ik weet van niks.’

‘Volgens mij jok je, en dat staat je lelijk.’

‘Nee, hoor, ik jok niet.’

‘Vrroem,’ doet hij met de Mercedes over de vloertegels.

‘Zeg het maar eerlijk, ik zal niet boos worden.’

Waarom zou hij schelden naar een slapende man die niet eens een echte oom is en die hij zelden ziet? Plotseling maakt baby Katrien van twaalf maanden huilgeluiden in de kamer naast hem en zijn moeder haast zich erheen.

Hij weet niet goed wat er aan de hand is met zijn moeder. Misschien mist ze zijn vader, net als hij, wanneer die weer een week in het oerwoud moet werken. Misschien denkt ze dat hij jaloers is op babyzusje Katrien, maar ze doet raar. Als hij alleen is met het kruipende wezentje dat wel eens tijdens haar trage maar enthousiaste expedities met haar vingers in een deurtje beklemd raakt en het dan op een krijsen zet, komt moeder aangehold en vraagt streng wat hij met de baby heeft gedaan.

‘Niks, mam, niks!’

Waarom zou hij dat roze mensje, dat naar hem giechelt als hij haar - heus waar - verschoont, pijn willen doen? Ze heeft hapklare armpjes, ruikt naar het lekkerste ijsje dat hij zich herinnert en kijkt naar hem of hij een van snoep gemaakte paradijsvogel is. Moeder heeft al eens gedreigd al zijn autootjes weg te gooien als Katrien weer begint te huilen terwijl ze met hem alleen is. Hij probeert die situatie sindsdien te vermijden, maar soms moet hij als grote vent van zes even op haar letten als moeder iets in een ander deel van het huis doet. Dan gaat hij zover mogelijk van Katrien af zitten en grijpt alleen in als ze met haar dikke beentjes ergens op probeert te klimmen. Wat soms ook tot krijsen leidt, waarop hij haar gevaarlijk snel loslaat en in een hoek van de kamer gaat zitten wachten tot de bliksem inslaat.

[p. 9]

De volgende ochtend komt zijn moeder aan het ontbijt terug op de klacht van oom Tijs: ‘Je kunt het me best vertellen, hoor, ik word echt niet boos. Ik vind het alleen heel vervelend als je jokt.’ Ze voert Katrien een lepel pap. ‘Als je iets doet waarvan je weet dat het stout is, moet je ook flink genoeg zijn om ervoor uit te komen.’ Heel even komt hij in de verleiding om toe te geven, want hij weet hoe vasthoudend ze is als ze eenmaal iets in haar hoofd heeft, maar alles in hem verzet zich: hij weet van niks.

Hij neemt een boterham met extra veel jam, want vandaag krijgt hij geen sinaasappel. Vorige week heeft hij van het zuinige rantsoen levensmiddelen dat om de zoveel tijd uit de bewoonde wereld komt de sinaasappelen gebruikt om er naar een voorbeeld uit een tijdschrift van moeder mandjes van te maken. Hij had ze aan een verraste buurvrouw gegeven. En het weggesneden vruchtvlees had hij weggegooid, achter het huis in de diepe greppel (die volgens hem een ravijn is). Moeder woedend. Hij moest de mandjes gaan terugvragen bij de buurvrouw (‘anders krijgt Katrien te weinig vitamine C’), haar een vervangend cadeautje geven en zelf krijgt hij pas weer sinaasappels als de volgende rantsoenzending is aangekomen.

De schrijfles die altijd op het ontbijt volgt, duurt maar tot het moment dat Katrien even verderop een vaas omstoot. De rest van de ochtend brengt hij spelend door bij de oever van de rivier, op de plek waar de meeste bedrijvigheid is. Soms vaart er een motorbootje van de oliemannen langs en de Papoea's leggen er hun prauwen op het land. In de tijd van de grote regens, zoals nu, overstroomt de onverharde weg die naar de rest van de wereld leidt en klimt de rivier zelfs bijna tot aan de trap van hun huis. Robert kan wel zwemmen, maar ziet zijn moeder vanuit de tuin af en toe toch ongerust kijken of hij niet te dicht bij het snel stromende water komt waarin ook nog eens enorme krokodillen wonen die nu aan de overkant liggen te soezen. Als hij zijn moeder met Katrien naar binnen ziet gaan, vraagt hij met vaargebaren aan Franciscus, het in shorts en hemd geklede Papoea-hulpje van de missionaris, of hij even mee mag, de rivier op. Franciscus kijkt zorgelijk naar het water, geeft aan dat het een twijfelachtige onderneming is, maar Robert knikt heel overtuigend van ja: dat vindt zijn moeder vast wel goed, tenslotte kent ze Franciscus. De prauw wiebelt heel erg als hij instapt, zijn hart slaat ervan over. Er klotst water over de rand, maar Franciscus brengt de boot, grijnzend om Roberts geschrokken gezicht, snel in

[p. 10]

evenwicht. Het uitje is van korte duur, want de stroming is te sterk en er zijn te vele golven die ook de boot in willen. Vlak voor ze terug zijn bij de aanmeerplek, zien ze aan de overkant tussen de hoge bomen een felgekleurde paradijsvogel naar voedsel scharrelen. Het is Roberts tweede exemplaar: de vorige zag hij samen met zijn vader, toen ze een keer, stoer gewapend met een kapmes, samen door het bos liepen.

‘Waarom heten ze paradijsvogels, pap?’ had hij gevraagd.

Zijn vader had grote ogen opgezet, met het kapmes om zich heen gewuifd en gezegd: ‘Is dit soms geen paradijs?’

Robert stapt zonder hulp van Franciscus uit de prauw en glijdt uit op de modderige oever, valt languit. Als hij opkijkt ziet hij zijn moeder bovenaan de trap van hun huis staan, handen in de zij, en besluit hij heel langzaam naar boven te lopen. Tot zijn verbazing zegt ze alleen dat hij snel moet baden en omkleden, want dat er iemand is die wil zien of hij wel genoeg leert, een ‘inspecteur’. De man laat hem sommen maken, letters en woorden schrijven en praat daarna lang met zijn moeder.

Een paar dagen later komt zijn vader terug uit het bos, met in zijn armen een bundeltje in handdoeken, een brede lach op zijn gezicht: ‘Robert, kom eens kijken?’ Hij zet de bundel op de grond en maakt de handdoeken los: er piept een bruin snuitje uit. Het is geen hond en ook geen kat.

‘Ik heb hem in het bos gevonden.’

‘Wat is het?’

‘Een boomkangoeroe, een baby die zijn moeder kwijt is, dus we moeten hem goed warm houden en flesjes melk geven. Jij wil vast wel helpen.’ Robert krijgt nauwelijks de kans, want Jan, zoals de baby nu heet, hopt de rest van de dag achter moeder aan, waarschijnlijk in de veronderstelling dat het ook de zijne is. Als hij niet hopt, zit hij in een dekentje gewikkeld op elke schoot die toevallig vrij is en laat alle mensenliefde gelaten over zich heen komen. Als Robert naar bed moet, mag Jan na een laatste flesje melk met hem mee.

Die avond hoort Robert tussen de stortregens door tot laat in de nacht de stemmen van zijn ouders uit hun slaapkamer komen. Soms harder dan prettig is. Hij neuriet ter geruststelling van zichzelf en Jan het liedje dat zijn vader zingt als ze met zijn allen in het grote bed liggen: ‘Regen maar an in Wasian, regen maar an, want dan gaan we vroeg naar bed en maken we reuze pret, regen maar an in Wasian, regen maar an.’

[p. 11]

Bij het opstaan merkt hij dat het dekentje leeg is. Waar is Jan? Op zoek naar zijn moeder? Hij holt ongerust naar de slaapkamer van zijn ouders.

‘Mam, is Jan bij jullie?’

Een half uur later heeft vader Jan gevonden, verdronken, in de nu met water gevulde greppel achter het huis. Robert legt 's middags het dekentje over hem heen in de kuil die de tuinman heeft gegraven en laat zich door zijn moeder knuffelen als hij snikt omdat hij denkt dat het allemaal zijn schuld is.

Op zaterdag is er iets te vieren en de gezinnen van de mannen die rond de boortoren werken zitten allemaal in Roberts tuin. Dikke baas Gerritsen is er ook, met zijn altijd opgepoetste vrouw, eigenlijk de enige mevrouw in de wijde woeste omgeving. Ze zijn ook de enigen die door niemand oom of tante worden genoemd. Robert zit op een stoepje naast Yvonne, het buurmeisje van vijf, en verveelt zich niet zo'n beetje. Hij kijkt naar zijn moeder die met haar bollende buik voorop vriendelijk lachend drankjes schenkt en grappen maakt. Een uur geleden was ze nog boos omdat hij nog steeds niet wilde toegeven dat hij oom Tijs had uitgescholden. Zijn vader zegt niet veel. Hij trekt aan zijn pijp en kijkt tevreden om zich heen.

Robert fluistert tegen Yvonne: ‘Durf jij te zeggen “Meneer Gerritsen is gek!”?’ Voor hij het weet, roept Yvonne luidkeels: ‘Meneer Gerritsen is gek!’ Het gezelschap valt gechoqueerd stil. De dikke baas zegt kalm: ‘Dat valt wel mee, hoor.’ Hortend en gegeneerd worden de gesprekken hervat. Yvonne kijkt triomfantelijk naar Robert en staat op om een glaasje prik te halen. Hij vindt het eigenlijk wel dapper dat ze dat zomaar riep. Had hij niet gedurfd. Niet zo veel later is er kennelijk voldoende gevierd en verdwijnen de gasten.

De volgende dag moet hij bij de moeder van Yvonne komen die streng aan hem vraagt: ‘Had jij tegen Yvonne gezegd dat ze dat moest roepen tegen de baas?’ Uit een ooghoek ziet hij het buurmeisje door een kier van de deur naar hem gluren.

‘Nee, hoor,’ liegt hij, ook nog een tweede en een derde keer. Einde van het verhoor.

Als hij naar huis rent, sprint Yvonne achter hem aan: ‘Je hebt gelogen tegen mijn moeder!’

[p. 12]

‘Ik had toch niet gezegd dat je het moest doen? Alleen maar gevraagd of je het zou durven.’

Thuis overvalt zijn moeder hem met de mededeling dat hij volgende week naar school moet, want dat hij hier volgens de inspecteur niet genoeg leert. Dat betekent dat hij driehonderd kilometer verderop in Sorong bij kennissen van zijn ouders in huis gaat. ‘Niet erg, hoor, wij komen er over een maand of drie ook weer wonen.’ En: ‘Er zijn daar ook meer kinderen van jouw leeftijd, toch leuker.’

Als het zover is, doet hij zijn autootjes en de pyjama met het vliegtuig erop in zijn eigen koffertje. Zijn moeder pakt de rest van zijn spullen in. Geeft hem wat laatste instructies: ‘'s Ochtends en 's avonds je tanden poetsen, en jezelf altijd goed wassen. Zul je steeds doen wat oom en tante zeggen? En niet zeuren over eten dat je niet lekker vindt.’ Ze gaat hem brengen en de volgende dag maakt ze de reis van twee dagen weer terug naar huis.

Robert vindt het wel een avontuur en weet nog niet of hij heimwee gaat krijgen. Hij zal Katrientje wel missen. En zijn vader zeker. Maar misschien valt er in Sorong veel te beleven. Ze hebben er al eens een tijdje gewoond, naar zijn gevoel lang geleden. Hij was toen nog heel klein, vier of vijf.

De grote bekken van de baggerkleurige krokodillen, tien meter verderop in de rivier, lijken te grijnzen als hij aan de hand van een brede, zwarte man in de prauw stapt. Zijn moeder zit met haar zonnebril op al in de boot, naast de bagage, vader blijft met Katrien op zijn arm op de oever achter. Hij zwaait. ‘Goed leren, hoor! En we komen gauw. Dag, grote knul van me!’ Ook zijn zusje zwaait met haar mollige babyarmpje.

De rivier is kalm vandaag. Het regent niet, er hangt zelfs nergens een wolk. Tussen de hoge bomen langs het water lopen hier en daar grijsblauwe kroonduiven hun kostje te zoeken. Zijn moeder praat over de tijd dat ze in Sorong woonden: ‘Weet je nog, we woonden vlakbij de zee en konden daar heerlijk zwemmen.’ Hij herinnert zich vooral vechtende honden, knikkerspelletjes op straat en zijn overtuiging dat al het land op water dreef. Dat je dus niet te diep moest graven.

Op vertrouwelijke toon zegt ze even later, haar hoofd dicht bij het zijne: ‘Robert, je hebt het nu lang genoeg volgehouden. Je kunt eerlijk tegen me zijn, ik word niet boos: Heb jij oom Tijs uitgescholden?’ Hij

[p. 13]

vindt eigenlijk dat hij iets goed te maken heeft voor de halve leugen tegen Yvonnes moeder en de dood van Jan. Hij wil haar ook best een plezier doen en bovendien eindelijk van het gezeur af zijn. Dus zegt hij: ‘Ja, dat was ik.’

Zijn moeder loopt rood aan en roept: ‘Je hebt me dus al die tijd voorgelogen?!’ Om haar klap te ontwijken, duikt hij naar voren, buiten haar bereik. Ze staat op om de klap alsnog uit te delen, maar is vergeten dat ze in een prauw zit. Die nu uit evenwicht raakt. Net als moeder zelf. Ze herstelt zich nog net op tijd en gaat geschrokken weer zitten.

Het is nog een verre reis, het paradijs uit.