KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 3]

Plácido Domingo kijkt naar de rivier in Corumbá
José Eduardo Agualusa (Vertaling Harrie Lemmens)

Al enige tijd wil ik het verhaal vertellen van Plácido Domingo. Ik heb steeds geaarzeld vanwege de tenor, maar dat heeft me nooit lekker gezeten. Sommige namen moet je gewoon accepteren, dat wil zeggen, moet je een bestemming geven.

In mijn verhaal is Plácido Domingo een oude man met een droge, gebruinde huid, een getaand gezicht, trage gebaren en een plechtstatig, archaïsch taalgebruik, de taal van een negentiende-eeuwse heer. Hij woont in Corumbá, een kleine stad aan de Rio Paraguai, op de grens tussen Brazilië en Bolivië. In gedachten zie ik hem elke dag door dezelfde verlaten straat lopen. Ik zie hem plaatsnemen in een café bij de kade, met uitzicht op het brede water van de rivier. De baas van het café, een sombere indiaan, begroet hem zonder zich te verroeren: ‘Goedemiddag, señor Plácido!’

De oude man beantwoordt de groet met een kort knikje. Hij vouwt met trage handen zijn zakdoek open en wist het zweet van zijn voorhoofd. De tijd rolt zich als een straathond op aan zijn voeten.

Mijn personage Plácido Domingo verbergt daar in de imposante zon van Corumbá, onder de dekmantel van een altijd eendere sleur, een oud geheim. In de stad weet niemand waar hij vandaan komt. Twintig jaar geleden voer hij hier binnen aan boord van een vermoeide stoomboot, hij betrok een kamer in Hotel Paraíso en is gebleven.

Eenmaal per week, op zondag, steekt hij de grens over naar Puerto Suarez. Daar is hij een keer betrapt bij het snuffelen in oude, stoffige vodden in een donkere uitdragerij, en dat volstond om te beweren dat hij zich bezighield met de handel in doodshoofden, de beroemde gekrompen doodshoofden van de Jivaro-indianen. Er werden zelfs erger dingen gefluisterd.

Zittend op zijn stoel wacht Plácido Domingo tot de indiaan net als altijd een bord piranhasoep voor hem neerzet. Hij brengt langzaam de lepel naar zijn mond en laat de warmte zijn borst verwijden. Gesterkt legt hij zijn handen op de knop van zijn stok en blijft naar de rivier staren tot de avond als een deken van sterren neerdaalt over de sombere

[p. 4]

huizen, de immense ondergelopen vlakte en het schrille krijsen van de vogels.

In dat café heb ik hem ook ontmoet, precies op dat tijdstip. Zodra ik hem zag, wist ik dat hij het was. Ik had oude foto's bij me. Op een daarvan staat Plácido Domingo in camoeflagepak over een kaart gebogen. Een knappe, rijzige man met een snor en sik in de stijl van die tijd - alle mannen wilden op Lenin lijken. Op een andere foto leunt hij glimlachend tegen een jeep, omringd door jonge guerrillastrijders. En dan was er dat prachtige beeld van Plácido Domingo, met een mitrailleur schuin over de borst, naast Agostinho Neto en Mário Pinto de Andrade. Ik legde de foto's op de tafel: ‘Commandant Maciel?’

Ik had er bijna aan toegevoegd, I presume, maar dat kon ik nog net op tijd inslikken. De oude man keek zonder enige verrassing naar me: ‘Dat heeft lang geduurd, jongeman.’

Ik was sinds een week in Corumbá. In twee dagen was ik met de bus van Rio de Janeiro naar Campo Grande gereden. Daar had ik Manoel de Barros geïnterviewd, de dichter van de Pantanal. In de bus naar Corumbá, die hotsend over een zandweg reed, had ik tijd om mijn verzameling artikelen over Commandant Maciel nog eens door te lezen. Maar weinig mensen kenden zijn echte naam: Plácido Afonso Domingo. Hij was als kapitein van het Portugese leger actief in Angola en dwong in 1962 een vliegtuig af te buigen naar Brazzaville, waar hij zich aansloot bij de vrijheidsstrijders van de mpla. Het regime van Salazar slaagde er niet in het schandaal in de doofpot te stoppen, kapitein Afonso Domingo verdween en er werd een mythe geboren: commandant Maciel. Na de Anjerrevolutie landde hij samen met andere leiders van de bevrijdingsbeweging op het vliegveld van Luanda en werd door een uitzinnige menigte op de schouders genomen.

De weg liep tussen glinsterende meren door. Ik zag kaaimannen slaperig in de zon liggen. Zag een anaconda rond een paal gedraaid. De lucht veranderde langzaam van kleur en de bomen raakten vol vogels: reigers met schitterende vleugels, rode arara's, zwermen parkieten. De eerste lichten van Corumbá flonkerden in het donker toen ik moest denken aan de oude Angolese stad Dondo aan de rivier de Kwanza (Plácido Domingo kwam uit Dondo).

Toen ik de volgende ochtend naar de rivier keek, begreep ik wat de oude guerrillastrijder ertoe had bewogen om daar te blijven. Dat was de Kwanza. De in de zon sluimerende huizen waren een volmaakte

[p. 5]

kopie van de straten van Dondo. Versuft door de hitte had ik opnieuw het vreemde gevoel dat ik me in een vergeten oord bevond. De wereld was door die straten getrokken en weggegaan. De witte gebouwen in de haven hoorden bij een ander tijdperk, toen de toekomst begon in Corumbá. Een oude visser, die met de slip van zijn hemd het zweet van zijn gezicht veegde, vertelde me dat de stad ooit de grootste haven van Latijns-Amerika was geweest. Ik kende de geschiedenis. Eerst de weelde, de overdaad, vervolgens het bericht dat de spoorweg vanaf de kust was gevorderd tot een nabijgelegen stad, waardoor de rivier niet meer de hoofdverkeersader was. En daarna de leegloop en het verval.

Ik streepte de tweede vraag in mijn notitieboekje door: ‘Waarom besloot u om in Corumbá te gaan wonen?’

In feite had ik die hele afstand afgelegd vanwege de eerste vraag: ‘U bent in 1975 weggegaan uit Angola en daar nooit meer teruggekeerd. Wat is er gebeurd?’

Plácido Domingo had verwacht dat ik hem dat zou vragen. Ik denk dat hij twintig jaar op die vraag had zitten wachten: ‘Waarschijnlijk krijg je er nog spijt van dat je me die vraag hebt gesteld...’

In 1975 dacht iedereen dat hij minister van Defensie zou worden in het vrije Angola, maar een paar weken voor de onafhankelijkheid stuurde Agostinho Neto hem op een geheime missie naar Cuba en niemand heeft hem daarna nog ooit gezien. Er werd van alles beweerd. Dat het fnla hem in een hinderlaag had gelokt. Dat hij ruzie had gekregen met Fidel Castro. Dat hij gevlucht was met een fortuin aan diamanten. Dat hij in Havana was gestorven aan een hartaanval.

‘Ze zeiden van alles over me,’ beaamde Plácido Domingo, ‘en ze kwamen nog niet in de buurt van de waarheid.’

Hij zweeg en ik dacht al dat hij geen antwoord zou geven, maar dat deed hij wel: ‘Ik heb altijd voor de Portugezen gewerkt. Ik was, zeg maar, agent van de veiligheidsdienst, de pide. Toen ik met het vliegtuig uitweek naar Kinsjassa had ik als opdracht te infiltreren in de kaders van de mpla, en dat heb ik ook gedaan.’

Ik begreep dat hij mij zelfs zonder enig aandringen van mijn kant het hele verhaal verteld zou hebben. Hij moest het iemand vertellen opdat zijn leven zin zou lijken te hebben gehad.

‘De Anjerrevolutie overviel ons. De ene dag hadden we het terrorisme bijna onder controle en de dag daarna waren de terroristen aan de macht.’

[p. 6]

Hij zweeg opnieuw. Een boot floot lang terwijl hij verdween in het donker van de avond. De oude man wilde weten of Lúcio Lara al dood was. En Iko Carreira. Ik zei dat de twee technisch gezien nog leefden. Hij zuchtte: ‘Stel je een kind voor met een papieren vlieger. Stel je vervolgens voor dat er ineens iemand opdoemt met een mes en het touw doorsnijdt waar de vlieger aan vastzit. Toen de Anjerrevolutie zich voltrok, voelde ik mij als die vlieger. De ene dag had ik een vaderland, een missie, was ik soldaat en voerde ik bevelen uit. De dag daarna bestond Portugal, het Portugal dat mijn vaderland was, bestond dat niet meer, was er niemand meer die het touw vasthield. Het bestond allemaal gewoon niet meer en ik was ineens echt een door Moskou betaalde terrorist.’

Hij stond op en wees met zijn stok in de richting van de rivier: ‘Net de Kwanza, vind je niet?’

Ik vroeg hem of er verder nog iemand in Angola was die dat verhaal kende. Plácido Domingo keek me aan alsof ik een kind was: ‘We hadden uiteraard een hoop infiltranten in de beweging zitten, en een paar jongeren op belangrijke posten. Die zijn aan de kant van de communisten gebleven en het kan best dat ze nu nog belangrijker posten bekleden.’

Hij gaf me de foto's: ‘Hou ze maar. Die man ben ik niet.’

Uit: Fronteiras Perdidas, Publicações Dom Quixote, Lisboa 1998