De Tweede Ronde. Jaargang 24

[p. 15]

Optisch bedrog
Atie M. Vogelenzang

Mijn bril brak doormidden op de Place du Tertre, in het achttiende arrondissement. Een van de helften viel op de stoep, waardoor het glas ook nog brak. Ik voelde dezelfde hoofdpijn dreigen als de keren dat ik met krulspelden in naar bed was gegaan. Mijn slechte zicht in combinatie met het feit dat het heel hard regende, zorgden ervoor dat ik het reisgezelschapje van de Paris-Unique Tours uit het oog verloor. Omdat ik weliswaar bijziende ben - ik heb links min achtenhalf en rechts min negen - maar niet kleurenblind, had ik besloten dat het maar het beste was om de paarse jas te volgen van de mevrouw die met haar dochtertje voor mij in de bus had gezeten. Maar na een wandeling waar geen eind aan leek te komen, bleek die paarse vlek ineens aan een volstrekt onbekende vrouw te kleven en het dochtertje was veranderd in een grote rieten boodschappentas. We stonden voor de ingang van een gebouw in een achterafstraat. De Eiffeltoren was hier in ieder geval niet. Het rumoer van de boulevards was ver weg. Het enige geluid kwam van een vale hond, die tegen ons blafte. Hij lichtte zijn poot en waterde tegen de muur. Zijn nagels tikten op de keien terwijl hij grommend zijn weg vervolgde. Een windruk sloeg mijn paraplu binnenstebuiten en was alleen nog met geweld in de oorspronkelijke vorm terug te krijgen. De onbekende vrouw hield de deur voor mij open. Ik had het koud gekregen en was buiten adem. Misschien kon ze me een opticien wijzen.

Binnen was het aangenaam warm. Er hing een dikke, vochtige lucht die ik niet onmiddellijk thuis kon brengen, maar me aan mijn vertrouwde mentholsigaretten deed denken. Ik had al een paar dagen niet gerookt. In de touringcar was het verboden en op mijn bescheiden hotelkamer, een verknutselde mansarde op de vijfde verdieping waar ik na tien steile trappen duizelig op adem moest komen, stonden nadrukkelijk geen asbakken. Ik heb geen neiging tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Zelfs bij dit soort impliciete aanwijzingen rook ik dan maar niet. Mijn voorgangers in de kamer hadden daar blijkbaar minder mee gezeten, de groezelige sprei en de vloerbedekking naast het bed vertoonden brandgaten en schroeiplekken.

[p. 16]

In mijn zak zocht ik naar de helft van mijn bril waar nog wel glas in zat. Mijn ene oog op de wereld besloeg onmiddellijk. Toen de mist optrok, stond ik in een met Oosterse motieven betegelde ruimte. Aan kapstokhaken hingen kleren. Op de grond stonden paarsgewijs schoenen. En in de hoek stond mijn mevrouw. Bloot. Ik had het liefst meteen rechtsomkeert gemaakt. Het leek erop dat ik in een soort badgelegenheid was beland. Ik wou weg, maar zonder bril voelde ik me verloren en mijn enige houvast stond ontkleed in die hoek. Ik kreeg de indruk dat ze mijn richting uitkeek. Als ze soms dacht dat ik haar voorbeeld zou volgen: ik piekerde er niet over. Ik knoopte alleen mijn mantel los en ging op een bank zitten. De vanzelfsprekendheid waarmee deze vrouw bloot was, bracht me niet in verwarring. Het was meer omdat ik het niet verwachtte. In mijn beroep zag ik tenslotte wel vaker naakte mensen, al waren die allemaal dood. Dat had voor- en nadelen. Je had weinig aanspraak en was daardoor nogal op jezelf aangewezen, maar er kwam ook nooit commentaar wanneer je eens een keer je dag niet had. Met nabestaanden had ik tot voor kort niet veel te maken. Omdat ik veel mededogen voor onze cliënten voelde, probeerde ik me iedere keer opnieuw zoveel mogelijk te verplaatsen in hoe de overledene er levend moest hebben uitgezien. Meestal kwam er een plastic tas met kleren mee. Met daarin een bril, een haarspeld of een kunstgebit. Aan de hand van zulke kleine aanwijzingen kon ik wel bepalen of ik meer of juist minder make-up moest gebruiken, het haar naar achter of beter opzij kon borstelen. Of een krullend haarlokje over het voorhoofd met haarlak moest worden gefixeerd. In slappe tijden las ik Uitvaart, het onafhankelijk vaktijdschrift voor het begrafeniswezen. Ik volgde de discussie of het gebruik van pc-laptops bij klanten thuis wel ethisch te verantwoorden was. Volgens mij kon dat geen kwaad, dus heb ik het enquêteformulier nauwgezet ingevuld. De rubriek over doodsrituelen in de Oudheid fascineerde me het meest. Bijvoorbeeld het gebruik van de munt, de gouden obool, die een dode in de mond gelegd kreeg teneinde de humeurige veerschipper naar het dodenrijk tevreden te stellen. Aanbevolen werd om ‘een vertaalslag’ van dit soort oude gebruiken naar het heden te maken. Dat leek me zo'n goed idee dat ik sindsdien het statiegeld van onze literflessen koffieroom op de tong van onze cliënten legde. Er werd zoveel koffie geschonken bij de uitvaarten dat niemand het geld dat ik daarvoor uit het personeelspotje wegnam, zou missen. Bovendien

[p. 17]

betaalden onze klanten die koffieroom in wezen zelf: zij waren onze belangrijkste financiers. Het was mijn geheim, toch maakte ik me even ongerust toen de uitvaartleider me opeens wilde spreken. Hij noemde mij een gedreven visagiste en vond dat ik in het afleggen erg vooruit was gegaan. Hij begon niet over het statiegeld en zijn compliment deed me goed. In zekere zin hield ik ook wel van mijn werk, al leerde ik snel dat je nooit meer goed kreeg wat de dood eenmaal beroerd had, zelfs niet met mijn koffer vol schmink. De meeste eer had je gek genoeg van de gevallen met hoofdletsel, zoals de verkeersslachtoffers.

Een beroep in dienst van de dood, dat was wel wennen geweest. Maar als een al wat oudere herintreedster had je het niet echt voor het uitkiezen. Je nam wat meer op de koop toe. Toen ik het werk pas deed, meende ik soms met grote stelligheid en vooral schrik een borstkas op en neer te zien gaan. Eén keer had een ontsnappende luchtbel uit iemands rectum me bijna definitief mijn jas doen pakken. Het waren de momenten waarop ik me afvroeg of ik toch niet beter een baantje achter de gehaktmolen van de Kiloknaller had moeten aannemen. De computer van het arbeidsbureau had op de trefwoorden van mijn arbeidsverleden een unieke match gevonden en opeens bevond ik mij in de benijdenswaardige positie te kunnen kiezen tussen twee vacatures: bij de slager of de Coöperatieve Uitvaartvereniging

De kennismaking met de slagerij, of eigenlijk de slager die daar het hakmes zwaaide, was me echter niet goed bevallen. Al na zijn eerste handdruk voelde ik de behoefte om me te douchen. Een droom waarin hij me achterna kwam met een varkenspoot waarmee hij mijn borsten wilde strelen, had uiteindelijk de doorslag gegeven; het werd de uitvaartvereniging. Ik ruilde een nachtmerrie in voor chronische slaapstoornissen bij de Coöperatieve. Maar gelukkig begon daar, zij het langzaamaan, verbetering in te komen.

De naakte vrouw was een toonbeeld van leven. Haar huid zag er smakelijk uit. Ze liep op haar tenen, alsof ze bang was ergens in te trappen. Ik probeerde niet te nadrukkelijk te kijken, maar ik kon niet om haar vlezige borsten heen. Of om de billen die majestueus achter haar aan deinden. Een echtgenoot had hier een hele kluif aan. Het beeld van twee naakte mensen die hijgend in elkaar opgingen, verdrong ik omdat het me te veel aan het leven met mijn ex herinnerde. Er was niemand meer in mijn leven die me nog wel

[p. 18]

eens aanraakte. Hoewel, onlangs had ik een schouderklopje gekregen. Dat was geweest toen de ouders van een verdronken peuter zich hadden beklaagd over de dikke laag make-up op het gezicht van ‘hun dierbare kleine overledene’. Zo had hij dat geformuleerd. Het kind was hier en daar aangevreten geweest toen ik het op de tafel kreeg. Overleden kinderen zijn een geval apart, ook in onze branche. Het was mijn eerste keer geweest met zo'n kleintje. Ik had zacht voor hem gezongen en als een goede fee met mijn schminktoverstokje gezwaaid. De kritiek van de ouders bracht me zo van mijn stuk dat mijn maag zich zonder waarschuwing voor de voeten van de uitvaartleider omkeerde. Misschien was ik inderdaad te ver gegaan. Een dood kind hoorde er natuurlijk niet als een clowntje uit te zien. Ik kreeg het advies er eens over na te denken en er een paar dagen tussenuit te gaan. De chef negeerde manhaftig de spatten van mijn ontbijt op zijn gepoetste schoenen. Toen volgde dat schouderklopje.

Ik constateerde met tevredenheid dat de vrouw stukken dikker was dan ik. Mijn molligheid zou met haar vergeleken misschien niet al te erg opvallen in het zwembad dat ik hier vermoedde. Het dochtertje van de paarse jas, de twee die ik had proberen te volgen, had me een paar keer voor iedereen hoorbaar als ‘die dikke mevrouw’ aangeduid. Ik was daar erg van uit mijn humeur geraakt. De blote vrouw wees naar een deur. Haar handpalmen leken rood geverfd. Ze sprak geen Frans, maar een taal met kelige klanken. Toch begreep ik haar prima: ik moest me hier uitkleden en dan naar de andere zaal gaan. Daar was het water. Wassen? Daar zag ik niet zoveel in. Bij het zwemgebaar dat ik voordeed, knikte ze ook. Dat stelde me gerust en ik ging overstag. Een paar baantjes trekken was misschien wel goed voor me. Maar toen ik hoopvol op mijn gehalveerde bril wees, begon ze glazig te kijken. Alsof het in Parijs de gewoonste zaak van de wereld was om met een halve bril rond te lopen. Wat ze antwoordde begreep ik helemaal niet. Had ze nou gezegd dat de opticien om de hoek zat? Of noemde ze gewoon haar eigen naam, omdat ze dacht dat ik ‘bril’ heette?

Nadat de klapdeuren achter haar waren dichtgezwiept, bleef een stoomsliert als de ontsnapte geest uit de fles in de kleedruimte ronddrijven. Ik poetste mijn brillenglas opnieuw schoon en zuchtte. De warmte ontspande me. Het was een aanlokkelijke gedachte, de Eiffeltoren te negeren om hier te gaan baden. Mijn schoenen

[p. 19]

knelden en mijn doorweekte wollen winterjas hing loodzwaar aan mijn schouders. Uit mijn speciaal voor de midweek gepermanente haar liepen straaltjes zweet mijn hals in. Zodra ik me ervan overtuigd had dat ik echt alleen was, kleedde ik me uit. Als laatste de grote witte katoenen onderbroek waarvoor ik me geneerde en die ik in mijn jaszak stopte. Maat vijftig. Dat hoefde niemand te zien. De prop verkreukelde de ansichtkaart van de Notre Dame. Ik was met het schrijven van de kaart blijven steken bij het adres ‘Aan alle collega's van de Coöperatieve Uitvaartvereniging’. Zodra ik ontkleed was kreeg ik haast. Maar ik verkeerde al gauw in dubio, want eenmaal door de klapdeuren heen, zag ik dat er meerdere bassins waren. Ruimte om te zwemmen was er niet. Bovendien kreeg ik de indruk dat iedereen me aanstaarde. Vlug liet ik me in het eerste het beste bassin glijden. Het water klotste harder over de rand dan mijn bedoeling was. De temperatuur verraste me. Het was warm, niet fris zoals in een gewoon zwembad. Net alsof je in een bord soep ronddreef. Het idee om te willen zwemmen gaf ik op. Een beetje dobberen was het beste dat erin zat. Terwijl mijn tenen net de bodem raakten, liet ik mijn kin op het oppervlak drijven. Damp besloeg mijn gezicht en ik likte vochtparels van mijn bovenlip. Het geroezemoes om mij heen bracht me tot bedaren, terwijl een lichte stroming mijn lauwe vel liefkoosde als een school knabbelende vissen.

Ik weet niet meer hoe lang ik zo bleef staan. Waarschijnlijk tot het getob over mijn werk eindelijk van me afgleed en wegzonk. Met ingehouden adem zakte ik door mijn knieën. Te laat realiseerde ik me dat dit funest zou zijn voor mijn verse permanent. Ondergedoken in het groenblauwige water bekeek ik hoofdeloze schimmen die traag een modern ballet leken op te voeren in een decor van transparante lichtbundels die zich een weg naar de bodem vochten en het vismozaïek azuurblauw oplichtten. Schubben van ingelegd parelmoer sprankelden me tegemoet.

Het bassin werd leger. Een paar vrouwen lieten zich masseren. Ledematen werden in onwaarschijnlijke bochten uitgerekt. Het vlees gekneed en bekletst alsof het biefstukken waren. De associatie met de Kiloknaller lag op de loer. Ik nam aan dat de massage facultatief was. Voorzichtig ging ik achterover liggen, haakte mijn tenen achter een handgreep aan de rand van het bassin en gaf me over aan gecontroleerde gewichtloosheid. Mijn borsten leken van me weg te vluchten alsof ze deserteerden, vastbesloten om hun eigen

[p. 20]

leven te leiden. Zodra mijn oren onder waren, verdronken alle geluiden om mij heen, op het kloppen van mijn hart en een lispelende afvoer na. Moeiteloos bleef ik drijven en koesterde me ondertussen in de geneugten van de stilte en de onophoudelijke streling van het water. Ik merkte hoe moe ik eigenlijk was en sloot mijn ogen. Er was maar één ding waar ik naar verlangde.

Op een brug over de Seine, die niet ver bij mijn hotel vandaan moest zijn, kwam ik de paarse jas en haar dochtertje tegen. Het kind kwetterde dat ze op de Eiffeltoren had gestaan en dat ze heel ver had kunnen kijken. Wel helemaal tot de zee. De moeder zwakte de opwinding van haar dochter met een verontschuldigende glimlach af. Het weer had niet echt meegewerkt natuurlijk. Het uitzicht was verre van optimaal geweest. Ze bleef beleefd kijken, maar ik zag aan haar ogen dat ze me niet geloofde toen ik pochte dat ik was gaan zwemmen. En dat ik van een stel aardige Parijzenaars een lift had gekregen. Ze negeerde mijn gehalveerde bril alsof het een aangeboren gebrek was. Het meisje wees naar beneden. De rivier onder ons was gezwollen. Het aanhoudende slechte weer had ervoor gezorgd dat het water ver buiten de oevers aan het treden was. In het midden dreven kikvorsmannen. Ze lieten zich met langzame slagen op de sterke stroming meevoeren. Een boot van de brandweer voer met hen mee. De duikers deden me denken aan de snippers van mijn Notre Dame-ansichtkaart, die ik vanaf de brug naar beneden had laten dwarrelen.

‘Kom maar, schat,’ loodste de paarse jas haar dochter mee, terwijl ze tegen mij ‘ik denk dat er iemand verdronken is,’ mimede. Ze nam het kind bij de hand en liep door. Het begon opnieuw te druppen. Omdat de druppels snel groter werden, volgde ik haar voorbeeld. We moesten voor een stoplicht wachten. Auto's trokken op. Rubber slorpte aan het natte asfalt.

Net als het kind had ik mij laten verleiden mijn belevenissen iets mooier voor te spiegelen dan ze in werkelijkheid waren geweest. Maar hoe zou ik iemand kunnen uitleggen wat er in het badhuis was gebeurd? Ik wist het zelf niet eens precies. Misschien had ik iets gedaan dat daar niet was toegestaan? Hoe het ook zij, voor ik het wist werd ik als een goed gevuld visnet met vereende krachten op de rand van het bassin gesjord. Kil marmer schampte mijn rug en billen. Er stonden zeker vijf personen over mij heen gebogen, me behandelend als een drenkeling die het maar nauwelijks had

[p. 21]

gered. De een hield mijn sponzige hand vast, een ander aaide mijn gezicht en richtte vriendelijke woordjes tot me. Tenslotte werd ik met een badhanddoek toegedekt. Men sprak vlug en druk met elkaar. Waarschijnlijk ging het over de lift die ik naderhand kreeg. Een half uur durende, moeizame rit in een overvolle auto waarvan gedurig de ramen besloegen en die eindigde voor de deur van een politiebureau. Draaierig had ik afscheid genomen en hen nogmaals bedankt. Ook voor alle goede raad.

Het voetgangerslicht sprong van rood naar geel op groen. De regendruppels bundelden zich tot een nieuwe stortbui. Het Quartier Latin moest vlakbij zijn. Terwijl de paarse jas en haar dochter met snelle pas voor mij uit liepen, bleef ik staan en zocht in mijn jaszak naar een zakdoek.

Het was allemaal een misverstand, hield ik mezelf voor. Een afschuwelijke vergissing. Niets om over te huilen.