De Tweede Ronde. Jaargang 23

[p. 181]

De Franse dichter
Arjaan van Nimwegen

Net dat ene boek dat zeker bewaard moet zijn is onvindbaar. Weggedaan bij het jaarlijks uitmesten? Ondenkbaar. Een onooglijke, praktisch onleesbaar gestencilde bloemlezing gedichten die de leraar Frans rond 1964 in de klas heeft uitgedeeld. Hij heette meneer Livius, en hij moet in dankbaarheid herdacht worden, die grote, donkere man met zijn overslaande stem. Orde houden kon hij niet, zeker niet onder onze onbehouwen horde, en als hij piepend en fluitend Ronsard of De Musset declameerde voor de klas, werd hij overstemd door geboer en gebulder. ‘Jongens, toe,’ zei hij dan tussendoor, en daar ging hij weer:

Cueillez, cueillez votre jeunesse.

‘Dat zei mijn vrouw vannacht ook.’

Ik deed natuurlijk mee aan dat horkerig tumult, en schaamde me pas na school. Daar las ik ze, en Villon en Verlaine.

Zo vaak had ik gelezen over jongelingen die de poëzie ontdekten, plotseling getroffen door een beeld, een klank of alleen maar het idee van poëzie. Ze vielen ten prooi aan een hevige aanval van ernst, kozen hun helden, lazen met rode konen en discussieerden met glansogen in cercles van gelijkgestemden. Poëzie, dat leek me wel wat. Het was hoger en beter dan jezelf. Je kon erop deinen. Je kon er de meiden mee versieren (dacht ik). En bovenal: je kon het zelf en dat kostte niks.

Maar moderne poëzie hadden we niet in Apeldoorn. Ik was net Gorter tegengekomen, niet eens die van de Verzen van 1890, maar die van Mei, en ik vervaardigde reeksen enjamberende beschrijvingen van natuurverschijnselen die ik niet van nabij kende. Mijn vriend M. rommelde in de kleine, verouderde poëzieverzameling van zijn vader en kwam aan met ongeloofwaardige dichters als Alice Nahon. Het deed er niet toe, alle poëzie was even goed, als je je er maar een goed mens bij voelde, die vanaf een verhoginkje het aards gewoel met lodderoog aanschouwde. Glansogen en gedrevenheid, allemaal goed en wel, we waren ook wel verrekte interessant.

Poëzie uit Frankrijk was nog weer anders. Daar werd echt geleden door dichters. Ronsard, nu ja. De Musset, dat was wel erg veel

[p. 182]

oh en ah en solitude, hoewel zijn Nuit de décembre mijn eerste vertaling werd - ik heb het tomeloos doorhobbelende rommelvers laatst nog eens gevonden, terwijl ik er niet eens naar zocht. Maar meneer Livius' bloemlezing met het origineel: ho maar. Daar stond ook Villon in, en dat werd mijn eerste echte liefde. Villon, dat was kleur en leven, verpakt in zangerigheid en vooral vorm. In de verscheurde wereld buiten de Veluwe werd misschien overal de vorm losgelaten, maar ik begroef me in balladen, refereinen en rondelen als de enige mogelijkheid om dat onhandige woordenmateriaal in toom te houden.

Hoeren en drinkgelagen, honger en pest, dat was er allemaal helaas niet in Apeldoorn, maar ik bedacht ze zelf wel, en sleepte M. ook nog mee in mijn anachronistische geestdrift. De dood, daar waren we gek op. Die was tenslotte veilig ver weg van het domme gedreun van lessen en de knellende alledaagsheid van absentenbriefjes en proefwerkweken. Ik kocht Van Altena's Villon-vertaling en vond de bloemlezing Gedoemde dichters van Paul Rodenko. Die staan, liefdevol beduimeld en gekneusd, nog wèl in de kast, als mijn persoonlijk oude en nieuwe testament. Maar waar is dat verdomde boekje van meneer Livius?

Baudelaire, Verlaine, Rimbaud en Mallarmé - alleen al door het uitspreken van die zoetvloeiende namen werd je een uniek mens. Dichters die leefden met de fles aan de mond en de dood in het hart, en wier spleen een aanzienlijk serieuzer karakter droeg dan het pubertheater dat wijzelf opvoerden. Ook hier weer de schemerwereld van hoeren en kroegen, le mal, duistere hartstochten en de broeierige relatie tussen twee net zulke genieën als wij (de erotische aspecten bleven nog even ongenoemd), nota bene uitmondend in een moordaanslag en heuse gevangenisstraf - het leek Villon wel (al was diens moordpoging wèl gelukt), maar dan veel dichterbij.

Dat wilden wij ook. Nu ja, zoiets. Maar wij woonden in Apeldoorn. Wij knutselden voor elkaar een grafschrift, voor als we zelfmoord hadden gepleegd. Op een culturele avond op school lazen we ze voor, eerst ik, terwijl hij op een tafel lag, en toen hij, waarbij ik het lijk speelde. Met gesloten ogen hoorde ik zijn gonzende stem boven het gegiechel zweven. Daarna kwam er een ernstige jongen met een coltrui en een cesarkapsel, die Guido heette. Hij droeg een gedicht voor dat uit losse woorden bestond, zonder maat of rijm. M. en ik keken elkaar berustend aan. Het literaire gedeelte werd

[p. 183]

afgesloten door een uitsloverig meisje dat drie beschamende limericks voordroeg. Toen trad het schoolbandje op. Alle leuke meiden werden versierd door ruw grijnzende jongens met gitaren. Het ging niet allemaal zoals we hadden gewild.

Hoe deed hij dat toch, Verlaine? We hadden inmiddels goed door dat dichterschap niet zozeer bestond uit het vervaardigen van gedichten, maar uit een attitude, een dwarse houding tegenover het leven en minachting tegenover alle zaken die gemiddelde mensen nuttig vonden. Misschien, bedachten we afgunstig, had hij het makkelijker gehad in een stad waar een bohème bestond en absint geschonken werd. Ook waren wij niet in staat om vrouw en kind te verlaten om een droombeeld te volgen - wij hadden morgen weer gewoon een proefwerk wiskunde. Dichter zijn bleef helaas een marginale bezigheid. En als we eerlijk waren (maar we keken wel uit), moesten we toegeven dat onze gedichten bar slecht waren.

Niet in een barre artiestenkroeg maar op de hei las ik M. mijn rammelende vertaling van Mon rêve familier voor. Hij lag op zijn rug, met een klassieke grashalm tussen zijn tanden, en ik vond dat het prachtig klonk, al die golvende woorden over de zinderende hei bij Kootwijk. Ik voel de warmte nog, van die dag en van die verbondenheid.

‘Verdomd,’ zei hij, toen ik eindelijk klaar was, ‘ze snappen er niks van, die klootzakken.’ Ik wist precies wat hij bedoelde. Er waren bijen en krekels, een vliegtuigje knorde ergens boven, het rook naar gras en in de verte waren ze weer eens iets aan het verbranden, een oude gewoonte in het Veluwse. Ik deed mijn ogen dicht en was eeuwen oud. En de meiden, ach laat maar...

Het was in die dagen dat M. en ik bij meneer Livius thuis kwamen. De gelige schemerlamp weet ik nog, en zijn bewogen, gierende stem, want hij sprak het Frans wel erg Frans uit. Nimmer hebben de sanglots longs des violons de l'automne met zoveel langueur monotone mijn hart gelukzalig verwond. Hij ging erbij staan, en deed het uit zijn hoofd.

Et je m'en vais
Au vent mauvais

Qui m'emporte

Deçà, delà,
Pareil à la

Feuille morte.

[p. 184]

‘Vonden jullie het mooi, jongens?’ vroeg hij.

‘Ah, grandioos,’ zei M. en ik knikte ijverig.

Ontroerd greep hij onze handen beet en bleef er sprakeloos aan staan zwengelen, terwijl zijn grote hoofd vuurrood verkleurde.

Het is lang geleden, en gedichten kan ik niet meer lezen of schrijven zoals in die tijd, toen alleen het woord poëzie al voldoende was om een staat van genade te bereiken. Elke ontdekking in een gedicht was een ontdekking van een stuk van mezelf, elke meeslepende gedachte maakte mij meer tot wat ik ben, met ieder poëtisch woord, van mezelf, van Villon of Verlaine kwam ik dichter bij een geheim dat nauwelijks te delen was, en dan nog meestal in stilte.

Veel later heb ik de Fêtes galantes vertaald, die niet door iedereen als zijn beste verzen worden beschouwd en die zeker niet de meest Verlaineske zijn, maar die in hun gekunstelde gratie en zangerigheid het bedwelmende begrip ‘Franse poëzie’ nog steeds het best belichamen.

Geen van die gedichten stond in meneer Livius' bloemlezing - ze waren ongetwijfeld te frivool voor het Katholiek Veluws College. Wel een paar vaste repertoire-nummers: Il pleure dans mon coeur, l'Heure du berger en vast ook Chanson d'Automne. Die kan ik ook zo wel vinden, maar liever zou ik ze hardop voorlezen uit dat onvindbare voddige boekje, trachtend de eindeloos gerekte è's en ô's en de diep-Parijse keel-erren van de onsterfelijke meneer Livius te imiteren. Dat is poëzie. Frànse poëzie. Die liefde gaat niet echt over, al vrees ik soms dat het vooral de herinnering aan een liefde is. Het is beter dan ik. Ik kan erop deinen. Meiden versieren wat minder. En het kan niet Franser dan Verlaine, le poète le plus français. De Franste dichter.