De Tweede Ronde. Jaargang 23

[p. 70]

Pauvre Lelian
Paul Verlaine
(Vertaling A. Bolweg)

Deze Gedoemde moet wel het allertreurigste lot ten deel zijn gevallen, want met die tedere term zijn de tegenslagen te typeren die hij in zijn leven te verduren kreeg als gevolg van zijn onbevangen karakter en zijn misschien onverbeterlijk goede hart, waardoor hij in zijn boek Sapientia tot zichzelf zei, over zichzelf:

En bovenal moet je jezelf ook niet vergeten,
Je argeloze zwakte meeslepend naar waar
De mensen zich in strijd of in de liefde meten,
Op een manier die triest en dwaas is weliswaar!

Heeft men die zware onschuld nu genoeg gestraft?

En in het zojuist verschenen Charité:

Mijn liefde is een drift, mijn zo zwak hart is dol.
.....................................................................
De keren zonder tal dat mijn hart weer diep viel,

en die, let wel, de enige elementen waren van die orkaan, zijn leven!

Hij had een gelukkige jeugd.

Uitzonderlijke ouders, een zeer bijzondere vader, een charmante moeder, beiden gestorven, helaas! die hem verwenden, zoals dat gaat met een enige zoon. Ze hadden hem niettemin tijdig op een internaat gedaan en daar begon het mis te gaan. We zien hem nòg in zijn lange zwarte kiel, met zijn rondom geschoren hoofd en zijn vingers in zijn mond tegen de muur tussen de twee speelplaatsen staan, huilend bijna, midden tussen de andere, reeds geharde jongens die aan het spelen waren! Diezelfde avond nog ging hij ervandoor, maar werd de volgende dag, gepaaid met taartjes en beloften, naar het ‘hok’ teruggebracht, waar hij sedertdien, op zijn beurt ‘het slechte pad op ging’ en een niet al te ondeugende bengel werd die met zijn hoofd in de wolken liep te dromen. Hij was een

[p. 71]

middelmatige leerling en haalde, ondanks zijn luiheid die, ik herhaal het, toen al een kwestie van dromerij was, na een paar onduidelijke succesjes, met de hakken over de sloot zijn eindexamen. Het nageslacht moet weten, als het in hem geïnteresseerd is, dat hij op het Bonaparte Lyceum - sedertdien Condorcet, vervolgens Fontanes, en toen opnieuw Condorcet genaamd - het zitvlak van zijn jongens- en knapenbroeken heeft versleten. Hij schreef zich een paar keer in als rechtenstudent, dronk de nodige pullen bockbier in de kroegen van destijds, voorlopers van de huidige bodega's, en completeerde daarmee zijn middelmatige opleiding. Vanaf die tijd gaat hij verzen schrijven. Hij heeft er al sinds zijn veertiende op los gerijmd, werkelijk vermakelijke dingen in het obsceen-macabere genre. Hij verbrandde die onrijpe maar amusante probeersels snel en vergat ze nog sneller, publiceerde vervolgens Mauvaise Étoile, kort nadat een aantal gedichten van hem in de Eerste Parnasse waren geplaatst, bij Lemerre. De bundel - we doelen op Mauvaise Étoile - had bij de pers het mooie succes van een vijandige ontvangst. Maar wat betekende dit voor de echte poëzieliefde van Pauvre Lelian, misschien wel zijn al volwassen talent? Een jaar later liet hij Pour Cythère in druk verschijnen, dat door de kritiek aanmerkelijk beter werd ontvangen dan zijn voorgaande werk. Het boekje baarde zelfs enig opzien in dichterskringen. Nog een jaar later verscheen een nieuw bundeltje, Corbeille de noces, waarin hij de wereld kond doet van de bevalligheid en lieflijkheid van een verloofde... Van die tijd zou wel eens ‘zijn wond’ kunnen dateren.

Toen hij deze moordende periode achter de rug had, verscheen het hierboven genoemde en geciteerde Sapientia. Vier jaar eerder, in het heftigst van de orkaan, was het de beurt aan Flûte et cor, waarover gesproken werd vanwege diverse tamelijk nieuwe gedichten die het bevat.

De bekering van Pauvre Lelian tot het katholicisme, Sapientia dat hiet uit voortkwam en de daarop gevolgde, beetje gemêleerde bundel Avant-hier et hier, waarin nogal wat zeer luchthartige schrijfsels worden afgewisseld met bijna al te mystieke verzen, deden in het wereldje van de echte Letteren een hoffelijke, doch levendige polemiek losbarsten. Is een dichter niet vrij om alles te doen, mits dat alles mooi is en welgemaakt, of moet hij zich tot één genre beperken om aldus de schijn van eenheid te wekken? Over een en ander aan de tand gevoeld door een stel vrienden, antwoordde onze

[p. 72]

auteur, zijn aangeboren afkeer voor dit soort vragen verbijtend, met het nu volgende, tamelijk uitvoerige betoog dat u uit interesse voor 's mans naïeviteit misschien wilt lezen.

Hier komt het:

“Het staat vast dat de dichter, als iedere kunstenaar, behalve naar intensiteit - een onontbeerlijke, epische voorwaarde - moet streven naar eenheid. Eenheid van toon (wat niet neerkomt op monotonie), een stijl die op onverschillig welke plaats van zijn oeuvre direct te herkennen is, hebbelijkheden, uitgangspunten, eenheid van denken ook, en hier zou de discussie een aanvang kunnen nemen. Laten we in plaats van abstracties gewoon onze dichter tot inzet maken van de discussie. Zijn oeuvre valt na 1880 in twee duidelijk te onderscheiden delen uiteen, en als we de prospectus inzien van zijn nog te verschijnen bundels, lijkt hij bepaald niet van plan hierin verandering te brengen, maar blijft hij dit systeem continueren en zoal niet simultaan (wat alleen maar afhangt van bepaalde afspraken en buiten deze discusssie valt), dan toch in elk geval evenwijdigerwijze werk publiceren dat uitgaat van totaal verschillende ideeën, - preciezer gezegd: bundels waarin de logica en de betovering, de verlokkingen en verschrikkingen van het katholicisme worden ontvouwd en andere, puur wereldse bundels: sensueel, van een smartelijke opgeruimdheid en vol levenstrots. Waar blijft, zult u zeggen, bij dit alles de zo warm aangeprezen eenheid van denken?

Maar die is er wel degelijk! In menselijk en katholiek opzicht, wat in mijn ogen hetzelfde is. Ik geloof en ik zondig door gedachten en werken, ik geloof, en ik heb berouw in gedachten, wachtend op betere tijden. Ofwel, ik geloof en ben op dat moment een goed christen, ik geloof en ben even later een slecht christen. De herinneringen aan, de hoop op en het afsmeken van een zonde verschaffen me genot, met of zonder wroeging, soms zelfs in de vorm en met alle consequenties van de Zonde, maar meestal - zo sterk, natuurlijk en dierlijk zijn vlees en bloed - niet anders dan de herinneringen, de hoop en het smeken van de eerste de beste vrijdenker. Die verlustiging willen wij schrijvers - ik, u, hij - op papier zetten en in meer of minder welgekozen termen publiceren; we vertrouwen haar toe aan de literaire vorm en vergeten daarbij alle religieuze ideeën of verliezen die juist geen moment uit het oog. Zal men de dichter hierom in gemoede veroordelen? Honderd maal neen! Of het geweten van de katholiek anders oordeelt of niet, dat gaat ons niet aan.

[p. 73]

Komen de katholieke verzen van Pauvre Lelian nu in literair opzicht op hetzelfde neer als zijn andere verzen? Honderd maal ja! De toon is dezelfde, ernstig en sober op de ene plaats, bloemrijk, smachtend, nerveus, lacherig en wat al niet op de andere; maar overal dezelfde toon, net zoals de mystieke en sensuele Mens altijd de verstandsmens blijft in de diverse uitingen van hetzelfde denken dat zijn eigen hoogte- en dieptepunten heeft. En Pauvre Lelian heeft alle vrijheid om bundels te schrijven waarin alleen maar gebeden staan en daarnaast andere boeken waarin het alleen om de impressie gaat, zoals het hem andersom ook meer dan vergund zou zijn.”

Sedertdien heeft Pauvre Lelian een boekje met kritieken geschreven, - och, kritieken! eerder geëxalteerde lofzangen, - over een paar miskende dichters. Het pamflet heette De onbegrepenen. Daarin las men nog niet van een zekere Arthur Rimbaud het volgende gedicht, waarmee Lelian graag bepaalde fasen van zijn eigen lotsbestemming wil symboliseren:

Bedrogen hart

Mijn hart hangt overboord te kwijlen,
Mijn treurig hart vol pruimtabak:
Ze staan er fluimen naar te keilen,
Mijn hart hangt overbood te kwijlen:
Ze schieten schimpscheuten als pijlen,
Dat schaterlachend boevenpak,
Mijn hart hangt overboord te kwijlen,
Mijn treurig hart vol pruimtabak!

Hun ithyfallisch soldateske
Schimpscheuten hebben het beklad!
De achterplecht staat vol grotesken,
Ja ithyfallisch soldateske.
Bereid, abracadabranteske
Baren, mijn hart een zuiver bad!
Hun ithyfallisch soldateske
Schimpscheuten hebben het beklad!

Hij heeft, ondanks allerlei narigheid, een paar boeken tegelijk

[p. 74]

onderhanden. Charité verscheen jongstleden maart. À côté komt binnenkort uit. Het eerste gaat, na Sapientia, over een bitter-zoet katholicisme, het tweede is een bundel met gedichten over zintuiglijke gevoelens van de meest oprechte, maar nogal gedurfde soort.

Tenslotte heeft hij twee prozawerken doen verschijnen, Les Commentaires de Socrate, een beetje veralgemeniseerde autobiografie, en Claire Lobscure, het titelverhaal van een bundel novellen, die beide een vervolg zullen krijgen als God het wil.

Hij heeft nog heel wat meer projecten op stapel staan. Alleen is hij ziek, een beetje ontmoedigd, en vraagt hij u permissie om naar bed tegaan.

- Ah! en nu, geheel opgeknapt, schrijft hij Beatitudo en gaat die beleven - of wil dat, wat hetzelfde is.

Germain Nouveau's karikatuur van Verlaine als leraar aan het Collège Notre-Dame in Rethel, ca. 1877