De Tweede Ronde. Jaargang 23

[p. 16]

Einde oefening
Thomas Verbogt

Off course all life is a process of breaking down (...)
F. Scott Fitzgerald, The Crack Up

Ik sta in alle vroegte op om nog wat aan mijn dag te hebben. Dat zei mijn moeder vroeger weleens als er 's ochtends bezoek op de koffie was geweest: ‘Ze gingen voor twaalf uur weer weg. Was wel goed, dan had ik nog iets aan mijn dag.’

Ik doe mijn best het ochtendblad vluchtig te lezen, maar voor ik de cultuurpagina heb bereikt, is Fred al in de kamer.

‘Staat er nog wat in, in die krant?’ informeert hij op een toon die nauwelijks een antwoord verdraagt.

‘Valt wel mee,’ zeg ik, terwijl ik besef dat ik geen antwoord geef, hoewel het wel het beste antwoord is.

Fred is de loodgieter. Hij heeft een sleutel van mijn huis, niet omdat ik met hem samenwoon, maar omdat er zich een verbouwing afspeelt, een verbouwing die nu al drie maanden duurt en niet alleen mijn woning tot in iedere uithoek ontregelt, maar ook mijn leven.

Al lange tijd is er nog maar één kamer in gebruik. In de rest van het huis heersen stof, puin, wanorde en een radiozender die Nederlandstalige liedjes uitzendt of voor accordeon gemaakte composities, afgewisseld door reclameboodschappen van de plaatselijke middenstand.

De aannemer zegt regelmatig dat het allemaal goed komt.

‘Fijn,’ zegt ik dan.

In de enige bewoonbare kamer staan een bed, twee stoelen en een werktafel waaraan ik probeer te werken, iets wat nauwelijks lukt. Vrienden bieden me een kamer in hun huis aan, maar ik kan niet weg want ik moet beslissingen nemen over de verbouwing. Wat moet waar? Waar moet wat? Op die vragen geef ik antwoord en de aannemer vraagt dan telkens of ik het zeker weet. Van die wedervraag word ik steeds onrustiger. Ik weet niet veel zeker en dat wordt almaar minder.

Fred, de loodgieter, komt regelmatig bij me zitten om klachten

[p. 17]

te uiten, over de groothandel, over collega's, over de tijd waarin we leven, over het ‘kostenplaatje’ van het koninklijk huis. Het is duidelijk dat het hem goed doet wanneer hij die klachten ongehinderd kan ventileren. Iedere dag zegt Fred dat ik toch maar een mooi baantje heb, zo de hele dag thuis. Hij noemt het: ‘Lekker rustig.’

Soms zeg ik: ‘Ik moet dit stukje even afmaken. Het is voor een tijdschrift.’

‘Welk tijdschrift?’

‘HP/De Tijd.’

‘Wie z'n moeder?’

‘HP/De Tijd.’

‘Ken ik niet. Maar stoor je niet aan mij.’

Hij neemt dan tegenover mij plaats, met op zijn schoot een donkerblauwe broodtrommel waarin heel veel brood zit, ook nog als hij ál het brood in de trommel heeft opgegeten. Tijdens deze maaltijd legt hij veel uit over het ons omringende. Hoewel hij een man is die de wereld door en door kent, grijpen niet al zijn verhalen mij in dezelfde mate aan. Dan verdwaal ik in gedachten en tijdens dat dwalen probeer ik belangstellend te blijven kijken. Gelukkig weet ik altijd wanneer een verhaal is afgelopen, want Fred heeft twee vaste slotzinnen. Hij zegt of: ‘Gaan met die banaan,’ of: ‘Einde oefening.’ Vervolgens kijkt me aan met een blik waarin verbazing en berusting fel om de eer vechten.

Ik zeg dan ‘Tjonge.’

Fred: ‘Dat zeg je goed.’ Vervolgens herhaalt hij zijn betoog of standpunt kort en krachtig, waarna hij weer eindigt met ‘Gaan met die banaan’ of ‘Einde oefening’.

Voor zover ik het kan beoordelen, levert hij goed werk. Hij wil graag dat ik de resultaten aandachtig bezie en becomplimenteer. We kijken dan naar bijvoorbeeld een punt waarop twee buizen samengaan. Ik zie wat ik zie, maar heb er verder geen woorden voor. Fred wel en hij gebruikt termen die ik nog nooit gehoord heb. en die me meteen ook weer ontschieten. Convulsiemoeren die convergeren met twee drogbouten.

‘Hartstikke goed, Fred,’ zeg ik.

‘Speciaal voor jou gehaald bij de groothandel.’

‘Geweldig.’

De eerste dag dat Fred hier was en ik vroeg hoe laat hij morgen zou komen, vroeg hij: ‘Hoe laat sta je op?’

‘Half acht.’

[p. 18]

‘Ik ben er tegen zevenen.’

Vandaag is Fred wat later. Dat had hij gisteren al aangekondigd. Hij moest eerst iets halen. Ik zie nu wat het is, een heel groot apparaat, een soort kanon dat ik weleens in oude oorlogsfilms heb gezien, Bridge on the River Kwai, die sfeer. Hij plaatst het met een daverende klap midden in de woon-, werk- en slaapkamer. Dan kijkt hij me aan, verontwaardigd. Ik weet dat ik nu moet vragen waartoe het ding dient.

‘Wat is dat, Fred?’

Hij snuift even, geeft geen antwoord, maar stelt mij een vraag: ‘Weet je hoeveel dit kost?’

Ik betreur de vraag, want ik weet niet eens wat de functie van het ding is, laat staan dat ik me een voorstelling kan maken van de kosten. Ik moet daar niet te dom over doen.

‘Het zal niet goedkoop zijn,’ zeg ik.

Freds ogen worden groter, de verontwaardiging begint vlam te vatten: ‘Wat je zegt. Ruim een rug.’

Een rug. Ik vergeet altijd hoeveel een rug is. Meier. Geeltje. Joet. Ik kan het maar niet onthouden. Hoeveel euro is een rug?

‘Zo,’ zeg ik.

Fred begint zich op te laden. In hem zwelt een klacht.

‘Ja,’ zegt hij. 'Daarom wil iedereen dat ding van me lenen. Vroeger was ik daar niet te beroerd voor. Maar wat denk je?’

Hij zwijgt, vijandig nu.

Wat ik denk? Niets. Ik wil best, maar het lukt niet.

Fred schopt tegen het ding: ‘Tandje eraf. Altijd een tandje eraf. Ik doe het niet meer! Hoor je, ik doe het niet meer!’

Ik knik. Ik kijk naar het ding. Waar zitten die tanden dan?

‘Gelijk heb je,’ zeg ik.

‘Natuurlijk heb ik gelijk! Ze mogen het wel van me lenen, maar krijgen ze mij erbij. Ik ben de enige die het vast mag houden. Kost twee meier. Honderd euro tegenwoordig. Ik rond het af. Iedereen rondt af, ik ook.’

Ik begin me te ergeren, want ik weet niet waarover we praten. Dat ligt niet aan Fred. Die zegt wat hij moet zeggen, maar mijn wereld is te klein.

Ik zeg: ‘Ik moet er vandoor. Ben over een uurtje terug. Ben jij er dan nog?’

Zijn verontwaardiging wordt een uitslaande brand: ‘Of ik er dan

[p. 19]

nog ben? Wat dacht je dan? Natuurlijk ben ik er nog! Waar moet je trouwens naartoe?’

‘Naar het ziekenhuis.’

‘Voor jezelf?’

‘Voor mezelf, Fred.’

De specialist zegt: ‘Al mijn collega's zijn aan het opereren. Vandaar het oponthoud. Onze excuses.’

‘Geen enkel probleem,’ zeg ik. Ik heb lange tijd in de wachtruimte doorgebracht, maar nu ik aan de beurt ben, maakt ergernis plaats voor opluchting.

We zitten tegenover elkaar.

‘Zegt u het maar,’ stelt hij voor.

Ik doe mijn best en hij schrijft alles op, volgens mij meer dan ik vertel.

Misschien denkt hij ineens dat ik veronderstel dat hij me nauwelijks hoort, want hij kijkt plotseling op van zijn papier: Het lijkt alsof ik niet luister, maar ik hoor alles.’

‘Dank u,’ zeg ik. In een ziekenhuis ben ik voor veel dankbaar.

Als ik klaar ben met mijn uiteenzetting, legt hij zijn pen neer: ‘We gaan het allemaal zorgvuldig evalueren.’

‘Wát zegt u?’

‘We gaan uw klacht evalueren.’

Evalueren! Het is lang geleden dat ik dit woord heb gehoord. Eind zeventig, begin tachtig gaf ik les in het Hoger Beroepsonderwijs. Dat vond ik aangenaam, maar ik herinner me wel dat er ontzettend vaak geëvalueerd moest worden. Achteraf heb ik de indruk dat daaraan meer tijd opging dan aan het geven van onderwijs. Er waren ook langdurige vergaderingen waarin al die evaluaties besproken werden.

Nu ook hier. Eiever hoor ik dat mijn klacht aanleiding geeft me gewoon te onderzoeken, maar het is niet het moment dit te opperen.

Ik vraag wanneer de evaluatie plaatsvindt.

‘Dat gaat de zuster met u afspreken.’

Hij gaat me met gespreide armen voor en die armen blijven gespreid tot hij een verpleegster ziet aan wie hij mijn dossier geeft. Daarna maakt hij een kleine buiging voor haar. Hoofs, ja, dat is het woord: een hoofse buiging.

Ze kijkt even naar de instructies en zegt dan: ‘U boft.’

[p. 20]

Ik kijk haar vragend aan. Er moet immers eerst geëvalueerd worden, dan weet ik pas of ik bof.

‘Heeft u vanochtend gegeten?’ vraagt ze.

‘Nee.’ Sinds de verbouwing begonnen is, eet ik 's ochtends niet meer. Zelf snap ik het causale verband niet. Ja, ik heb geen keuken meer en misschien wil ik dat wel zo min mogelijk beseffen.

‘Er zijn twee uitvallers. Als het goed is, kunt u meteen terecht.’

Het gaat om een echografie. Heb ik vaker meegemaakt, maar toch merk ik iedere keer dat ik in een ziekenhuis ben dat het net is alsof ik er voor het eerst kom. Alsof ik onderdeel word van een geheel dat ik met geen mogelijkheid kan overzien. Dat komt ook omdat me altijd een vraag wordt gesteld waarop ik geen antwoord heb, terwijl ik ervan overtuigd ben dat ik dit antwoord wel zou móeten weten.

‘Gaat u maar in wachtruimte B zitten,’ zegt de baliemedewerkster.

Ik vraag: ‘En dan wijst alles zich vanzelf?’

Dat vraag ik in een ziekenhuis heel vaak: of alles zich vanzelf wijst. Omdat ik dit zo vurig hoop. Omdat ik zelf niks te zeggen heb. Omdat ik zo afhankelijk ben van alles wat zich al dan niet vanzelf wijst.

Al snel hoor ik mijn naam roepen. Een vriendelijke vrouw brengt me naar een kast. Daar kleed ik me uit. De kast is bedoeld voor kinderen. Op een plankje waartegen ik mijn hoofd stoot, staan speelgoedbeesten. Ik neem aan dat ze geen deel uitmaken van mijn evaluatie.

De deur van de kast wordt weer geopend.

‘U had alleen uw hemd uit hoeven doen,’ zegt een andere vrouw dan die me zojuist naar de kast heeft gebracht. Ze lacht vriendelijk en kijkt naar de kleren die ik aan had kunnen houden.

Ik wijs ernaar: ‘Zal ik...?’

‘Nee, laat u nu maar. Anders blijft u bezig. We zijn wel wat gewend.’

Die laatste woorden bevallen me matig.

Ze gaat me voor en vraagt: ‘Heeft u geen roze formulier meegekregen?’

Ah, daar is de vraag die ik vrees. Ik heb er wel een antwoord op: ‘Nee’. Maar dat antwoord is niet goed. Het had ‘ja’ moeten zijn.

Ze staat stil, kijkt ongeduldig naar een onzichtbaar punt ergens

[p. 21]

in een hoek van de onderzoeksruimte en zegt: ‘Dan kunnen we niets met u beginnen.’

Zojuist voelde ik al dat ik veel te veel kleren had uitgedaan, maar dat gevoel wordt nu sterker. Ze kan niets met me beginnen.

‘Wat nu?’ vraag ik.

‘Ik kan proberen even met de dokter te bellen.’

‘Misschien een goed idee,’ denk ik hardop met haar mee.

‘Maar hij is er waarschijnlijk niet.’

Ik weet niet wat ik hierop moet zeggen. Hij is er wel. Hij is er niet. Zij staat daar. Ik sta hier. Vroeger vond ik het al niks, al dat geëvalueer.

Wij kunnen niets met u beginnen.

Als ik mijn straat inloop, zie ik dat het busje van Fred er nog staat. Ik ben veel langer dan een uur weggeweest. Hij vraagt natuurlijk wat ik gedaan heb in het ziekenhuis. Ik draai mij om en loop nog even door de buurt. Dat doe ik tijdens de verbouwing vaak. Dan kijk ik naar huizen die ook verbouwd worden, het liefst naar verbouwingen die erger zijn dan de mijne.

Daarna moet ik toch naar huis. Mijn afwezigheid zal Fred irriteren. Ik denk ook aan het op een kanon lijkend apparaat.

Fred staat bij zijn busje en heeft me gezien. Terwijl ik hem nader, wijst hij nijdig naar het huis. Duidelijk is dat er iets niet gegaan is zoals hij wilde.

Dan maakt hij een ander gebaar: hij houdt zijn rechterhand boven zijn hoofd en beweegt razendsnel zijn vingers. Dit gebaar ken ik. De voetbaltrainer Leo Beenhakker maakte dit gebaar altijd naar een speler die er tijdens een wedstrijd niets van maakte. Het betekende: van het veld af jij! Alsjeblieft heel snel douchen!

Van Fred kende ik dit gebaar nog niet. Het kan van alles betekenen. Misschien evalueert hij mij ook wel. Ik voel dat ik mij moet haasten, mijn huis in, er is iets aan de hand, maar als ik voor mijn open deur sta, denk ik ineens dat ik me ergens anders heen moet haasten, die gedachte overkomt me, paniek die door me heen tuimelt, en ik draai me om en zie dat Fred een kleine buiging maakt, ik zie niet voor wie, het is een haast parmantig gebaar. Ja, de buiging lijkt op de buiging die de specialist maakte toen hij me overdroeg aan de verpleegster die zei dat ik bofte, terwijl ik even later helemaal niet bofte toen een andere verpleegster zei dat ze niets met me kon beginnen. Ik wil Fred vragen waarom hij buigt, voor

[p. 22]

wie, maar ik ben zo bang dat ik niet begrijp wat hij zal antwoorden, dat ik de woorden wel hoor, maar dat ik tussen die woorden geen verband kan aanbrengen. Natuurlijk weet ik ook wel dat ik slechts een droom ben, iemand die door iemand anders gedroomd wordt. Dat heb ik lang geleden al van Borges geleerd. Maar de banaliteit van de droom - moet ik dat degene verwijten die me droomt? Of mezelf omdat ik niet meer van de droom máák? Waarom doe ik dat? Waarom kan ik niet anders? Waarom denk ik zo vaak dat ik de enige ben die zich gedraagt als iemand die gedroomd wordt?

‘Einde oefening,’ hoor ik Fred zeggen, achter me. En meteen daarna: ‘Gaan met die banaan.’ Ik heb weer niet gehoord wat hij heeft gezegd.