De Tweede Ronde. Jaargang 23

[p. 4]

Nederlands proza

[p. 5]

Benno
Michael Frijda

Dit is Benno's favoriete plek. Zijn voeten steunen in de vork van de tak en zijn rug leunt tegen de krokodilachtige bast van de stam. Beneden, op het gras naast de boomgaard, loopt zijn grote broer Max. Max richt zijn geweer op Benno en haalt de trekker over. Benno sluit zijn ogen en denkt: Het is geen echt geweer, het is van hout. Als hij weer kijkt is Max verdwenen.

Benno zwaait naar de vlinder die voor hem zweeft. Hij beweegt zijn hoofd met de dansende vlinder mee. Zo maken ze een praatje. De vlinder wiegt heen en weer, steeds hoger alsof hij koers zet naar de eindeloos zachte, onbereikbare wolken. Daar zijn er niet veel van, en die er zijn, zijn helderwit en daar is Benno blij om. De lucht is blauw.

Benno kijkt naar de zon, uit een ooghoek. Hij ziet de zon wel maar de zon ziet hem niet. Even kijkt hij direct in het felle licht, de waarschuwingen van zijn vader tartend. Je ogen zijn gevoelig. Er zit een netvlies achter. Het netvlies is een velletje dat foto's maakt. Het kan verbranden als je te lang in de zon kijkt. Heel even ziet Benno de vlammende bol die zijn gezicht verwarmt en de bloemen verbrandt als je ze te vroeg op de dag begiet. Na een paar tellen ziet hij alleen nog maar vlekken. Ook met zijn ogen dicht blijft hij de vlekken zien. Benno lacht. Hij duikt voorover, van de tak af. Zachtjes wiegend zweeft hij naar beneden, tot zijn voeten de geurige bodem raken. De vlekken voor zijn ogen verdwijnen.

Vanuit de boom zijn alle grassprieten hetzelfde. Van dichtbij zie je dat er geen een precies even lang of dik is. De sprieten staan nog dichter op elkaar dan de bomen in het bos. Als je op de grond ligt kan je ieder moment een tor, een rottende vrucht of een worm zien opduiken vanuit het oerwoud. Met deze broek mag hij niet in het gras liggen van zijn moeder. Die is boodschappen doen. Als hij in de keuken is wanneer ze terugkomt, krijgt hij wat lekkers.

Laatst had ze kruidkoek. De geur was vreemd en heerlijk. Maar toen hij erop kauwde ontbrak een deel van de smaak die de geur hem beloofd had. En op het moment dat hij het had doorgeslikt, proefde hij weer heel even die onbegrijpelijke geur in zijn keel. Hij moest nog een stuk nemen. Steeds weer leek het of een volgende

[p. 6]

hap hem die in de verte liggende, volledige smaak zou laten proeven zonder meteen weer te verdwijnen.

Mama was woedend toen ze zag dat hij bijna het hele pak had leeggegeten. Max en papa kwamen ook de keuken in en gingen aan tafel zitten. Papa kent veel moeilijke woorden die Benno nog niet kent maar toen Benno vertelde van de smaak leek het of hij niets begreep van wat hij zei. Mama praatte niet tegen Benno. Met z'n drieën aten ze de rest van de koek op. Aan hun gezichten kon hij zien dat ze de vluchtende smaak niet opmerkten. Benno zat in de hoek van de keuken op de grond, in dezelfde ruimte als de anderen, maar hij was de enige die het rook. Benno is de enige die het weet. Als hij het kan uitleggen is hij niet meer de enige die het weet maar hij weet niet hoe dat moet. Hij was naar buiten gegaan, net als nu.

Benno loopt langs het huis. Papa is in de studeerkamer. Hij zit stil maar als je goed kijkt zie je toch dat hij beweegt. Overal staan boeken. Eigenlijk is hij vlakbij. Tussen Benno en de kamer waar zijn vader zit, is alleen maar glas. Anders zou hij zijn ademhaling kunnen horen, of het geritsel van zijn papieren. Zijn vader zou hem kunnen zien als hij de goede kant op keek. Hij weet niet dat Benno naar hem kijkt. Zachtjes zegt Benno een paar woorden die niet door het glas heen kunnen.

Terug in de boomgaard gaat Benno in het gras liggen. Hij staart in de wildernis en klopt op de grond tot het rozegrauwe uiteinde van een regenworm uit de bodem komt. Met duim en wijsvinger trekt Benno de worm naar boven. Het is een lange worm. Hij trekt eraan tot hij in twee stukken scheurt en de grijsblauwe brij er aan de uiteinden uitloopt. De worm kan niets terugdoen. Benno's handen blijven doen wat ze doen, als een bewegend ding in een fabriek. De stukken blijven bewegen. Het gekronkel is krampachtig en onbeholpen als kreten van pijn en wordt heftiger met iedere keer dat hij de stukken weer doormidden trekt. Benno kan niet ophouden tot de stukjes te klein zijn om vast te pakken en hij ze begraaft. Hij stampt de aarde stevig aan. Doodmaken mag niet. Mama houdt niet van oorlog en doodmaken. Max speelt met geweren. Hij wil altijd oorlog spelen. Benno zal niemand van de worm vertellen. Nu is het een geheim dat altijd is waar Benno is, behalve als hij er niet aan denkt.

Benno springt op. De vlinder is hem gevolgd. Het diertje trilt en fladdert vlak boven het gras. Voor hem is het grasdek nu ook een

[p. 7]

oerwoud. Hij is paars en bruin en de vleugels zien er uit alsof ze gemaakt zijn van gekleurd meel, zo zacht dat je het eigenlijk niet kan voelen, zo zacht als de wolken of de deken op zijn bed. De vlinder danst voor hem uit, alsof hij niet weet waar hij heen wil. Hij kan overal naartoe, naar de heg, in een boom of naar de mesthoop of de wolken, maar hij vliegt naar de grote rozenstruik.

Zijn vader kent de naam van de struik en hij spreekt die uit alsof hij een toverspreuk opzegt. Een van die bloemen heeft papa afgeknipt en in een vaasje op tafel gezet. Benno heeft lang naar de bloem gekeken. De kleur is roze en ook wit. Maar het is roze op honderd manieren. Op sommige plekken is het roze zoals zuurtjes, op andere plekken is het het roze van pudding. Elk blaadje heeft al die kleuren. Achter ieder blaadje zit weer een blaadje dat er net zo uitziet maar ook weer anders is. Ervoor en aan alle kanten ernaast zitten er nog meer. Je kan ze niet allemaal tegelijk zien en je kan ze niet tellen want ze staan door de war. Benno had niet kunnen zien waar precies de zoete geur vandaan kwam. De zware lucht had zijn neus en zijn hoofd gevuld tot er niets meer bij kon, maar toen hij van de bloem wegliep, verdween ook de geur alsof die er nooit geweest was.

Nu, in de zon vlak bij de struik, ruikt hij de rozen weer. De vlinder vliegt door de geur heen, tussen de talloze takken en sprieten door. De struik heeft zeker zoveel bloemen als de bloem op tafel blaadjes had gehad en ze staan al even erg door de war. Zonder zich te steken aan de doorns strijkt de vlinder neer op een van de rijke bloemen.

Als de vlinder hier blijft zitten, kan Benno er uren naar kijken. Maar de struik is groot, binnen de armen heerst een groen-en-roze schaduw waarin spikkels binnengedrongen zon fel opgloeien. Misschien is het dat licht dat de vlinder verleidt om een roos te kiezen die dieper in de struik ligt. Daar blijft het diertje zitten, stil als een bloem. In de schaduw van de struik lijkt de vlinder steeds meer op de andere rozen. Straks kan Benno niet meer zien welke de vlinder is. Voorzichtig, om zich niet aan de doorns te prikken, steekt Benno zijn hoofd tussen de takken. De rozen zijn nu ook links en rechts van hem, vlak naast zijn hoofd.

De vlinder vouwt de vleugels tegen elkaar aan boven zijn lijf. Dat heeft geen kleur. De vlinder lijkt een worm met vleugels.

Op een flauwe windvlaag wervelt de geur van de ontelbare rozen door zijn neus en hoofd als de suiker door een kopje thee.

[p. 8]

Traag deinen de roze bollen heen en weer. De doorns op de stengels komen gevaarlijk dicht bij de ragfijne vleugeltjes. Benno gaat op zijn tenen staan, steekt zijn handen uit en vouwt ze om het diertje heen. De vleugels trillen en vegen langs de binnenkant van zijn hand, zó licht dat hij niet zeker weet of hij het voelt.

Misschien is het die nauwelijks merkbare kieteling van alles die de lucht binnen de struik vult met vlinder, de geuren en de namen van bloemen en stervende dieren. Benno staart in de geluidloos zwevende wolk waarin tijd en taal en kleur niet meer te scheiden zijn omdat alles uiteenviel in zachte, gelijkvormige vlokken.

Ineens weet Benno dat hij een van die vlokken kan zijn, zo vermengd met alles dat niets meer uitgelegd hoeft te worden. Als hij hier blijft staan en zich niet verzet zal hij voorover vallen zonder de grond te raken en niet meer terugkeren.

Waar die overtuiging vandaan komt is een raadsel, maar ze is sterk en hij verzet zich er niet tegen. Het kan ieder moment gebeuren, nu, over tien tellen of over zestig jaar. Dat maakt niet uit. De tijd laat hem ongemoeid zolang hij zich niet beweegt en blijft staren. Wachtend op de val balanceert hij op de rand van de poel die hem lokt als de kleurige wereld achter een sprookjesdeur.

Er klinkt een blikkerig geluid. Het komt van heel ver, uit de ruimte buiten de struik waar niemand weet dat een vlinder hem aait.

Benno wil het geluid niet horen maar het dringt door de blaadjes tot het overal om hem heen is. Het trekt aan hem als een rinkelende wekker aan een slapende. Hoe Benno zich ook vasthoudt, het gerammel waarmee zijn moeder de fiets het erf oprijdt, sleurt hem achterover uit de rozenstruik, het zonlicht in.

‘Dag Benno,’ zegt ze.

Benno zegt niks terug. Hij holt weg, naar de achterkant van het huis. Daar is een waterkraan.

‘Tot straks,’ roept zijn moeder hem na. ‘Ik heb chocolaatjes.’

Pas bij de kraan vouwt Benno zijn handen open. Van de vlinder is niets over dan slijm en verfrommelde stukjes vleugel. In zijn handpalmen staan vlekken in de kleuren van de vleugels. Met zijn nagels krast hij het paars en bruin uit de jonge lijntjes in de huid. Het gaat niet snel genoeg. Hard duwt hij zijn handpalmen langs de bakstenen van de muur. De randen langs de uitgesleten voegen doen hem pijn. Het water uit de kraan wordt steeds kouder en brengt de zenuwen in zijn hand tot rust. Misschien is de pijn er

[p. 9]

nog, maar hij voelt hem niet meer. Benno herinnert zich nog wel dat hij de vlinder heeft doodgemaakt, maar hij voelt nu alleen nog de kou in zijn vingers die langs zijn armen naar boven vloeit.

Mama staat in de keuken. Als Benno binnenkomt aait ze over zijn hoofd. Haar vingers kruipen in zijn nek en krabbelen aan de haargrens. Dat is altijd fijn maar nu voelt het alsof er tussen zijn hoofd en mama's vingers een laagje lucht ligt. De kou waarmee hij de pijn in zijn handen heeft afgedekt, ligt als een laagje glas tussen hem en de buitenwereld. Zijn moeder slaagt er niet in zijn broeiende gedachten weg te vegen.

Hij wil geen chocola.

‘Ben je niet lekker,’ vraagt ze.

Als hij niet antwoordt, kijkt zijn moeder bezorgd. Ze leidt hem naar de kinderkamer. Hij voelt en hoort haar en toch lijkt het of hij er niet bij is. Ze stopt hem in bed voor zijn middagdutje. Haar handen duwen de lakens tegen zijn zij en zijn benen en ze drukt haar lippen op zijn voorhoofd. Ze ruikt naar afwasmiddel en mama.

Hij wil vertellen over de vlinder en de rozenstruik. Hij moet al die kleuren vertellen. Hij moet vertellen wat je voelt als je al die blaadjes en al die kleuren naast elkaar ziet en wat er gebeurt als je heel veel bloemen naast elkaar ziet.

‘Mama,’ zegt Benno.

Maar de ontelbare details waarin hij zijn gevoel probeert op te delen, verdringen zich tot ze niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. Ze raken door de war als de blaadjes in een bloem en verstoppen zijn keel.

Ondanks de schemering ziet hij scherper dan ooit de zachte lijnen van haar wangen en hals, de glinstering in haar ogen en de donkere strepen eronder. Hij zou zijn armen uit de dekens willen bevrijden en haar omhelzen, maar hij doet het niet. Hij doet zijn ogen dicht.

‘Slaap lekker,’ fluistert mama en ze loopt de kamer uit.

Maar Benno slaapt nog niet. Het ‘slaap lekker’ klonk vreemd, alsof het door een ruimte zweefde die zo groot was dat alleen de echo van het gezegde zijn oren bereikte. Hij houdt het beeld vast van zijn moeders gezicht zoals hij het daarnet zag. Het is onmogelijk om haar aan te raken want het is alsof er tussen hun gezichten een glasplaat staat, zo dik dat er geen enkel geluid doorheen kan, ook niet als hij heel hard zou schreeuwen.

[p. 10]

De schil van ruimte doet ook Benno's deken anders aanvoelen dan voorheen.

Tot dusver voelde de deken op zijn bed zo zacht dat het leek of die hem van buiten en van binnen aaide. Nu lijkt die zachtheid zomaar een gedachte die elk ogenblik weer kan verdwijnen.

‘Huis,’ zegt Benno binnensmonds en hij ziet het dak en vervolgens de ramen en de muren die van het huis de keuken, de gang en de kinderkamer maken.

‘Kamer.’

Als hij ‘deken’ zegt en helder voor zich ziet hoe de wol zijn buik en benen raakt, weet hij weer zeker dat de deken er is. En als hij ‘Benno’ zegt, ziet hij de duizenden fijne haartjes op zijn been rusten en weet hij zeker dat hij het is - Benno - die daar ligt.

Zonder dat hij iets zegt ziet hij in zijn handpalmen kronkelende stukken worm en even later de vernietigde, aan zijn vingertjes gekleefde vlinder. Hij voelt weer de pijn in zijn handen en hij wast ze aan de buitenkraan tot de kou hem weer rustig maakt.

‘Vlinder,’ zegt Benno. Ook nu volgt hij het diertje naar de struik. Voor hij de blaadjes heeft kunnen tellen, worden ze weer een bloem. En voor hij één roos heeft kunnen noemen, kruipt de vlinder dieper tussen de bloemen in de struik. Benno voelt weer de dreigende verleiding. De poel trekt hem aan alsof hij er hoort. Benno wankelt.

Nu klinkt er geen gerammel van zijn moeders fiets om hem achterover te trekken. Hij zal door de rozenlucht vallen, roze en wit en ontelbaar worden, één met alle dingen. Benno zinkt weg in die andere wereld, waar alles voelt wat hij voelt en waar geen geheimen te vertellen of te verbergen zijn.

‘Benno!’ roept Benno. Maar al wat hij ziet is het gat in de tuin dat zijn aanwezigheid zojuist achterliet. Benno is er niet meer om te vertellen wat hij ziet.

Net op tijd grijpt zijn lichaam in. Zijn benen trappen krampachtig in het luchtledige en onderbreken zijn val, vlak voor hij helemaal uit het oog verdwijnt en de som der dingen zich voorgoed achter hem sluit.