De Tweede Ronde. Jaargang 21

[p. 25]

De meelezer
Willem Jens

In het najaar van 1995 bezocht ik een vriend die kort voordien te horen had gekregen dat hij niet lang meer te leven had. Ik gaf hem de late Beethovenkwartetten, en hij zei dat hij dat erg op prijs stelde, nu hij geen tijd meer zou hebben voor de symfonieën van Bruckner of voor Oorlog en vrede, maar er nog slechts plaats zou zijn voor poëzie en kamermuziek.

Nu ik als meelezer van de nieuwe poëtische vertaling van Dante's Divina Commedia eindelijk kan zeggen dat ik dat werk in zijn geheel zo volledig mogelijk in mij heb opgenomen, moest ik daaraan denken. Mijn vriend doelde er onder andere op, dat van iedere nog gezonde geschoolde mens verwacht wordt, de litteraire canon tot de zijne te maken.

Wat Dante betreft, was dat mij maar zeer ten dele gelukt. Ik was begonnen in een Duitse vertaling van de Commedia, alras overgestapt op die van Pater Kops, las tussendoor Vita Nuova, maar kwam in Dante's hoofdwerk nooit verder dan de veertig procent Italianen die serieus aan het lezen ervan begonnen waren: wij hielden ermee op na Inferno.

Met de aankoop, antiquarisch, van Frederica Bremers letterlijke vertaling begon ik met nieuwe energie ook het Italiaans te lezen, daarbij geholpen door ‘inleidende verklaringen naar aantekeningen van Wilhelmina Kuenen’, en door wat een eerdere bezitter van mijn (driedelig) exemplaar in uiterst verfijnd potloodschrift had bijgedragen. Maar ook nu weer bleef ik steken: ik kwam weliswaar halverwege Purgatorio, maar haakte ontmoedigd af.

Studie of interesse-zomaar brachten mij tot wat ik graag doe: lezen over iemands leven en werk. En zo vernam ik wat zo uiteenlopende grootheden als Ernst Robert Curtius (Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter) en Hélène Nolthenius (Duecento), T.S. Eliot en Anton van Duinkerken over of naar aanleiding van Dante te zeggen hadden.

Mijn korte flirt met Italië combineerde ik met mijn liefde voor de letterkunde van de (Nederlandse) Negentiende Eeuw: ik grasduinde in Ten Kate (J.J.L.), Verwey en Boeken, wier Dante-ver-

[p. 26]

talingen ik, in de trant van Pieter Bas, ‘op een Woensdagmiddag welwillend [bekeek] en [wegwierp]’.

Ook de vertaling in proza van Frans van Dooren bracht mij nooit zo ver, dat ik Paradiso bereikte.

Voorjaar 1998 droeg ik, tijdens een praatje met Ike Cialona, op de hoek van de Museumbrug en de Weteringschans, een gedicht voor dat ik ooit voor de vriend uit de aanhef geschreven had. Daar komt een regel in voor die verwijst naar Nel mezzo del cammin di nostra vita, en misschien kwam Ike daarom wel ter plaatse op het idee, mij te vragen of ik Peter Verstegen en haar bij hun aanstaande vertaling van de Commedia hinderlijk wilde volgen.

Er brak een hectischer tijd aan dan ik verwacht had: grammaticaal, prosodisch en stilistisch lag ik meer dan twee jaar op de loer bij de vertaling van die vaak hilarische Jeroen Bosch-taferelen van liefdeloze weerwraak (contrapasso) in Inferno; van dat tergend hopen in Purgatorio; van die van de Summa Theologiae van Thomas van Aquino doordesemde geloofswereld in Paradiso. (En ik schrok van Beatrice's houding toen Dante haar uiteindelijk mocht ontmoeten.)

Ik liet mijn wikken en wegen van tijd tot tijd uitmonden in alternatieven, waarbij ik er altijd voor moest zorgen dat het rijmschema niet als een kaartenhuis ineenstortte.

Ik drong er op aan dat geen beeld van Dante verloren zou gaan, tot Peter Verstegens vertaal-adagium ‘Zo letterlijk als mogelijk, zo vrij als noodzakelijk’ mij heel wat last van de schouders nam.

Ik schafte mij de edities van Sapegno, Dorothy Sayers en Pézard (een ‘Fundgrube’) aan, markeerde mijn Dante-bibliotheekje met een afbeelding van de prent die Peter Vos maakte bij Canto IV, vers 127 van Purgatorio (Ed ei: ‘Frate, l'andare in su che porta?’), maakte jacht op het Dante-horloge van Swatch, tot ik op Heathrow te horen kreeg dat het een ‘collector's item’ geworden was. En ik werd gewaar dat zovelen in den lande groepjes hadden gevormd ter bestudering van l'altissimo poeta; de weerkaatsing van de eretitel die Dante in Inferno IV, vers 80 aan Vergilius gaf.

Maar vooral: ik volgde met spanning, die ontelbare malen, het spel van de aangebrachte wijzigingen, waardoor ik mijn meelezerschap niet alleen ervoer als een grote eer, maar vooral als een buitengemeen genoegen.

Een ding zit mij nog steeds dwars: toen alles in kannen en kruiken leek, ontdekte iemand die van een afstand de werkzaamheden

[p. 27]

gevolgd had, een foutieve verledentijdsvorm. Telkens als ik daaraan denk, zak ik - misvorming van de meelezer? - van schaamte de grond in. En nog een geluk dat ik agnost ben: ik zou mij anders in Inferno wanen. In de achtste kloof bijvoorbeeld; die der slechte raadgevers.