De Tweede Ronde. Jaargang 21

[p. 16]

Dante en ik

[p. 17]

Dante als blikopener
Anneke Brassinga

Ik was een geprangd schoolkind. Niets wees erop dat er een toekomst kon bestaan waarin ik vrij, vrolijk en ontplooid zou zijn. Ik wil niet klagen, maar het leven bestond uit dwang, sleur, een onbestemd, gestaag knagend gevoel van schaamte, en een even onbestemd, sporadisch opwellend gevoel van ontroering. Wie wordt geboren in een gezin waar de opvoeding voornamelijk bestaat uit leren afwassen en bedden opmaken, vooral niet lachen en zeker niet huilen, kent het geluk alleen als het naamloos weemoedige en verlokkende dat op zomeravonden aan de hemel bloeit als zachte gloed, als het landschap van de andere wereld, ver weg. Er was geen geloof, weinig hoop, weinig liefde. Van mythologie wist ik alleen iets door twee verfomfaaide stripboeken, de Illustrated Classics, met de Ilias en de Odyssee.

Veertien was ik, in de derde klas van de hogere burgerschool zonder Grieks en Latijn, en het enige wat mij dag in dag uit akelig helder voor ogen stond was: hier, in deze lokalen, in deze kale gangen, tussen dit gewemel van vreemden, hier is de hel. Hier kom ik eeuwig te laat, word ik eeuwig geplaagd omdat ik de kleinste ben en een bril op heb, hier word ik tot het einde der tijden bekogeld met gummetjes en kammetjes, en als ergste beproeving moet ik mijn stem verheffen, het goede antwoord geven als het mijn beurt is.

Eén leraar Nederlands was er die bij mij het smachtende zomeravondgevoel wekte, mijnheer Blok met zijn diepe stem die klonk als een klok, zijn paarse colbertje en het marmerbleke van zijn gezicht met daarin zachte, felle, donkerbruine ogen. Schallend lachen kon hij ook. Mijn adoratie voor deze man die pijprokend voor de klas op en neer beende en ons de regels van de grammatica uiteenzette als was het niet alleen een belangwekkend maar ook een aangrijpend onderwerp, was schuchter en uitte zich vooral in spijbelen en in mijn lectuur: Arthur van Schendel, Nijhoff en Aart van der Leeuw, melancholiek en zonder fierheid.

Hij moet beseft hebben dat een kind, al is het maar één keer, iets van het sublieme moet proeven, om moed te vatten en niet ten onder te gaan in de wereld van het gezond verstand, van aardrijks-

[p. 18]

kunde, gymnastiek en kolen halen in de kelder. Hij las aan die derde klas Dante voor, in vertaling, met zijn prachtige stem, en het beetje dat ik ervan begreep deed mij duizelend ontwaken. Vanaf dat moment wist ik, al kon ik er geen woord over uitbrengen: de wereld is immens. Wie leeft, beweegt zich door die immensiteit heen - lijden, geluk, alles speelt zich daarin af, daardoor omringd. Je kunt reizen in de onbekendste oorden van de geest waar niemand nog voet heeft gezet - L'acqua ch'io prendo già mai non si corse - de wereld die je soms op zomeravonden hebt bevroed, bestaat echt, er is over geschreven door mensen zonder schaamte, vol trots en verhevenheid. Wat ik begreep was dat in die verten, zo plastisch opgeroepen dat ze nooit meer verijlen, een individu - dus waarom ik niet - zijn eigen weg kon vinden, zich kon laten leiden door verlangen, volharding, l'amor che mi fa bella.^* Het was van een andere orde dan alles wat ik al aan leesbetovering had meegemaakt. Het opende de kooi. Ik kon gaan vallen en opstaan.

Twintig jaar later las ik Dante zelf, The Divine Comedy, een tweetalige Engelse editie waarin ik eindelijk de compacte schoonheid van het Italiaans kon bewonderen, en evenzeer de vertaling in terza rima van Geoffrey Bickersteth, met een toon, souplesse en elegantie die het gespiegeld lezen van linker- en rechterbladzij tot een diep genot maakte, nog versterkt doordat ik in een Toscaanse tuin vol bloeiende irissen lag. Ik werkte er aan de vertaling van een boek dat uit alle macht naar het immense reikt - Der Tod des Vergil, van Hermann Broch. Lezend in Dante was het vertalen van de zielsomzwervingen die Broch zijn Vergilius op weg naar de dood laat maken, niet louter een broodwinning; ik had ook het gevoel een eerbetoon te brengen aan het vermogen tot het sublieme, de scheppingskracht waar de meeste literatuur, ook Brochs roman, op z'n best naar verwijst.

Maar zonder de verlossende uren met Dante, voorgelezen in de hel van de middelbare school, had ik misschien nooit geweten dat zo'n vermogen bestaat, dat het in teksten voortleeft, redding biedt.

* De geciteerde regels: Paradiso, canto 2, regel 7; canto 12, regel 31