De Tweede Ronde. Jaargang 21

[p. 45]

Nederland en ik
Sana Valiulina

Mijn eerste ontmoeting met Nederland verliep via het geschreven woord. Ik was een jaar of tien, elf, en op een dag dat ik me verveelde, pakte ik het eerste het beste boek van de plank, uit de grote boekenkast van mijn vader. ‘Het land der wonderen’ heette het, het boek, dat het wonderland genaamd ‘Gollandija’ tevoorschijn toverde. In het Wonderland schrobden huisvrouwen fanatiek de stoeptegels voor hun huisjes, verslond men met het hoofd in de nek vette haringen op straat, zaten mensen bijna altijd met hun trui aan op het strand, vanwege de wind, die ook de wieken van de molens geen seconde rust gunde. Het Wonderland was een dynamische, rusteloze wereld: fietsen trapten tegen de wind in, ronde kazen rolden naar de marktplaats, metershoge golven bestormden kilometerslange dijken, de Vliegende Hollander kon maar geen stille haven vinden en alleen een klein jongetje - hoe heette hij ook alweer, was het in de tijden van de Spaanse oorlog? - stond eeuwenlang met zijn kleine vingertje in een gaatje van de dijk, blauwbekkend, verlamd bijna, maar vastberaden om zijn land van de zee te redden. De kleine held stierf uiteindelijk, zoals het hoort. Wat leek hij op die andere, Sovjet-martelaars, die tijdens de Oktober-revolutie en De Tweede Wereldoorlog bij bosjes hun jonge levens offerden voor hun vaderland, en die ons als voorbeeld moesten dienen. Ik veegde mijn tranen af en las verder. Ondanks de pagina's over de ongelijke strijd tussen het grootkapitaal en de arbeidersklasse, die ik meestal achteloos oversloeg, bleef mijn fascinatie voor Het Wonderland net zo standvastig als het jongetje met zijn vingertje in die dijk. Of ik mijn ziel toen aan ‘Gollandija’ verloor, weet ik niet. Maar het was een stil begin van een lange romance tussen mij en het land welks naam in het Russisch - Gol-lan-dija - een vrouwelijke uitgang heeft, en met die dubbele ‘l’ in het midden, op de wielen van de naburige ‘o’ en de ‘a’ gezet, eindeloos in je mond rolt, zoals de ronde kazen op de Goudse markt.

Ik zette het boek terug op de plank, en ‘Gollandija’ verdween weer, net zo geruisloos als ze was verschenen, om een paar jaar later mijn leven voor een tweede keer binnen te glijden, ditmaal op zilveren schaatsen. Mijn tweede ontmoeting met haar vond plaats

[p. 46]

in de winter, op een onmetelijke ijsbaan, waarin het Wonderland veranderd was. De ontstuimige wateren van Gollandija leken getemd, maar op het ijs speelde zich een diepmenselijke drama af vol afgunst, nijd en jaloezie. Intens leefde ik met de positieve held mee, die vele malen op de proef werd gesteld maar uiteindelijk de belangrijkste schaatswedstrijd won, dankzij zijn volharding en goedheid. ‘De zilveren schaatsen’ was een perfect Amerikaans boek dat onontkoombaar naar een ‘happy end’ leidde. Met een bevredigd rechtvaardigheisdgevoel sloeg ik het boek dicht en bleef nog even dromerig naar de blauwe horizon van Gollandija staren, waarachter Peter - heette de hoofdpersoon zo? - geruisloos op zijn zilveren schaatsen verdween.

Na jaren niets van Gollandija vernomen te hebben hoorde ik haar naam opeens in de halfdonkere kleedkamer van de melkfabriek in Tallinn, waar ik toen werkte. ‘Er komen specialisten uit Gollandija,’ zei één van de melkvrouwen en knipoogde. ‘Twee jonge mannen en één wat oudere’. De komst van de specialisten liet de harten van de melkmeisjes harder kloppen. De meisjes van de afdeling waar de Hollandse apparatuur geïnstalleerd zou worden, liepen met gestifte lippen en hoog opgeheven hoofden rond. De fabrieksmacho's verbleekten hopeloos in de gloed der nieuwkomers, die overigens, nog door niemand gezien waren. ‘Het wachten op de Hollanders' kreeg de lading van het ‘Wachten op Godot’, maar in tegenstelling tot deze laatste daalden de eersten op een dag werkelijk af in de afdeling ‘Melk en room’. ‘Nog nooit zulke witte tanden gezien,’ vertelde een meisje van die afdeling bewonderend. Maar de Hollanders trokken zich niets van de meisjes aan. Met snelle pas liepen ze, onder begeleiding van de directeur of de onderdirecteur, door de fabriek heen, onbereikbaar in de schittering van hun brillenglazen en roomwitte tanden. Hun witte jassen wapperden wild om hen heen alsof ze de wind uit Gollandija met zich mee hadden genomen. Ik heb ze nog een keer gezien, op een fabrieksfeestje, stralend en glimlachend, in het gezelschap van de blonde directiesecretaresse, en hoewel ze maar een paar meter van me af stonden, leken ze mijlen verder weg dan die Peter met de zilveren schaatsen, toen hij achter de horizon verdween.

Na die drie Hollanders verdween Gollandija weer uit mijn leven. Een jaar of vijf later verscheen ze in een geheel andere gedaante.

[p. 47]

Die man achtervolgde mij - dat was duidelijk. Hij zat tegenover me met zijn attaché-koffertje op schoot en bekeek mij door zijn dikke in een gouden montuur gevatte glazen. Met zijn dure pak en sjieke schoenen was hij een ongewone verschijning in de Moskouse metro. Ik stapte uit, hij ook. In de overvolle lange gang haalde hij mij in: ‘Ik zoek iemand om iets moois mee te delen.’ Ik haalde mijn schouders op en liep snel verder, naar de uitgang. Op straat haalde hij iets uit zijn koffertje en mijn hart sloeg een slag over. Voor mijn neus zag ik een slanke fles gevuld met een goudgeel vocht, dat van de zon afkomstig leek. Op een glanzend, zwart etiket straalden vier magische letters B-O-L-S mij tegemoet. Gollandija had me niet in de steek gelaten, op een donkere Moskouse avond stuurde ze me deze zonnige groet die ze in het attaché-koffertje van een Russische patser had verstopt. Ze had de chauffeur van de patser ziek gemaakt zodat deze voor het eerst in vijftien jaar de metro moest nemen. Tien minuten later zaten we in een verlaten park en dronken om de beurt het mierzoete spul dat naar eierdooiers smaakte, uit het dop van de fles. Ik mocht de fles, die nog voor de helft met Gollandija was gevuld, meenemen. De patser heb ik nooit meer terug gezien, het spul heb ik in mijn eentje thuis opgedronken, want Gollandija was alleen van mij en ik wou haar met niemand delen. Misselijk, maar gelukkig waste ik de fles af en zette er drie verwelkte rozen in. Wie of wat zou de volgende bode van Gollandija zijn?

Een jaar later had ik een kale vriend die, het leven in een totalitair land beu, ervan droomde om naar Gollandija te vluchten. In een boot, als verstekeling. Hij kende een jongen uit Holland, die in Moskou Russisch studeerde, en die volgens mijn vriend, voor de Inlichtingendienst van Gollandija werkte, en die zou hem daarbij helpen. ‘Misschien regelt hij een plaatsje voor ons tweeën’, zei mijn vriend. Met zijn drieën gingen we een keer naar een sjiek hotel, dat verboden gebied was voor Russen. Bij de ingang stonden drie grote dikke portiers, die meer op generaals leken. Van mijn vriend moest ik ‘KLM’ roepen. Het waren de volgende magische tekens die mijn geheime band met Gollandija versterkten. De deuren gingen open - het toverwoord ‘KLM’ had gewerkt - en ik bevond me in een glazen droompaleis waar alleen buitenlanders, KGB'ers en hoeren mochten komen. Zouden ze in Gollandija ook zulke prachtige gebouwen hebben? Ik keek naar de Hollandse kennis, maar durfde hem niet met mijn vragen lastig te vallen. Het was een rare

[p. 48]

jongen, hij draaide met zijn lichtrode hoofd steeds alle kanten op en had een zweverige blik die ook hier, binnen, naar de hemel was gericht. In één van de talrijke cafetaria's aten we iets, dat helemaal niet Russisch smaakte, en begaven ons toen weer op de grauwe Moskouse straten. Voordat ik het met mijn vriend uitmaakte, heb ik nog een paar weken zijn wilde plannen over Gollandija moeten aanhoren. Hij was er zeker van dat zijn geluk in de stad Groningen lag.

Mijn geluk ligt, net als dat van vele mensen, ergens in een ander zonnestelsel. Het zou heel goed kunnen, dat het Gollandija uit mijn jeugd zich ook op die andere wereld bevindt. Daar ligt ze veilig en schoon, dagelijks door ijverige huisvrouwen geboend en gepoetst. Overgoten door een zon, die de kleur van BOLS Advocaat heeft. Dag en nacht bewaakt door het kleine jongetje, dat liever sterft dan dat hij zijn vingertje uit het gaatje haalt. En zo hoort het ook. Dromen moeten gekoesterd worden, regelmatig bijgehouden, want ze moeten je hele leven mee.

Maar dat wist ik natuurlijk nog niet, toen, op die dag, dat ik mijn voet op de bodem van Gollandija zette. Op de glanzende tegeltjes van Schiphol International Airport, om preciezer te zijn. Ik greep de hand van mijn Hollander vast en liet me door de lichte, rumoerige gangen meevoeren. Gollandija bleek taxi's te hebben die niet naar benzine stonken, en perfect geasfalteerde wegen waarop kleurige auto's geruisloos in gedisciplineerde rijen voortbewogen.

Mijn eerste daad in Gollandija, nadat ik me even had opgefrist, was het sluiten van een tijdelijke ziektekostenverzekering. In Gollandija liep niemand onverzekerd rond, vertelde mijn Hollander, een gebroken been kon je financieel ruïneren. Na tot dit doel een bank te hebben bezocht kochten we heerlijke ham en kaas bij een kruidenier, die meer op een professor leek. En iedereen lachte tegen me. Bakkers, treinconducteurs, obers, apothekers, hoeren, zittend in hun glazen vitrines... Gollandija was natuurlijk heel blij om mij te mogen begroeten. Ik lachte terug, maar na een paar maanden gingen mijn kaakspieren pijn doen. Ik liep langs etalages met ronde kazen en rijen sierlijke BOLS-flessen, en lachte niet. Niemand kon me iets zinnigs over het jongetje met zijn vingertje in de dijk vertellen. ‘De zilveren schaatsen’ vonden ze maar een Amerikaans kitsch-verhaal, en het leek alsof alle honden van de wereld hun drollen op de Amsterdamse straten achterlieten. Maar

[p. 49]

Gollandija bleef lachen, met een gelukzalige, onbestemde lach, tegen iedereen en tegen niemand gericht. Zij had, kortom, een eigen leven dat niets met mij te maken had. Ik voelde me verraden, in de steek gelaten, en ik had het altijd koud, vooral in de winter, toen ‘Gollandija’, in plaats van om in het sprookjesachtige ijslandschap van ‘De zilveren Schaatsen’ te veranderen, liters regen uit haar grauwe hemel op me uitstortte. Ik kocht een donsjack, een stevige paraplu, en besloot de scherfjes van mijn droom te gaan oprapen. Misschien kon ik er een nieuw leven uit puzzelen, mijn nieuwe Gollandija.

Tien jaar later ben ik nog steeds met die puzzel bezig. En ik denk niet dat ik er ooit klaar mee ben. Na elk figuurtje dat ik heb gelegd, ontdek ik weer een gapende ruimte die nog gevuld moet worden. Met die droomscherfjes die nooit opraken.

Maar achter die altijd onvoltooide, dynamische, plagende puzzel kan ik soms de contouren en het schijnsel van mijn eerste Gollandija onderscheiden, dat tegen mij lacht en weer naar dat andere zonnestelsel verdwijnt.