De Tweede Ronde. Jaargang 21
(2000)– [tijdschrift] Tweede Ronde, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 26]
| |
Hydra - Asturias
| |
[pagina 27]
| |
Vooral het gedicht van Terres, mij onbekend, lijkt me van de soort die geschreven móest worden. Die rozen die naar binnen bloeien vind ik schitterend, al weet ik niet waarom en kan ik er dus geen redelijke verklaring voor bedenken. In r. 64 zal wel iets als consumptie hebben gestaan, dat geloof ik beide betekenissen vertering en tering kan hebben. Dat is dan een heel bevredigende oplossing die ik u benijd. En nu duik ik weer schielijk in de lectuur van W. Jonkers Jevgéni Onégin, de gebeurtenis van de decade, die u zich evenmin moet laten ontgaan als Verstegens recentelijk bij Bakker verschenen poëziebijbel Natuur zal kunst nooit blijvend evenaren.
Buiten is de natuur als van glas. In deze doorgaans licht nevelige contreien zie je zelden de bergen van Argolis, ditmaal besneeuwd zelfs en de Hymettos als op blauw geëtst. Dan zou je zelfs de literatuur er voor een dag aan moeten geven, zo zeldzaam is dat. | |
Geachte heer Fondse,Voor akwariumliefhebbers is de Hydra een gesel. Hak je die aan mootjes, dan groeit elk stuk weer uit tot volwaardig exemplaar. Alleen de Multifiliis is erger. Uw brief straalt genieten van uw noodlot uit. In Spanje zag ik ook mooie dingen, maar er komen geen passages uit mijn schrijfmachine als uw laatste alinea, met een kijkje in het landschap als een plaatje uit een toverlantaren. Ik dacht aan Norman Douglas over Calabrië, of Henry Miller over die Colossus. Kunt u mij zeventig anekdotes leveren over uw nieuwe land? Een dagboek waarin u àl uw Griekse herinneringen gooit? In de hoop dat mijn brief niet te kort is, met vriendelijke groeten,
P.S.: Kunt u in dat dagboek ook gewag maken van: - uw liefde-haat verhouding tot de Griek? - aanpassingsmoeilijkheden bij uw periodieke her-emigratie? - uitspattingen? - uw vergrieksing? | |
[pagina 28]
| |
Waarde Noorderwier,Iemand attakeren waar hij het zwakst is, u durft! Maar zonder gekheid, het zit er niet in. Ik ben om te beginnen lang uit de running geweest en het weinige dat ik produceer gaat naar DTR. O, wat zit ik met een vreselijke achterstand, ik word er dol van. Evengoed bedankt voor de eer. Er zijn veel echte schrijflustigen, een genus waartoe ik niet behoor, helaas. Dat moest toch uit mijn poëzie gebleken zijn. | |
Geachte heer Fondse,Er zijn komponisten die je niet opvoert. Er zijn reputaties die je niet leest. Een karikatuur van Levine in de New York Review of Books weerhield me er helemaal van het monstre consacré Majakovski te lezen. Laatst nam ik in godsnaam zijn ‘Oorlog en heelal’ mee uit de bibliotheek. Vanaf de eerste strofe viel ik voor hem. Zijn oprechte hartstocht maakt grossen dichters minder leesbaar. U hebt die hartstocht bewaard. Wat een vondsten, keer op keer, in uw vertaling! Was u zelf vervoerd? Uw spannende nawoord liegt er ook niet om. En wat een groot dichter, die nog 60 jaar na zijn dood iemand zo op de bres doet springen (tegen die aantijgingen van Chodásevitsj). Dat vind je toch verder alleen bij een Multatuli? Mag ik u drie vraagtekens bij uw hartverwarmende vertaling leggen? - 1
Maar misschien
is van de tijd, dat kameleon,
de laatste kleur al verschoten.
In De Wondere Wereld der Dieren hoort het beestje onzijdig te zijn: het kameleon. In overdrachtelijke zin is kameleon mannelijk. En dat lijkt me hier het geval.
-2
Hoofd,
werp je trots en vervoerd weer op.
| |
[pagina 29]
| |
Hier kan de lezer, die trots, door onmiddellijke associatie met, en verwachting van, het bescheiden van je af (werpen), als zelfstandig naamwoord leest, een verwarrend zeugma in zien.
-3
Steden tot vormloze leemhoop verschroot
Er zijn Engelse en Amerikaanse auteurs die de Latijnse oorsprong van hun woorden uit het oor zijn verloren. U weet natuurlijk waar Lapis lazuli vandaan komt. Maar zij hebben het over ‘a dilapidated wooden shack’. Je kunt niets verschroten tot leemhoop. Ik heb de Hoogovens gebeld. Dhr Nijhuis: ‘Zoals wij kooks zeggen, spreken wij van schrot. Met één o en één t. Schrot houd je over als je een leeggeplukte auto door een versnipperaar haalt. Wat u misschien met papier doet’. Hij bevestigde wat ik taalkundig had aangevoeld.
*** | |
Waarde Noorderwier,Er zijn inderdaad reputaties die je niet leest, veelal omdat één pagina al voldoende is, en anders wel omdat de namen van hun bewonderaars je al genoeg zeggen. Is dat monstre consacré van uw eigen vinding? In dat geval proficiat, want het is zeer doeltreffend, al moet direct gezegd worden dat Majakovski al afdoende is gedisculpeerd door Pasternak: ‘Na zijn dood is men hem onder dwang gaan invoeren, zoals de aardappel onder Catharina de Grote. Dit was zijn tweede dood. Daaraan heeft hij geen schuld’. Als Oorlog en heelal uw eerste leespoging is, dan heeft u nog wat voor de boeg. Over een paar weken komt zijn Tragedie (1913) uit bij Huis Clos in Heerlen, zijn eerste werk van grotere omvang. De oplage zal zoiets als 350 exx. zijn, ter gelegenheid van mijn zestigste verjaardag komende maand. Ik zeg u dat maar, voor het geval dat. Een herdruk in die uitvoering zal er niet in zitten. De verspreiding is in handen van Plantage/G&S in Leiden, opvolger van De Lantaarn. Of ik zelf vervoerd was door die tekst? Ja, wat dacht u. De kunst is alleen die vervoering over een jaar uit te spreiden, die woorden komen niet vanzelf. Het gaat ermee als met het zelf | |
[pagina 30]
| |
schrijven van poëzie: het lukt pas door je te ontledigen van alles wat het scheppingsproces in de weg kan staan. De vervoering zit waar-ie hoort: in de woorden. Door ze te herlezen krijg ik aan die vervoering weer deel, los van het feit dat die van mijn eigen maaksel is. Het zou niet anders zijn als die tekst door een ander gemaakt was. A propos, het accent ligt bij Chodasévitsj op de e. Kent u mijn Ch.-vertalingen gebundeld in Het glas dat geen leugens verdraagt? (* Uitverkocht) Een dichter om warm voor te lopen en koud van te worden. Ik zou hem niet te lijf zijn gegaan, als ik hem niet zo bewonderde. Als een ander Maj. zo had aangevallen, dan zou ik er mijn schouders voor hebben opgehaald. Een paar bladzijden Russisch herlezen en de grote opluchting gevoeld van dat ik dit werk tenminste achter de rug heb. Met Tragedie heb ik nu mijn M.-project afgesloten. Tot meer ben ik niet in staat ook al omdat ik het m.i. waardevolle van zijn werk nu wel heb gedaan. Met vriendelijke groet en beste wensen, en ook met dank voor uw scherpe lezen | |
Geachte heer Fondse, Re:Een wolk in broekWat een meeslepend gedicht! En wat een ‘geïnspireerde’ vertaling! Bij passages als
Ieder woord van hem,
Zelfs de grollen
die hij braakt uit zijn schroeiende keel
storten naar buiten als nakende snollen
uit een brandend bordeel.
had ik zin te applaudisseren. Hoewel ik blij was te lezen dat hij, in 1926, het anti-semitisme aanviel, trof me zijn oproep
Hijsen maar, lantarenpalen, hoger
het bebloed karkas der kruideniers!
zeer onaangenaam. Dit is geen dichterlijke metafoor meer. Dit is een regelrechte oproep tot een voorbereiding van een massamoord. Zó was Lenin een rücksichtsloze wegbereider van Gulag in die tijd. | |
[pagina 31]
| |
Op uw vertaling zou ik geen kritiek weten te leveren, behalve dat sommige woorden, als snollen en lichtekooien, wat archaïsch zijn. Voor mij is ‘scabreuze witz’ mooi en goed, maar tijdens de lectuur ervan (= het lezen), besefte ik dat u een intelligente vriendenkring hebt met vanzelfsprekend grote woordenschat. Weg ban! Zo gewaagt u in uw informatie op blz. 70 van een chrestomatie. 0,015% van onze bevolking weet wat zoiets is. Natuurlijk is niemand, behalve een vertegenwoordiger van onze intelligentsia, hier geïnteresseerd in Majakovski. Mensen als u en ik kunnen de inkongruëntie van ‘gekultiveerd rauw’ taalgebruik best aan, gewapend als wij zijn met de stootkussentjes van de ironie. Maar het valt me op hoe in Rusland bij Majakovski's begrafenis 150 000 mensen aanwezig waren, en er hier nog geen duizendste gedeelte zijn werk zelfs maar leest, laat staan op de begrafenis van een Bloem of Achterberg komt. Zit er dus niet iets tegenstrijdigs in het feit dat de revolutionaire, voor het proletariaat schrijvende Majakovski zo'n - dit bedoel ik niet ironisch - beschaafd iemand als u als vertaler heeft? Had Jan Cremer, die twee voortvarende toneelstukken schreef, de (onbedoelde?) ironie van al die uitdrukkingen als ‘bloemrijk lustoord’, ‘een ongehoorde troep’ er niet uit kunnen flikkeren ten gunste van iets meer recht voor zijn raap? | |
Waarde Noorderwier,U leest een tekst waaraan ik 30 jaar geleden ben begonnen. Die tekst pakt u nog steeds, bijna 80 jaar nadat het origineel werd geschreven. Zo'n tekst moet dus kwaliteiten hebben. Dat vond ik destijds ook en dat heeft toen mijn leven bepaald. Dat heb ik ingezet voor een dichter tegen wie ik net zo veel bezwaar heb als u, en niet alleen op grond van de door u gewraakte regels
Hijsen maar, lantaarnpalen, hoger
het bebloed karkas van de kruideniers.
Maar wat een kracht hebben ze in combinatie met de twee voorafgaande regels en in het geheel van de context. Wat moet die man zijn samenleving diep gehaat hebben en diep geloofd in een toekomst. Als u beter in hem ingelezen raakt zult u steeds meer oog krijgen voor zijn amibivalentie. | |
[pagina 32]
| |
Natuurlijk was Lenin een massamoordenaar. En ook een heiland der verworpenen. Zoiets als Jezus, genaamd de Christus, prediker der liefde, brenger van het zwaard. Wat verwacht je van de mens als de Zoon Gods al niet deugt? Jammer dat u geen kritiek op mijn vertaling kunt leveren! Snollen en lichtekooien doen voor mij niet archaïsch aan, de woorden hebben precieze betekenissen. Je moet over een enorme woordenschat beschikken om op het juiste moment het bruikbare woord eruit te kunnen pikken. Majakovski kreeg steeds te horen dat hij te moeilijk was voor de massa's. Dat zal ook wel zo geweest zijn. Die Kunst ist nicht für den Pöbel da, zei Goethe. Zodra ook de armste zich met kunst bemoeit, houdt hij/zij op alleen nog maar Pöbel te zijn. Zo iemand zoekt op wat chrestomatie is, steekt zijn licht op. Het is niet anders. Wie piano spelen wil lere noten lezen. Dat vergt inzet. Majakovski is hier, en nu ook in Rusland, een dichter voor de geïnteresseerden, dus precies wat hij niet wilde zijn. Hij wilde opmarcheren met de massa's, in wier vermogens hij beurtelings geloofde en niet. Vandaar zijn vertwijfeling. Na zijn dood is hij opgedrongen aan de massa's, verplichte schoollectuur, standbeelden, klassieker, alles wat hij zei te haten en ook haatte. Tegenstrijdig dat hij een beschaafd iemand (uw woorden) als ik als vertaler en heraut heeft? Ik geloof niet in wat hij wilde. Ik werd getroffen door iemand met een geweldige woordpower, die dingen met de taal deed, zijn taal, die in de onze niet gedaan waren. Ik wilde weten of onze taal daar ook toe in staat was. En volgens de kenners (slavisten) is het me gelukt onze taal die power af te dwingen. De niet-slavisten denken er net zo over; Warren, Fens en anderen hebben dat met zoveel woorden gezegd: dit hadden wij nog niet in onze poëzie. Dan houd je op alleen vertaler te zijn, dan ben je dichter geworden en deel van de Nederlandse poëzie. De lezer denkt natuurlijk dat hij een Rus leest. Maar in feite leest hij Ned. poëzie. Uw slotalinea over Jan Cremer begrijp ik niet. In uw brief raakt u de meest wezenlijke punten aan inzake Majakovski. Ik zit met dezelfde problemen. Er is geen oplossing voor. Het drama Majakovski zal nooit uitgespeeld raken. Waarschijnlijk maakt hem dat eeuwig. ‘Men’ zal hem altijd weer tegenkomen. Dat kan nu dus ook in ons land, zolang we tenminste Nederlands blijven spreken. | |
[pagina 33]
| |
Geachte heer Fondse,Uw geïnspireerde en gedisciplineerde vertaling van Maja's ‘Tragedie’ is immuun voor mijn kritiek. Ieder woord staat op de goede plaats. Ik heb het kleinood gekocht, had een sarkastische gedachte bij de prijs, maar denk: ‘Wat een mooi uitgaafje’. Ik wil niet gestoord worden door lay-out lieden met kunstzinnige aspiraties die opvallen omdat ze méér willen dan dienen&bekhouden, en ervaar een prettig gevoel bij deze mooie uitgave. Bijgesloten vertaling uit ‘150.000.000’ van Nico Wijnen liet me, ondanks de veelbelovende titel ‘Dynamiteren’, even koud als het oninteressante gemummel van een kampioen in de saaiheid. Ik weet niet waarom. De vertaler is een kantoorman die op de amateurtoneelvereniging dóet of hij met dynamiet loopt te zwaaien. Het Nederlands bevat geen erge fouten, wel wat lelijke konstrukties. Waarom heb ik toch het gevoel dat de man de slapende Majakovski met een zacht kussen heeft gesmoord? | |
Waarde Noorderwier,Uw datering was ‘september’, dus of uw brief er 21 of 51 dagen over gedaan heeft om G(ri)ekkenland te bereiken is me niet duidelijk. Hij hééft me bereikt, en dat alleen al is een hallejuja waard. U weet hoe u de honingkwast moet hanteren, als het op lof aankomt. Tragedie ‘geïnspireerd en gedisciplineerd’ vertaald, toe maar. Maar de omschrijving is even treffend als juist. De inspiratie zit in de tekst, de discipline in de vertaling. Hoewel - het is juist de brutaliteit en de eigenzinnigheid van de vertaler die ook een dichter in zich heeft zitten, die nu net dat surplus geeft dat een tekst tot poëzie maakt, dat stuk meerwaarde dat normaliter in een vertaling verloren gaat. Ik noem mijn werk transpoëtiseren, niet herdichten. Dat product van Nico Wijnen stelt me voor raadsels. De vertaling (nu ja) is niet gemaakt naar de Franse versie van Elsa Triolet, ook niet naar de Duitse van Hugo Happert. Misschien naar die van Johannes R. Becher (als hij het althans is die de eerste vert, bij Malik-Verlag, geloof ik, uitbracht). Zeker níet naar het Russische origineel. Zó erg is Majakovski nooit geworden, zeker niet in 1919. 150.000.000. is niet mijn lievelingswerk, al staan er een paar leuke hoogstandjes in. Dit soort vertalingen maken een flink deel van mijn inspanningen weer ongedaan. | |
[pagina 34]
| |
Dat die Wijnen niets van M. begrijpt zie je al aan zijn povere rijmen: werkwoord op werkwoord, subst. op subst. rijmend. Je maakt hem juist spannend door dat te vermijden, waardoor je wordt gedwongen uit de platgetreden banen te schieten. Hoe de man aan zijn eerste regels komt is ook al weer zo'n raadsel. Eerst dacht ik dat hij refereerde aan de openingsregels van Ruggegraatsfluit II, of aan Wolk III (wolken en dampig enzovoorts), maar nadat ik de tekst in het origineel had gelocaliseerd [vs. 232-307] bleek er niets van dien aard te staan. Er staat: Poètov,/staráv_ichsja vyt' podnebésnej,
zabud'te,/èti slú_ajte pésni:
DAT is zoiets als Vergeet (de) dichters die probeerden om om het hemelst te janken [dus: wie kan het meest hemels janken], luistert naar déze liederen: Dus een trap naar de hemelzuchtige symbolisten waarschijnlijk. Wel, de zon daalt, ik stop. Ik groet u hartelijk, Fondse | |
Geachte heer Fondse,Ik heb de heer Wijnen gevraagd waar hij zijn vertaling op had gebaseerd: ‘Wat de ‘vertaling’ van de ‘100.000.000’ betreft, het gehele werk van Majakovski werd in het Duits vertaald door de [beide talen: Russisch en Duits beheersende] bekende Hugo Huppert. Daarnaast verschenen nog meerdere Duitse vertalingen, onder meer van de al even zeer bekende Duitser [Oost]: A.E. Thoss, zo ook van Karl Dedecius. In die verschillende vertalingen komen somtijds dezelfde gedichten voor; je hebt dus vergelijkingsmateriaal voor de ‘eigen’ vertaling.’ Gaat u zich niet opwinden. Bij vrijheid van de drukpers hoort ook het recht van slecht schrijven. Als u zich opwindt, zal men denken: ‘Marco a sa petite crise’. Ik ben al een tijd met ‘Luidkeels’ bezig. - Al dat jeugdgedicht, eindigend op:
En gij,
kunt gij een nachtlied pijpen
aanblazend op het stadsriool?
was een ervaring als het aanhoren van de aanhef van de Leningrader symphonie van Sjostakovitsj - Ik kwam in het (verrukkelijk arrogante) gedicht ‘De kiel van de | |
[pagina 35]
| |
dandy’ het woord ‘wicht’ tegen. Véél te lief en beschaafd. U moet, dat meen ik, vaker naar de hoeren. (U kunt ‘wicht’ nog veranderen in ‘gratekut’ o.i.d.). Ik ben nog steeds bezig ‘Luidkeels’ te lezen en moest vanmiddag zelfs acht gulden boete betalen aan de bibliotheek. | |
Waarde Noorderwier,Ik wou dat ik eindelijk eens van die man af was, ik word er neuroticissimus van, krijg maar geen ruimte, geestelijk, voor wat anders. Aangaande uw ‘gratekut’ - in De barre ballade van Boris Borus van Ivan Barkóv, staat het woord ‘schubbekut’, naast bergen ander (on)smakelijk taalvuil. Als u uw hart wilt ophalen - daar is de plaats. P.S. Ik heet MarKoGa naar voetnoot* | |
Waarde Noorderwier!Hier ligt een brief van Ued's hand met de onzinnige bewering als zou ik mede de hand hebben gehad in de vernederlandsing van Spaanse poëzie! W.N., het is heel laat, maar laat ik u toch nog doen weten dat u alle recht hebt ingenomen te zijn met uw werkstuk met de sinistere titel en dito kuvver. Ik begrijp hier iets meer van de appeal die Spaanstalige poëzie op mensen heeft. (Ik vond die meestal te wordy en barok). Met verbazing kijk ik nu naar wat er aan oorspronkelijke poëzie uit de handen van anderen komt. Zo hebben anderen misschien naar mij gekeken toen er wat uit mijn handen kwam. Vraag mij niet om gruwelijke anecdoten. De kranten staan er iedere dag vol mee. Dezer dagen denk ik weer eens een tijdje te repatriëren. Ik heb een Steinway die schreeuwt om bespeling. Zo'n instrument heb je al als je in geen tien jaar auto koopt/rijdt, wist u dat? Wees zo gelukkig als Gij verdient! | |
|