De Tweede Ronde. Jaargang 21

[p. 124]

Louteringsberg, Canto 14^*
Dante Alighieri
(Vertaling Peter Verstegen)

‘Wie is het die langs onze bergweg gaat
Voordat de dood hem trof, die zelf mag weten
Of hij zijn ogen sluit of openlaat?'

‘Het zijn er twee; ik weet niet hoe zij heten;
Spreek vriendelijk tot hem, dan spreekt ook hij;
Begint u, u bent dichterbij gezeten.’

Zo sprak een tweetal geesten uit de rij,
Rechts van mij naar elkander toegebogen,
Waarna de een, het hoofd naar achter, zei:

* De doodzonde afgunst wordt geboet op de tweede omloop van de Louteringsberg, te beginnen met canto 13. Van alle boetelingen zijn de oogleden dichtgenaaid. Canto 14 opent dramatisch met een tweegesprek tussen twee zielen uit Romagna. Een van hen, Guido del Duca, houdt een filippica tegen Toscane. Het land van de Arno wordt eerst door varkens bewoond (Casentino), dan valse honden (Arezzo), vervolgens wolven (Florence) en tenslotte vossen (Pisa). Guido voorspelt zijn buurman Rinier da Calboli wat zijn kleinzoon Fulcieri zal aanrichten als heerser over Florence (1302-1312). Na een inlas over zijn eigen afgunst, vervolgt Del Duca met een aanval op zijn eigen land Romagna. Bij de adel heeft de decadentie toegeslagen.
18: de Arno is ca. 230 km. lang. 21: In 1300, het jaar waarin de Comedie speelt, had Dante alleen nog lyriek geschreven. 32: Het woord pregno (zwanger) betekent hier vermoedelijk ‘waterrijk, vruchtbaar’. 65: Het ‘trieste bos’ is Florence, 91: het bedoelde gebied is Romagna. 102: Deze Bernardino was van nederige komaf, maar werd rijk en machtig. 133: De eerste stem is van Kaïn, prototype van de afgunst, en verwijst naar Genesis iv,14. 139: De tweede stem is van Aglauros, dochter van de Atheense vorst Kekrops. Hermes die haar zuster Herse beminde en zich ergerde aan de afgunst van Aglauros, veranderde haar in een steen.

Purgatorio: Canto XIV

«Chi è costui che 'l nostra monte cerchia
prima che morte li abbia dato il volo,
e apre li occhi a sua voglia c coverchia?».
«Non so chi sia, ma so ch'e' non è solo:
domandal tu che più li t'avvicini,
e dolcemente, sì che parli, acco'lo».
Così due spirti, l'uno a l'altro chini,
ragionavan di me ivi a man dritta;
poi fer li visi, per dirmi, supini;

[p. 125]

[Nederlands]

‘O ziel die onderweg bent naar den hogen,
Maar niet uw aardse lichaam hebt verzaakt,
Troost ons om liefdes wil en, zou het mogen,

Zeg wie u bent, en waarvandaan; het raakt
Ons diep dat Gods genade u bij leven
Hier zendt; dit heeft nog niemand meegemaakt.’

‘Er glijdt een stroom door de Toscaanse dreven,’
Zei ik, ‘die Falterona's top ontwelt,
Na honderd mijl nog ver van zee gebleven.

Ik kreeg dit lichaam waar zijn oever helt;
Het heeft geen zin mijn naam bekend te maken,
Omdat die op de aard nog weinig telt.’

‘Als ik begrijp wat u met deze zaken
Bedoelt,’ nam weer de eerste ziel het woord,
‘Bracht u zojuist de Arnostroom ter sprake.’

De tweede reageerde: ‘Waarom stoort
Het hem, dunkt u, die naam te openbaren,
Zoals bij zaken van het laagste soort?’

De ander zei wat zijn gevoelens waren:
‘Ik weet het niet, maar ook deert het mij niet
De Arnostroom te horen doodverklaren.

Vanaf zijn oorsprong in het berggebied
Waar de Peloro van is losgekomen,
Zo rijk aan bronnen als men zelden ziet,

[Italiaans]

e disse l'uno: «O anima che fitta
nel corpo ancora inver' lo ciel ten vai,
per carità ne consola e ne ditta
onde vieni e chi se'; ché tu ne fai
tanto maravigliar de la tua grazia,
quanto vuol cosa che non fu più mai».
E io: «Per mezza Toscana si spazia
un fiumicel che nasce in Falterona,
e cento miglia di corso nol sazia.
Di sovr'esso rech'io questa persona:
dirvi ch'i' sia, saria parlare indarno,
ché 'l nome mio ancor molto non suona».
«Se ben lo 'ntendimento tuo accarno
con lo 'ntelletto», allora mi rispuose
quei che diceva pria, «tu parli d'Arno».
E l'altro disse lui: «Perché nascose
questi il vocabol di quella riviera,
pur com'om fa de l'orribili cose?».
E l'ombra che di ciò domandata era,
si sdebitò così: «Non so; ma degno
ben è che 'l nome di tal valle pèra;
ché dal prinripio suo, ov'é sì pregno
l'alpestro monte ond'è tronco Peloro,
che 'n pochi luoghi passa oltra quel segno,

[p. 126]

[Nederlands]

Tot aan de monding waar hij uit moet stromen,
En zo de zee teruggeeft wat de lucht,
Die de rivieren voedt, haar heeft ontnomen,

Sloeg overal het goede op de vlucht
Als voor een slang. Een vloek rust op die streken,
Men leeft er zedeloos en zonder tucht.

Zozeer is de natuur ontaard gebleken
Bij de bewoners van dat treurig dal
Dat zij door Circe omgetoverd leken.

Tussen onreine varkens zonder tal,
Die eigenlijk slechts eikels moesten eten,
Neemt hij zijn loop, in het begin nog smal.

Dan ziet hij kleine keffers die verbeten
Tekeergaan, meer dan bij hun kracht behoort;
Smalend buigt hij zich af van deze breedte,

En waar hij daalt, zet hij zich wijder voort;
Steeds meer als wolven worden dan de honden
Langs die vermaledijde Arnoboord;

Door vele diepe kloven neergezonden,
Vindt hij er lepe vossen, niet vervaard
Voor valstrikken die hen bedreigen konden.

Ik voel mij door geen toehoorder bezwaard;
Het loont hem om de kennis mee te dragen
Die mij de geest der waarheid openbaart:

[Italiaans]

infin là 've si rende per ristoro
di quel che 'l ciel de la marina asciuga,
ond'hanno i fiumi ciò che va con loro,
vertù così per nimica si fuga
da tutti come bisda, o per sventura
del luogo, o per mal uso che li fruga:
ond'hanno sì mutata lor natura
li abitator de la misera valle,
che par che Circe li avesse in pastura.
Tra brutti porci, più degni di galle
che d'altro cibo fatto in uman uso,
dirizza prima il suo povero calle.
Botoli trova poi, venendo giuso,
ringhiosi più che non chiede lor possa,
e da lor disdegnosa torce il muso.
Vassi caggendo; e quant'ella più 'ngrossa,
tanto più trova di can farsi lupi
la maladetta e sventurata fossa.
Discesa poi per più pelaghi cupi,
trova le volpi sì piene di froda,
che non temono ingegno che le occùpi.
Né lascerò di dir perch'altri m'oda;
e buon sarà costui, s'ancor s'ammenta
di ciò che vero spirto mi disnoda.

[p. 127]

[Nederlands]

Ik zie uw kleinzoon op de wolven jagen
In dat woest stroomgebied; een ieder beeft
Die hij tijdens zijn drijfjacht zal belagen.

Want hij verkoopt hun vlees als het nog leeft
Om ze als overjarig vee te slachten;
Hij moordt tot hij geen greintje eer meer heeft.

Bebloed vertrekt hij na die wolvenjachten.
Het trieste bos zal nog na duizend jaar
Vergeefs naar groene loten blijven smachten.’

Zoals de blik verduistert van wie naar
Bericht van onheil luistert dat gaat komen;
Hij weet niet waar het dreigt, maar vreest gevaar.

Die somberheid en andere symptomen
Zag ik nu bij degene aan zijn zij,
Toen hij het nieuws in zich had opgenomen.

Hoe deze keek en wat die ander zei,
Het maakte mij belust hun naam te horen;
Beleefd heb ik ernaar gevraagd, maar hij

Wiens stem het eerste doordrong tot mijn oren,
Zei: ‘Waarom vraagt u dat zo pertinent?
Toen ik uw naam vroeg, leek het u te storen.

Maar daar God wil dat u doorschenen bent
Van Zijn genade, zal u niets ontbreken:
Guido del Duca, zo sta ik bekend.

[Italiaans]

Io veggio tuo nepote che diventa
cacciator di quei lupi in su la riva
del fiero fiume, e tutti li sgomenta.
Vende la carne loro essendo viva;
poscia li ancide come antica belva;
molti di vita e sé di pregio priva.
Sanguinoso esce de la trista selva;
lasciala tal, che di qui a mille anni
ne lo stato primaio non si rinselva».
Com'a l'annunzio di dogliosi danni
si turba il viso di colui ch'ascolta,
da quai che parte il periglio l'assanni,
così vid'io l'altr'anima, che volta
stava a udir, turbarsi e farsi trista,
poi ch'ebbe la parola a sé raccolta.
Lo dir de l'una e de l'altra la vista
mi fer voglioso di saper lor nomi,
e dimanda ne fei con prieghi mista;
per che lo spirto che di pria parlòmi
ricominciò: «Tu vuo' ch'io mi deduca
nel fare a te ciò che tu far non vuo'mi.
Ma da che Dio in te vuol che traluca
tanto sua grazia, non ti sarò scarso;
però sappi ch'io fui Guido del Duca.

[p. 128]

[Nederlands]

Ik placht zo snel in afgunst te ontsteken
Dat u mij bij het zien van een blij man
Van nijd en jaloezie had zien verbleken.

Dat zaaide ik en stro oogst ik ervan.
O mensdom, wat wekt uw verkeerd begeren
Naar waar nooit deelgenootschap wezen kan?

Dit is Rinier, hij is het meest in ere
Van alle Calboli's, maar naderhand
Kon geen der erven van zijn voorbeeld leren.

Tussen de Po, de Reno, berg en strand
Is niet alleen zijn huis gespeend gebleven
Van waarheid en van hoofsheid in dit land.

Binnen zijn grenzen kon niets anders leven
Dan giftig onkruid, en het woekert zo
Dat het door beter zaad niet wordt verdreven.

Waar is Mainardi, waar is Lizio,
Pier Traversaro, Guido Carpignese?
Romagna's bastaards, u bent legio!

Zal in Bologna nog een Fabbro wezen?
Een Bernardino in Faenza? Geen
Zo hoge loot is lager stam ontrezen.

Wees niet verbaasd, Toscaan, wanneer ik ween
Omdat Guido da Prata al moest sterven;
Ook Ugolino d'Azzo ging reeds heen.

[Italiaans]

Fu il sangue mio d'invidia sì riarso,
che se veduto avesse uom farsi lieto,
visto m'avresti di livore sparso.
Di mia semente cotal paglia mieto;
o gente umana, perché poni 'l core
là ‘ve’ mestier di consorte divieto?
Questi è Rinier; questi è 'l pregio e l'onore
de la casa da Calboli, ove nullo
fatto s'è reda poi del suo valore.
E non pur lo suo sangue è fatto brullo,
tra 'l Po e 'l monte e la marina e 'l Reno,
del ben richesto al vera e al trastullo;
ché dentro a questi termini è ripieno
di venenosi sterpi, sì che tardi
per coltivare omai verrebber meno.
Ov'è 'l buon Lizio e Arrigo Mainardi?
Pier Traversaro c Guido di Carpigna?
Oh Romagnuoli tornati in bastardi!
Quando in Bologna un Fabbro si ralligna?
quando in Faenza un Bernardin di Fosco,
verga gentil di picciola gramigna?
Non ti maravigliar s'io piango, Tosco,
quando rimembro con Guido da Prata,
Ugolin d'Azzo che vivette nosco,

[p. 129]

[Nederlands]

Tignoso met zijn kring moeten wij derven;
De Anastagi's, Traversari's die
Kinderloos zijn: twee huizen zonder erven.

Er is geen liefde meer, geen courtoisie,
Vroeger zo algemeen in hoge kringen,
Waar ik nu enkel nog verwording zie.

Waarom, nu al zijn edelen vergingen,
Staat Bertinoro nog? Wie daar verkoos
Te blijven, liet er zich tot zonde dwingen.

Bagnacaval is goed, want kinderloos;
Maar Conio en ook Castrocaro bleven
Graven verwekken voor hun regio's.

Pas als zijn satanskind niet meer zal leven:
Wordt het geslacht Pagani weer geacht,
Al zal men het zijn daden nooit vergeven.

U, Ugolin dei Fantolin, verwacht
Geen erven die uw naam zouden besmeuren;
U blijft verschoond van verder nageslacht.

Ga nu, Toscaan, laat mij in stilte treuren;
Dit onderhoud heeft mij veel pijn gedaan:
Nog langer spreken zou mijn hart verscheuren.’

Niet langer zagen zij ons nietsziend aan;
Zij hoorden ons vertrek, en toen zij zwegen,
Begrepen wij de juiste weg te gaan.

[Italiaans]

Federigo Tignoso e sua brigata,
la casa Traversara e li Anastagi
(e l'una gente e l'altra è diretata),
le donne e ' cavalier, li affanni e li agi
che ne 'nvogliava amore e cortesia
là dove i cuor son fatti sì malvagi.
O Bretinoro, ché non fuggi via,
poi che gita se n'è la tua famiglia
e molta gente per non esser ria?
Ben fa Bagnacaval, che non rifiglia;
e mal fa Castrocaro, e peggio Conio,
che di figliar tai conti più s'impiglia.
Ben faranno i Pagan, da che 'l demonio
lor sen girà; ma non però che puro
già mai rimagna d'essi testimonio.
O Ugolin de' Fantolin, sicuro
è il nome tuo, da che più non s'aspetta
chi far lo possa, tralignando, scuro.
Ma va via, Tosco, omai; ch'or mi diletta
troppo di pianger più che di parlare,
sì m'ha nostra ragion la mente stretta».
Noi sapavam che quell'anime care
ci sentivano andar; però, tacendo,
facean noi del cammin confidare.

[p. 130]

[Nederlands]

Toen wij langs deze omloop verder stegen,
Klonk, als een bliksem die het zwerk doorschoot,
Een luide stem vanuit de lucht ons tegen:

‘Wie mij ook vinden zal, het wordt mijn dood.’
De stem verstierf en ging allengs verloren,
Gelijk een donder die zijn wolk ontvlood.

Niet lang duurde de rust voor onze oren;
Toen klonk er met een luid gekraak nog een;
Ook in die donder was een stem te horen:

‘Ik was Aglauros; nu ben ik van steen.’
Om mij tegen mijn dichter aan te dringen,
Deed ik een stap terug. Zoals voorheen

Heersten er rust en stilte waar wij gingen.
‘Dat was de harde breidel,’ zei hij mij,
‘Bedoeld om aardse driften te bedwingen.

U mensen eet het aas, en zo kan hij
Die steeds het kwade wil, u binnenhalen;
Daar helpt geen breidel of vermaning bij.

De hemel roept en wil graag voor u pralen
Met al zijn schoonheid, maar die ziet u niet!
U laat uw blik slechts naar het aardse dwalen,

Dus dreigt de zweep van Hem die alles ziet.’

[Italiaans]

Poi fummo fatti soli procedendo,
folgore parve quando l'aere fende,
voce che giunse di contra dicendo:
‘Anciderammi qualunque m'apprende’;
e fuggì come tuon che si dilegua,
se sùbito la nuvola scoscende.
Come da lei l'udir nostro ebbe triegua,
ed ecco l'altra con sì gran fracasso,
che somigliò tonar che tosto segua:
«Io sono Aglauro che divenni sasso»;
e allor, per ristrignermi al poeta,
in destro feci e non innanzi il passo.
Già era l'aura d'ogne parte queta;
ed el mi disse: «Quel fu 'l duro camo
che dovria l'uom tener dentro a sua meta.
Ma voi prendete l'esca, sì che l'amo
de l'antico avversaro a sé vi tira;
e però poco val freno o richiamo.
Chiamavi 'l cielo e 'ntorno vi si gira,
mostrandovi le sue bellezze etterne,
e l'occhio vostro pur a terra mira;
onde vi batte chi tutto discerne».