De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 102]

Vertaald proza

[p. 103]

Waarom ik niet meer graag boodschappen doe
Peter Ensikat^*
(Vertaling Tineke van der Zel)

Nee, de aardigheid is eraf als ik tegenwoordig in mijn oude Konsum-winkel kom, waar ik in DDR-tijden zoveel van mijn tijd heb doorgebracht en waar ik zoveel successen heb geboekt. Tegenwoordig is het een supermarkt, en in plaats van de klanten staan de artikelen er in de rij. Er is niets meer wat er niet is.

Mijn vrouw schrijft op wat ik moet halen, ik leg het spul lusteloos in mijn winkelwagentje, de caissière wacht al op me - het boodschappenleven is saai geworden. Vroeger vormde mijn dagelijkse gang naar de Konsum mijn contact met de samenleving. Ik hoefde niet naar vergaderingen, hoefde geen kranten te lezen, geen gesprekken te voeren met collega's - in de winkel kwam ik al het noodzakelijke aan de weet.

De mensen stonden er altijd in de rij en ik was een deel van die rij. Dan werden er moppen verteld, ook politieke - we waren immers onder elkaar. Dan werd er gescholden op politici, verkoopsters, op alles wat er niet was, en we waren het er eigenlijk over eens dat er in het Oosten helemaal niks was. Nu heb je hier alles, maar één ding niet meer - spanning. Wat waren we vroeger blij met elke pot pruimenjam, met elk flesje rode wijn of met papieren zakdoekjes die we op de kop getikt hadden. Je had wel vaste prijzen, maar ook vaste schaarse artikelen. En als je er een ontdekte, kocht je het, onverschillig of je een pruimenjam-eter, een rodewijndrinker of een liefhebber van papieren zakdoekjes was. Wat schaars was, werd meegenomen. En er was altijd wel iets schaars, en als je dat te pakken kreeg, had je altijd een licht geluksgevoel. Als ik dan thuis de deur opendeed, riep ik triomfantelijk: ‘Weten jullie wat ik vandaag op de kop heb getikt?’

En als het hele gezin dan opgetogen ‘Pruimenjam!’ riep, kon ik me lachend verkneukelen over de verrassing die ik in petto had:

* Peter Ensikat, geboren in 1941 in Finsterwalde, studeerde aan de toneelschool, was werkzaam als acteur en regisseur en is tegenwoordig schrijver en medewerker van het Berlijnse cabaret ‘Distel’.

[p. 104]

‘Tempozakdoekjes!’ Ik werd geprezen om mijn aankoop, juist als ik niet meebracht wat ik moest meebrengen, maar wat ik had buitgemaakt. In de DDR was de klant geen koning, maar een jager en verzamelaar. Je maakte jacht op ham en verzamelde alles wat je op je weg tegenkwam.

Als geoefend consument had je een scherpe blik. Een kartonnen doos kon nóg zo onopvallend in een hoek staan, niemand liep er achteloos langs. Als er genoeg ketchup te krijgen was, hoefden ze het immers niet in een doos te verstoppen. Dus legde je thuis een voorraadje ketchup aan. Want je kon er zeker van zijn dat ook dat op een gegeven moment schaars zou worden, en dan zou je thuis complimentjes oogsten voor je vooruitziende blik.

Er was één product dat in de DDR-tijd nooit schaars was, tenminste zolang ik daar boodschappen deed. Dat was een afwasmiddel met de mooie naam ‘Fit’. Het stond onopgemerkt in de schappen en het werd echt alleen maar gekocht als er per se afgewassen moest worden. Maar een keer kwam ik de Konsum binnen en toen was het uit de schappen verdwenen. In plaats daarvan stond er voor het schap een kartonnen doos met het opschrift: ‘Niet meer dan 2 meenemen a.u.b.’ En ziedaar, niemand liep meer achteloos langs de ‘Fit’, iedereen nam twee flessen mee. Want als je er dan niet méér van kon krijgen, moest je toch minstens zoveel nemen als was toegestaan. Als de DDR nog een paar jaar langer had bestaan, dan had ook ‘Fit’ de glans gekregen van een echt schaars product.

Onze DDR-woningen waren heuse opslagplaatsen voor schaarse producten. Ook in de kleinste nieuwbouwwoningen was plaats voor onze gigantische vrieskisten, die in sommige huishoudens groter waren dan de kinderkamer. Het Wirtschaftswunder van de DDR bestond erin dat er weliswaar niets te krijgen was, maar dat de mensen wel alles hadden.

Je hoefde geen autobezitter te zijn om in de kelder complete uitlaten te hebben liggen. Ikzelf verafschuw de zoetige rode wijn van het merk ‘Rosenthaler Kadarka’, maar als ik hem ergens zag, nam ik hem mee voor vrienden, familie of ook wel eens zomaar. Op een dag kwam je misschien iemand tegen die je er een plezier mee kon doen.

Ja, het was niet alleen voor je eigen plezier wat je allemaal kocht. Als Berlijner kon ik mijn vrienden in Dresden een groot plezier doen als ik mijn kofferbak volgooide met nieuwe aardappelen, papieren zakdoekjes, rode wijn, pruimenjam en wat de hoofdstad

[p. 105]

nog meer voor had op de rest van de republiek.

Dat je ook in Dresden wel eens dingen vond die in Berlijn niet te krijgen waren, zal elke Dresdenaar bestrijden, want een Dresdenaar heeft het altijd nog een beetje slechter dan alle anderen. Maar indertijd heb ik in de dorps-Konsum van Dresden-Pilnitz, waarvan mijn vriend Schaller zei dat ze er nooit iets hadden, kisten vol goede Hongaarse en Bulgaarse rode wijn gekocht, terwijl er in Berlijn geen fles te krijgen was.

Nee, we hoefden niet iedere dag opnieuw na te denken over wat we de volgende dag zouden eten. We aten de volgende dag gewoon wat er toevallig was. Over wat er niet was, hoefde je ook niet na te denken. Dat had je in je diepvrieskist. En wat in de diepvrieskist zat, ontdooide je pas als er bezoek uit het Westen kwam.

Wie van ons kon toen vermoeden hoe goedkoop de meegebrachte koffie en de reep chocolade bij Aldi waren? In het Westen was gewoon alles beter, en als ons bezoek uit het Westen het woord fastfood uitsprak, dachten wij aan de meest exquise delicatessen, die de communisten ons weer eens hadden onthouden en die ze zelf in Wandlitz stiekem zaten op te vreten.

En tot welke satirische topprestaties kwam het niet in het DDR-cabaret dankzij deze bloeiende schaarste-economie. Het thema was een blijvende topper. Een zinspeling op het politiek hete hangijzer van de auto-onderdelen bracht het publiek al tot stormachtig applaus. Een befaamde chansonnier in de DDR had een lied geschreven dat in zijn geheel maar uit één woord bestond, maar dat woord maakte het lied tot een ware DDR-hit. Het heette ‘Pruimenjam’.