De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 39]

Het terminale stadium
Wim Reilingh

‘Wat een pracht en praal,’ zei mijn moeder. Ze wierp het hoofd in de nek om de metalen galerijen met hangende tuinen en de kunstig gecomponeerde facetten van het glazen dak te kunnen bewonderen. ‘Het lijkt wel 'n paleis... Dus dit is waar Veugeltje is geboren.’

Ik knikte. We liepen de galerij door, gingen de hoek om en namen de lift naar de vierde verdieping.

‘Ze doen tegenwoordig ook alles voor die zieke mensen,’ vervolgde ze. ‘Ik heb vaak genoeg in 't gasthuis gelegen, maar zoiets moois heb ik nog niet eerder gezien.’

‘Ze hebben niet op een dubbeltje gekeken,’ zei Ronald.

‘Nee, dan waren die oude toestanden toch ontzettend, als je dit ziet. Wel tienmaal ben ik onder 't mes geweest in dat oude Katholieke Ziekenhuis. God, wat een vieze, vervallen troep. Je herinnert je toch nog wel, jong, hoe ik daar wanhopig in bed lag te roepen: ‘was ik maar dood, was ik maar dood!’

Ik herinnerde het me nog. Het was geen tafereel dat je snel vergat.

‘Ze hebben nooit wat bij me kunnen vinden. Wij wéten het niet, zeiden de artsen, hier staat de medische wetenschap machteloos. 't Is psychisch mevrouw, zeiden ze, en ja, dat mijn lijden geestelijk was viel niet te ontkennen, maar ik heb de moed nooit opgegeven, nooit!’

‘Bravo mevrouw,’ zei Ronald, ‘zo hoort het.’

‘Liefde! Liefde! Dáár heeft het me altijd aan ontbroken! Alles heb ik voor ze opgeofferd! Altijd was ik in de weer om het ze naar de zin te maken, maar wat was de dank voor mijn goedheid? Nog geen kus, geen lief woordje heeft er ooit vanaf gekund.’

‘We zijn boven mevrouw,’ zei Ronald.

‘Liften had je ook nog niet in die tijd,’ zei ze. ‘Al lagen je benen eraf, dan nóg nam je de trap.’

Ik liep vooruit door de antroposofisch verlichte gang in de richting van Agatha's kamer, opende de brede deur net zo ver als nodig was om me naar binnen te kunnen wurmen en liet hem geruisloos weer dichtveren. Gerrit, mijn andere zwager, zat aan een perspex tafel. Hij stak zijn hand op toen hij me zag.

[p. 40]

Ik liep naar het hoofdeinde van het bed. Haar toestand was niet veranderd. Haar teint was nog even saffraangeel als de vorige avond. Ik boog me over haar heen, streek het beetje haar naar achteren en wilde haar op het voorhoofd kussen.

‘...nooit een moment aan mezelf gedacht,’ klonk het. ‘Alles heb ik aan mijn gezin gegeven, álles...’ De deur ging open, mijn moeder trad binnen, gevolgd door Ronald. Ik sprong overeind, stak mijn handen in mijn zakken, haalde ze er weer uit en verschikte iets aan de boeketten op het nachtkastje, want de gedachte dat ik door haar op de een of andere tederheid zou worden betrapt deed me het klamme zweet van gêne uitbreken.

Ik begon de dode bladeren van de bloemstelen te verwijderen. Ineens werd ik paniekerig door Ronald op mijn schouder getikt. ‘Je moeder krijgt het geloof ik te kwaad,’ zei hij.

Ik wilde zeggen: ‘Ik ken haar niet anders’ of ‘Ze kan doodvallen’, maar het was hier niet de plaats of de tijd voor het opentrekken van beerputten. Ik liep om het bed heen naar haar toe. Ze stond nog bij de deur, dubbelgebogen van plotselinge smart.

‘Gaat het een beetje?’ vroeg ik stug.

Ze richtte zich op en bette haar ogen met een in lavendel gedrenkte zakdoek. ‘Het werd me gewoon teveel,’ zei ze, ‘om haar daar te zien liggen, mijn eigen schoondochter...’

‘Nou ja, we zijn niet getrouwd,’ zei ik. Het was een losse flodder, eerder bagatelliserend dan troostend bedoeld. Op dit moment werden in haar hoofd de zinnen gevormd waarmee ze tijdens de komende bridgekrans verslag zou doen van het sterfbed van haar schoondochter, en al kon ik onmogelijk verhinderen dat ook ik zou figureren in die vertellingen, ik wilde haar zo min mogelijk gelegenheid geven om me af te schilderen als een geestverwant in het lijden.

‘De moeder van mijn kleindochtertje...’ vervolgde ze hoofdschuddend. ‘Jongen, hoe moet dat nu verder met jou?’

‘Ik red me wel,’ gromde ik. De indruk die ik op mijn zwagers maakte had nauwelijks ongunstiger kunnen zijn, maar ik had in mijn benardheid onder die moederlijke bezittersblik geen andere keus dan me een stuk stoïcijnser te gedragen dan ik me voelde.

Er kwam een verpleger binnen, die geroutineerd het infuus verwisselde en wat handelingen onder het bed verrichtte, waarna hij met een beleefde groet vertrok. Mijn moeder keek hem sprakeloos na.

[p. 41]

‘Dat was ja een nikkertje,’ zei ze, toen hij de deur achter zich gesloten had.

‘O,’ zei ik schouderophalend.

‘Laat je die zomaar aan haar lichaam zitten? Zo'n man kan wel god weet wat onder de leden hebben...’

‘Ik ga maar eens een sigaret roken,’ zei ik.

Aan het eind van de gang was een kamertje als een moordhol, de enige gedoogplaats van al wat rookte op deze afdeling; bezoekers en lopende patiënten. Er heerste een onwerkelijk soort uitbundigheid, waaraan ik zelf ook onderhevig raakte als ik er enige tijd gezeten had. Nog nooit was ik op een plaats geweest die zo onnadrukkelijk doortrokken was van de dood. Niets was hier nadrukkelijk; zowel de silhouetten van de aanwezigen als de dood zelf werden verdoezeld door de grijze tabaksmist.

Vanaf het moment dat Agatha in coma was geraakt, had ik me bevrijd gevoeld van de doem die me anderhalf jaar lang omgeven had, van de angst voor wat komen ging. Ze was ver weg. Het leek me een veilige verte waarin ze onaantastbaar rondwaarde. De eerste dag had ik me nog geërgerd aan de zustertjes, die blijkbaar dachten dat ze kanker aan haar oren had en haar voortdurend wakker schreeuwden uit haar toen nog onbestendige bewusteloosheid, maar ze was al snel zo diep weggezonken dat schreeuwen niets meer uithaalde. Ook dat maakte deel uit van mijn opluchting. Waarschijnlijk was dat gevoel in deze kamer algemeen. De doem die ik dìtmaal met me meedroeg had niets met kanker of dood te maken.

Ronald verscheen in de deuropening, omwerveld door plotseling opkolkende rookspiralen. Hoestend, met samengeknepen ogen kwam hij naar me toe.

‘Ik breng je moeder naar het station,’ zei hij. ‘Ze moet om acht uur in Groningen zijn.’

‘O ja, de bridgeclub,’ zei ik. Ik maakte mijn sigaret uit en ging de gang op. Ze stond voor de deur van Agatha's kamer te wachten. Mijn vrees voor emotionele toestanden bleek voorbarig, want ze zei: ‘Ga dat haar toch eens kammen jong. Je lijkt wel een boeze jeude.’

Aan haar kus kon ik niet ontkomen, maar onmiddellijk daarop gaf ze Ronald een arm en ging welgemoed de eersteklas treincoupé tegemoet die haar naar het Noorden zou brengen en naar het

[p. 42]

ademloze gehoor van de dames van de bridgeclub.

Ik liep de gang uit en ging de trap af naar de centrale hal. Daar nam ik de lift naar de centrale toren van het ziekenhuis, waar de kraamafdeling was gevestigd. Ik had gedacht dat ik het allemaal vergeten zou zijn, maar ik kwam vanzelf op de juiste verdieping en volgde daar zo vanzelfsprekend de route van twee jaar geleden dat het leek of de bevalling diezelfde ochtend had plaatsgevonden. Voor de deur bleef ik staan. De kamer leek niet in gebruik; ik hoorde althans niets dat daar op wees. De deur was niet op slot. Ik opende hem en keek in het schemerduister. Vaag kon ik het gynecologische ledikant onderscheiden waarin mijn kind was geboren.

Toen ik, een paar uur na Veugeltjes geboorte, in het holst van de nacht, was weggestuurd omdat moeder en kind hun rust nodig hadden, had ik de acht kilometer naar huis gewandeld, ongemakkelijk behangen met een zware fototas, maar euforisch in de warme zomernacht. Het was bluesnacht in de stad. Van ieder caféterras klonken overweldigend versterkte fanfares. In de menigte kon ik bekenden onderscheiden en ik aarzelde tijdens het voortmarcheren of ik naar ze toe zou gaan om me te laten feliciteren met mijn vaderschap. Maar het verlangen naar mijn stille huis, koffie, een sigaret, mijn vulpen en een royaal, in linnen gebonden cahier was sterker.

Ik liep naar het raam en schoof het gordijn opzij. In de verte zag ik de oranje lichten van de autoweg. De velden waren wit van de hagel.

‘Dat raam wil niet open hoor,’ had de gynecoloog, die blijkbaar dacht dat ik moest braken, twee jaar geleden gezegd toen ik voor de zoveelste keer mijn voorhoofd tegen het glas drukte. Ik antwoordde dat ik dat wel wist, maar even een ander uitzicht nodig had.

‘Het valt tegen,’ zei Agatha, ondanks de barensnood op de toon van een regeringscommuniqué. Die uitspraak had me vanaf het moment dat er kanker werd geconstateerd achtervolgd. Ik was bang dat ze het op haar sterfbed ook zou zeggen; ik vreesde trouwens iedere toespeling op haar naderende dood als de pest. Toen ze de verloskamer binnenstrompelde, had een verpleegster op primme toon gezegd: ‘Jawel hoor, het is zover! Je gaat bevallen!’ Ook zo'n zin kon getransponeerd worden naar het sterfbed. Het was die klinische kant van de dood die ik niet kon verdragen. Nu

[p. 43]

ze in coma lag en de wereld haar in feite al niet meer kon raken, beschikte ik voor het eerst sinds anderhalf jaar weer over een zekere zielerust.

Ik sloot het gordijn toen ik een wegstervend gestommel op de gang hoorde. Als er iemand binnenkwam, zou het niet meevallen om een geloofwaardige verklaring voor mijn aanwezigheid te geven; ik was toch al niet in de stemming voor explicaties. Het leek me verstandiger om weer naar beneden te gaan.

Mijn zwager zat bier te drinken. Uit een propvolle plastic zak haalde hij nog een blikje en gaf dat aan mij.

‘Bedankt,’ zei ik. Ik boog me over Agatha. ‘Hallo, ik ben er nog,’ fluisterde ik in haar oor. Hoewel ze allang niet meer reageerde, geloofde ik nog dat ze me kon verstaan. Aan de gebruikelijke sterfbedkitsch ontkwam ook ik niet. Ik opende het blikje gedachtenloos en moest haastig mijn hand voor de opening houden om te voorkomen dat er een sissende fontein in haar bed spoot. De druppels die toch nog op haar gezicht waren terechtgekomen veegde ik weg met een tissue. Ik moest denken aan figuren als kapitein Haddock, die je in soortgelijke omstandigheden maar een fles whisky onder de neus hoefde te duwen om de levensgeesten in optima forma op te wekken. Ik kon het met bier proberen, maar voor mij hoefde het niet meer. Ik had anderhalf jaar lang naar haar dood toegeleefd en nu die eindelijk voor de deur stond, had ik een gevoel van opluchting dat zich niet meer liet inwisselen. Een wonderbaarlijke herrijzenis was wel het laatste waarnaar ik verlangde.

‘Is dit nu het terminale stadium?’ vroeg Gerrit belangstellend.

‘Hou je kop man! Ze kan je horen!’ riep ik.

Hij deinsde terug in zijn stoel. ‘Neem me niet kwalijk,’ zei hij onthutst. Ik was zelf net zo geschrokken van mijn toon en knikte hem grijnzend toe om het effect van dat geschreeuw wat te verlichten. Hij opende een nieuw blikje en begon voor zich uit te staren. Een minuut of twintig hield ik het uit aan het bed. Het leek of het geel in haar gezicht begon te wijken, maar dat kon aan de lichtval liggen. De verandering in haar ademhaling kon ook aan mijn verbeelding of het bier worden toegeschreven, maar ik had ineens sterk het gevoel dat ze achter me stond en in mijn nek ademde.

Ik vroeg Gerrit om nog een blikje bier en nam dat mee naar de rookkamer. Daar liet ik me zakken in een kunstleren fauteuil en

[p. 44]

stak een sigaret op. Agatha stond niet meer in mijn nek te ademen, maar had plaats genomen aan de andere kant van het rooktafeltje. Ik had geen zin om aandacht te besteden aan het verschijnsel, dat trouwens op geen enkele redelijke waarneming berustte. Het was dezelfde gevoeligheid voor sterfbedkitsch die al eerder over me was gekomen en waar ik niet aan toe wilde geven. Ik had teveel praktische problemen aan mijn hoofd om me ook nog eens in het soort metafysica te storten waar vooral mijn moeder wel pap van lustte. Dat had trouwens ook gegolden als ik Agatha op wiekende engelenvleugels de kamer had zien binnenzweven: het waren mijn zaken niet.

Gerrit kwam binnen met twee ongeopende blikjes bier. Wat schutterig ging hij naast me zitten. ‘Sorry hoor,’ zei hij, ‘maar ik wist helemaal niet wat dat woord betekende. Ik heb het zonet aan de verpleger gevraagd.’

‘Het hindert niet,’ zei ik. ‘Ik schrok er alleen van. Zij weet wél wat het betekent.’

‘Ze zal me toch niet verstaan hebben?’

‘Ik heb geen idee,’ zei ik. ‘Ik hoop van niet.’ Ik verzweeg dat ze naast me zat terwijl ik het zei. Toen werd het spookbeeld verjaagd doordat er een Marokkaans gezin binnenkwam dat kennelijk iets te vieren had. De man in kamerjas en op pantoffels, gezeten in een rolstoel, rijkelijk behangen met infusen en buisjes, de vrouw in feestgewaad, en acht of negen kinderen, niet één ervan ouder dan tien. Uit grote tassen kwamen Marokkaanse lekkernijen tevoorschijn en een thermosfles met thee. Ik voelde me een voyeur van hun beladen privégeluk en was bovendien bang dat ze mij uit beleefdheid ook een taartje of een kop thee zouden aanbieden.

‘Laten we maar terug gaan,’ zei ik tegen Gerrit. ‘Het duurt nu niet lang meer.’

‘Geloof je dat echt?’ vroeg hij verbluft.

‘Dat weet ik zeker,’ zei ik.