De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 27]

Nederlands proza

[p. 28]

Patrouille
Michael Frijda

Max inspecteert de achtermuur op bommen. Hij wrijft met zijn handen langs het baksteen achter de klimop. Het cement in de voegen is broos. Het huis is oud, een paar honderd jaar. Het is een boerderij want het is ooit gebouwd voor een boer en het staat op het platteland. De ouders van Max willen op het platteland wonen vanwege de rust.

‘Rust.’ Max spreekt het woord geluidloos uit, de vijand mag hem niet horen.

Er staan geen andere huizen tegen de boerderij aan. In de stad stond hun huis in een rij. Achter de voordeur was een lange gang en nog een deur. Als je hier door de voordeur loopt ben je meteen binnen. Door het raam kun je alles zien. Een scherpschutter zou vanuit een boom zijn vader of moeder kunnen neerschieten maar er is niemand te bekennen in de struiken. De achterzijde van het huis is veilig. Nu de zijkant.

Het terrein is omzoomd met een dichte haag. Tussen de manshoge heg en de zijmuur is niet meer dan anderhalve meter ruimte. In de geul tussen muur en heg wordt het zonlicht geweerd door de overhangende rand van het rieten dak en de toppen van de heg. Het lijkt er nog stiller dan achter het huis.

Het gras is hoog als jungleriet. Er ritselt iets. Max trekt aan de grendel van zijn geweer. Nu staat het op scherp. Hij houdt zijn adem in, maakt zich klein en tuurt ingespannen in het struikgewas. Zonder achterom te kijken gebaart Max naar zijn manschappen dat ze alert moeten zijn.

Papa vindt de stilte van het platteland heerlijk. Als hij ‘heerlijk’ zegt, snuift hij alsof hij de rust kan ruiken.

Het geritsel is verdwenen, het was loos alarm. Max sluipt weer verder maar blijft op zijn hoede. Het gevaar kan elk ogenblik opdoemen, uit elke hoek. Ook van binnenuit, wie zegt dat de vijand niet al door het slaapkamerraam van zijn ouders naar binnenkwam?

Hij bukt als hij het venster passeert. Het kozijn is van merantihout. Een dure houtsoort. Keihard. Zijn vader heeft het kozijn zelf gemaakt maar daar is niets van te zien. Het ziet er uit alsof een

[p. 29]

timmerman het gemaakt heeft. Dat is knap want zijn vader is geen timmerman. Zijn vader is dokter. Geen gewone dokter, maar een speciaal soort. Max is vergeten hoe dat heet. Zijn vader is een moeilijk woord. Zijn moeder is een moeder, maar soms niet. Dan is ze ziek en blijft dagenlang in de slaapkamer.

Max zou willen weten waarom dat zo was maar weet niet hoe hij het moet vragen. Als hij dat wel wist kon zijn vader het uitleggen. Zijn vader weet veel, hij leest boeken. Max mag niet in de studeerkamer komen. Er zijn geen ramen en het ruikt er naar potloodslijpsel. De honderden ruggen die de muur bedekken kijken streng als hoofdonderwijzers de kamer in.

Zijn vader vindt boeken belangrijk. Soms wijst hij naar zijn hoofd en zegt dan: ‘Alles kunnen ze je afpakken, je huis, je naam en je familie, maar wat dáár zit niet.’ Dan kijkt hij of hij pijn heeft en lacht tegelijk.

Max heeft ook een boek. Daar staat in hoe een soldaat moet wachtlopen en hoe een geweer werkt en op welke manier je je kan camoufleren opdat de vijand je niet opmerkt. Dat boek komt nog uit de oorlog. Het is van een soldaat geweest die sneuvelde toen Max nog niet geboren was.

Muisstil komt Max omhoog. Het slaapkamerraam staat wijdopen. De kamer is leeg. De wollen ruitjesdeken op het bed is een stuk teruggeslagen. Het gebloemde laken eronder is van een zachte stof die altijd warm aanvoelt.

Max kijkt naar de zandhoopjes in het gras, de plaatsen waar vannacht zijn manschappen een mijnenveld legden. Daar komt niemand doorheen. Voorzichtig sluit hij het raam. Niet alleen kan de vijand erdoor naar binnen, ook zouden zijn ouders, wanneer de vijand op de deur stond te rammen, in hun paniek naar buiten kunnen vluchten. Dan stappen ze op de mijnen. Zij herkennen geen mijnenveld. Geen van beiden is soldaat geweest, ook niet toen het oorlog was. Hun lichamen zullen ver omhoog worden geslingerd temidden van opspattende aarde. Ze zullen het niet overleven.

Voor de zekerheid zet Max het geweer nogmaals op scherp en sluipt door tot de hoek van het huis.

Hij loert om de hoekpunt. Aan de andere kant van de boerderij ligt de boomgaard. In de appelboom zit een blauw-witte vlek. Benno. Speelt met autoos en teddyberen. Een soldaat van niks. Hij zit wel vaker in die boom voor zich uit te kijken, urenlang soms.

[p. 30]

De laatste keer dat Benno meedeed was hij een mof. Kon niet tegen zijn verlies. Toen Max hem van achteren beslopen had en met zijn commandodolk buiten gevecht stelde, zette hij een verschrikkelijke keel op.

Hun moeder was razend geweest. De dolk, die hij zelf gemaakt had van een tak, brak ze doormidden en slingerde hem door de kamer. Als hij zijn geweer bij zich had gehad, had ze dat zeker ook vernield. Ze huilde en gilde en haar gezicht was wit.

‘Toe schat,’ had zijn vader gezegd. ‘Rustig.’ En: ‘Het zijn maar kinderen.’ Maar hij zei het zachter dan zijn moeder schreeuwde, alsof hij bang was dat ze het zou horen. Hij stond voor haar met zijn handen half omhoog, alsof hij haar naar de slaapkamer wilde duwen maar hij duwde tegen de lucht.

Pas toen hij niets meer zei ging zij uit zichzelf naar de slaapkamer. Met een rare hoge stem schreeuwde ze dat oorlog een rotspelletje was.

Ze had er niets van begrepen. Oorlog is geen spelletje.

Hun vader liep achter haar aan maar ging niet mee naar de slaapkamer. Hij ging de studeerkamer in.

De snotterende Benno had snel de laatste chocoladekoekjes opgegeten.

Dagenlang was hun moeder niet meer uit de slaapkamer gekomen. Max was bang geweest dat ze dood was.

Toen ze weer verscheen, plukte hij witte bloemetjes voor haar. Ze vlocht er een krans van die ze in haar haren deed zodat ze op een prinses leek. Hem noemde ze ‘prins’ en ze leerde hem een liedje over madeliefjes.

Daarvan staan er nog steeds een stel tussen het gras. De vijandelijke verkenner in de appelboom heeft niets in de gaten. Max legt aan en tuurt door het vizier tot het spleetje en de korrel op een lijn met het hoofd staan. Als hij de trekker overhaalde, zou hij hem pal tussen de ogen treffen. Max ziet voor zich hoe de soldaat met een verschrikkelijke kreet in slow motion uit de boom tuimelt en in het gras belandt, tussen de takken en de vergeten appels die opgezwollen en bruin op de vochtige bodem liggen.

Eenmaal is Max met zijn blote voeten op zo'n appeltje gaan staan. De gerimpelde blaas barstte open en de brei kroop als stront tussen zijn tenen. Met zijn ogen dicht en zonder hem aan te raken spoelde hij de voet af onder de buitenkraan. Hij heeft het aan niemand verteld.

[p. 31]

Er zijn geen vijandelijke soldaten meer te zien. Max inspecteert de voorgevel. Ook deze muur is vrij van explosieven. De bewoners van dit huis zijn voorlopig veilig.

Voor het huis ligt het grasveld. Makkelijk te overzien maar daarom ook des te moeilijker om te passeren. Er is nergens dekking. Hij laat de soldaten afmarcheren. In het niemandsland tussen eigen en vijandelijk gebied zouden ze als groep te veel opvallen.

Vanaf hier staat Max er alleen voor.

Hij waagt het erop. In tijgersluipgang steekt hij het grasveld over en zoekt dekking tussen de bessenstruiken van zijn vader. Max heeft geleerd om zonder gekraak tussen het kreupelhout door te komen. Het is erg stil, het minste geluid kan hem verraden. Hij zakt op zijn buik in het gras.

Om extra stil te zijn en alles te kunnen horen houdt hij zijn adem in.

Zijn wapen legt hij naast zich neer. Max kan zijn adem inhouden tot het gras paars wordt.

Op de verjaardag van Benno hield hij het vol tot hij helemaal draaierig werd. Vlak voor hij omviel sprong zijn vader op hem af en schudde hem heen en weer zodat hij wel moest uitademen. Eerst was Max boos op hem en daarna werd hij verdrietig. Papa nam hem op schoot en vroeg wat er aan de hand was. Er was niks aan de hand. Het is een spelletje.

Voor het gras paars wordt, hoort Max een geluid. Snel pakt hij zijn geweer weer op en tuurt door het vizier. Annegien. Ze loopt tussen de struiken van zijn vader door alsof dat heel gewoon is. Door het gaatje van zijn halfdicht geknepen oog lijkt ze heel dichtbij. Eerst ziet hij door het vizier alleen de kaplaarsjes, dan het rokje en de grofgebreide trui.

Annegien kent de namen van de bomen en ze heeft de geboorte van een kalf gezien. Zij zegt ‘best’ als ze goed bedoelt en ‘verdamme’ voor verdomme. Ze is hees en kauwt op grassprieten alsof ze rookt. Ooit lachte ze hem uit toen hij schrok van een koe die plotseling naar hem loeide. Koeiepoep heet vlaai of stront. Annegien plukt een paardebloem en kruipt dan weer door de heg die de grens tussen de erven vormt naar haar eigen land. Over de heg heen ziet hij de hoge staldeur van de buren openzwaaien en weer dichtslaan.

Max laat het wapen zakken. Hij heeft alle zijden van het huis en het grasveld tot in de bessenstruiken geïnspecteerd maar de

[p. 32]

patrouille is nog lang niet ten einde. Ook buiten de versperringen kan gevaar dreigen.

Hij scheurt een pluk gras uit de grond en klemt die voor zijn gezicht tegen de geweerloop. Camouflage. Als ze je niet zien kunnen ze je ook niks afpakken.

Tussen de struiken tijgert hij naar het gat in de heg waar Annegien daarnet doorheen kroop. Een paar meter achter de heg staat de buurman, de vader van Annegien.

Het is een boer want hij heeft beesten en op zijn hoofd draagt hij een pet. Hij staat erbij alsof alles van hem is en hij heeft een jachtgeweer. Soms komt de boer thuis met patrijzen. Laatst kwam hij hun een konijn brengen. Hij had hard op de houten voordeur geklopt en zijn onverstaanbare klanken door hun woonkamer gebrald. Hij had de vuile afwas op tafel zien staan. Hij had gegrinnikt omdat zijn moeder het bloederige, gevilde dier niet had durven vastpakken.

Zijn vader nam het aan en bedankte de boer maar ze hebben er niet van gegeten. Later hoorde hij zijn vader tegen de boer zeggen dat het konijn heerlijk was geweest. Zijn vader heeft tegen de boer gelogen.

Max knielt in de beschutting van de heg. De klompen van de boer zijn reusachtig. Op zijn overall zitten bruine vlekken. Boven het kraagje van de overall ligt, rood als een gevilde kat, de dikke nek. Vlak onder de pet steekt een randje vaal stekelhaar uit.

De zoon van de boer komt eraan. Hij heeft precies zo'n pet op als de boer maar onder zijn overall draag hij kaplaarzen. Ze zijn van dezelfde kleur als die van Max. Olijfgroen, zegt zijn moeder maar dat is niet waar. Het is legergroen.

De boer zegt iets onverstaanbaars tegen zijn zoon en wijst naar de grond. Daar ligt een houten schot, zo groot als een staldeur, op een gemetselde bakstenen rand.

Max richt zijn geweer op de nek van de boer.

‘Opbeur'n,’ zegt de boer tegen zijn zoon, op dezelfde toon als tegen de varkens, op dezelfde toon als hier op school de kinderen praten. Ze plakken alle woorden aan elkaar, spreken de klinkers verkleurd en zeurderig uit en slikken de laatste lettergrepen in zodat Max nooit weet wanneer ze klaar zijn met praten. Hij antwoordt liever niet, ze lachen om zijn stem.

De zoon gaat door de knieën en pakt het grote houten deksel beet. Het is zwaar, zijn gezicht wordt rood.

[p. 33]

Max houdt zijn adem in om beter te kunnen mikken. Zijn wapen is het repeteergeweer van een scherpschutter, buitgemaakt op de vijand. De kogel zal een klein gaatje maken in de nek en een groot gat in het voorhoofd.

Plotseling draait de boer zich om. Dwars door de dekking van de heg en de camouflage op de geweerloop heen kijken zijn ogen recht in die van Max. De boer grijnst. De dropzwarte tanden glinsteren in zijn mond.

‘Ah,’ kreunt de zoon. Hij heeft het luik door het dode punt heen getild en met een licht duwtje gooit hij het om. Bladeren en strootjes dwarrelen op als het zuchtend in het gras valt. Eronder vandaan komt een groot, rechthoekig gat gevuld met een zwartbruine brei.

Als een onzichtbaar strijdgas stijgt de gierlucht op uit de diepte, kruipt over het gras naar Max toe en valt als een net over hem heen.

De boer gaat in de houding staan en salueert naar Max. Zijn grijns wordt breder.

Max laat de camouflage uit zijn hand vallen.

‘Weet oe waar dat voor is?’ Dwingend priemt de boer met zijn vinger naar de gierput.

Max schudt van nee terwijl de rotte eierenlucht zijn neus en keel vult.

‘Doar stopp'n wie straks de Bolsjewieken in!’ Hij schatert het uit. Max springt op en vlucht zo snel hij kan, wég van dat onbegrijpelijke, flapperende woord en het donderende gelach van de boer en zijn zoon. Weg van dat peilloos diepe gat vol verrotting waarvan hij de smaak tot achter in zijn keel proeft. Het struikgewas striemt zijn gezicht en slaat het geweer uit zijn handen. Ontwapend rent hij over het gras met de madeliefjes, tot hij in de smalle gang tussen de zijmuur en de heg belandt. Hij struikelt en valt op zijn knieën tussen de hoopjes aarde. De mijnen gaan niet af. Het slaapkamerraam is nog dicht.

Max staat op en loopt naar de voordeur. Hij trekt zijn kaplaarzen uit en gaat naar binnen. Om deze tijd staat zijn moeder altijd in de keuken. Nu niet. In de woonkamer is niemand. Het is doodstil, alsof iedereen verstoppertje speelt en zijn adem inhoudt. In de gang is het donker. De deur van de slaapkamer is dicht. Die van de studeerkamer ook.

De deur van de kamer van Max en zijn broertje staat op een

[p. 34]

kier. Benno zal hem uitlachen als hij ziet dat hij zijn geweer kwijt is en dat er - hij merkt het nu pas - tranen op zijn wangen staan. Toch loopt Max de kamer in. Benno ligt in bed. Een dutje voor het eten noemt hun moeder dat. Vroeger sliepen ze altijd samen in een bed. Nu is hij daar te groot voor. Samen in bad gaan ze ook niet meer.

Voorzichtig gaat Max op de matras zitten, zo voorzichtig dat het niet kraakt. Benno's handen zijn schoon alsof ze pas gewassen zijn. In de ene duim zit een litteken. Dat is nog van toen ze in de stad woonden.

Max voelt ineens weer de pijn die hijzelf voelde toen hij het zachte duimpje van Benno tussen de voordeur en de post gekneld zag. Papa en mama waren snel met hem naar het ziekenhuis gereden. Max bleef thuis. Toen de auto de straat uit was, voelde hij de pijn niet meer en moest huilen. Toen heeft hij heel hard in zijn eigen duim gebeten. Het bloedde wel een beetje maar er kwam geen litteken van.

Max krijgt het koud. Net zo koud als toen, toen hij Benno hoorde gillen en het bloed zag. Stilletjes tilt hij de deken op en kruipt eronder. Benno is warm. Max legt zijn arm om hem heen en duwt zijn neus tegen Benno's wang. Hij wordt wakker.

‘Ga weg stinkerd!’ zegt Benno en hij geeft hem een por met zijn elleboog. Het doet pijn maar Max slaat niet terug.

Hij stapt het bed uit en sluipt de gang op. Muisstil opent Max het kelderluik, en even stil sluit hij het achter zich. Gebukt loopt hij de lage, donkere ruimte in. Hij struikelt niet over het kampeerbed en de kapotte rieten stoelen. Hij weet goed de weg. Hier staan de glazen potten. Als ze appelmoes eten moet hij die halen. Papa en mama kunnen niet zo diep bukken en Benno is bang in het donker. Max was vroeger ook bang in het donker. Vanavond eten ze geen appelmoes. Niemand zal hem hier zoeken.

Hij hurkt voor het van spinrag wazige kelderraampje. Van hieruit kan hij het grasveld aan de voorkant bestrijken. Alleen de voorkant. Niemand kan in zijn eentje alle kanten van een huis verdedigen maar de vijand zal verrast zijn. Niemand verwacht een mitrailleurnest op zo'n laag punt.

Mama en Benno zullen wakker worden van het lawaai als het vuurgevecht begint en papa zal uit zijn studeerkamer komen. Ze zullen tijd hebben om te vluchten door de achterdeur terwijl Max vecht tot de laatste man.

[p. 35]

Met een van de kapotte stoelen barricadeert hij het kelderluik. Zijn ogen wennen aan het donker. Hij kan de potten onderscheiden, en het grauwe baksteen en de modderige bruine vloer. De lucht die hier hangt noemt zijn vader ‘muf’. Max vindt de geur vies maar hij hoeft het niet te ruiken. Hij kan zijn adem inhouden. Dat kan hij volhouden tot het gras paars wordt, en zelfs nog langer, tot de grauwe kelderstenen groen worden, ja, Max zal zijn adem inhouden tot iemand hem vindt en vertelt dat zijn oorlog voorbij is.