De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 21]

Bij de dood van Marko
Peter Verstegen

Marko was al vijftien maanden erg ziek en het ging de laatste weken steeds slechter, toch ben je er niet op voorbereid hoe hard de klap van zijn dood aan zou komen. Marko was iemand voor wie een woord als ‘ziele-adel’ kon zijn uitgevonden. Zijn talent voor vriendschap, zijn geestdrift voor literatuur en muziek, zijn overrompelende charme, zijn generositeit, het maakte hem tot de bijzonderste mens die ik heb gekend. Daarbij was hij een van de bijzonderste vertalers die Nederland heeft gekend. Als men een lijst zou aanleggen, niet van de mooiste Nederlandse gedichten, maar van de mooiste gedichten in het Nederlands, via vertaling, dan zouden er heel wat van Marko's hand op te vinden zijn: van Majakovski, Chodasevitsj en Tsvetajeva bij de Russen, maar ook van Heine, Housman, Emily Dickinson, Montale, Vayenas. Hij vertaalde vanuit verwantschap; het vertalen van een gedicht omschreef hij als ‘een onontkoombaar stuk geestesgoed geestelijk demonteren en in de eigen taal weer in elkaar zetten’, en het voornaamste woord is hier ‘onontkoombaar’. Het was voor hem ook onontkoombaar dat hij Russisch ging studeren nadat hij in Belgrado Majakovski had gelezen in een Servische vertaling. Niet zo heel veel jaren later leverde hij zijn eerste eigen Majakovski-vertaling, het befaamde lange gedicht ‘Wolk in broek’, waarvoor hij beloond werd met de Nijhoffprijs. Het meest trots was hij bij die gelegenheid op het felicitatietelegram van Lili Brik, Majakovski's geliefde, die hij in Moskou had ontmoet.

Als vertaler wilde hij, zoals hij eens zei, ‘het hele varken van de taal’ gebruiken, van verfijnd tot grof, van teder tot afstotend, van stadhuistaal tot schuttingtaal, en soms moest hij jaren wachten voor hij in een Majakovski-vertaling een juweeltje van schuttingtaal kon gebruiken dat hij had opgevangen toen twee hoeren bij hem in de Koestraat elkaar in de haren vlogen. Maar ook was zijn woordenschat zoveel groter dan die van de late twintigste eeuw. Door zijn fascinatie voor negentiende-eeuwse dichters, vooral Staring, was het vocabulaire van de vorige eeuw hem totaal eigen, en daarbij kwam nog zijn kennis van bargoens en streektaal. In een Majakovski-vertaling gebruikte hij het woord ‘tiengeboden’ in de

[p. 22]

zin van ‘handen’ en Marko was verbaasd als iemand die ‘goed-Nederlandse’ betekenis niet kende. Dat alles maakt de taal van zijn vertalingen, hoe inhoudelijk getrouw die ook zijn, ongewoon rijk en gevarieerd. Hij koos dichters en prozaïsten waarbij de oorspronkelijke taal vroeg om die aanpak. Duitse en Engelse vertalingen van Majakovski missen de fonkeling en de expressieve kracht waardoor hij in het Nederlands zo'n uniek dichter is geworden.

Ik leerde Marko beter kennen toen we allebei terecht waren gekomen in de jury van de Nijhoffprijs, zo'n 25 jaar geleden. Van zijn exuberante kant, waarover ik gehoord had, zijn vermogen om feest te vieren, de sirtaki te dansen en elke bootwerker onder de tafel te drinken, heb ik toen niet veel gemerkt, en later vertelde hij me dat de vergaderingen van de Nijhoffjury zowat de enige gelegenheden waren waarvoor hij zijn huis uit kwam. Hij vond zichzelf niet goed genoeg, vond zijn werk niet voldoende ‘rechtvaardiging van een bestaan’, zo'n gevoel waar mensen op wie dat van toepassing is nooit last van schijnen te krijgen. Het was een klassiek geval van een depressie die jarenlang heeft geduurd. In 1979 kwam het zover dat zijn psychiater hem, uiteraard met de beste bedoelingen, opdroeg om te stoppen met zijn literaire werk, en alleen nog aan muziek te doen. Hij zou de kost gaan verdienen met het geven van pianoles. Dat het uiteindelijk anders is gegaan, is stellig een strop geweest voor de pianoleerlingen die hij zou hebben gehad, maar het is grote winst geweest voor de literatuur en vooral de vertaalde poëzie.

In de lente van 1980 kreeg ik zelf een klap van de molen, maar mijn gekte was het vrolijke tegendeel van een depressie. In die situatie ontstond de vertalersactie ‘Geef ons heden’, bedoeld om ook vertalers in aanmerking te laten komen voor subsidies van het Fonds voor de Letteren. Een onderdeel van de actie was het maken van een Zwartboek bestaande uit interviews met vertalers, toegespitst op hun deplorabele financiële positie. Nadat hijzelf geïnterviewd was, werd Marko aangestoken door het algemene enthousiasme en begon actief mee te doen. Het is in die context dat we besloten een literair blad te beginnen. Het was eigenlijk in een half uurtje beklonken, bij Café Bern op de Nieuwmarkt. Het blad moest een Nederlandse en een vertaalde afdeling hebben, verdeeld in vaste rubrieken, en vooral literaturen of auteurs in de schijnwerpers plaatsen die nog weinig bekend waren. Light Verse zou een vast bestanddeel vormen. Marko stelde één typerende eis:

[p. 23]

geen polemiek en geen recensies. Ook wilde hij een rubriek Anthologie om mensen onder de aandacht te brengen die ten onrechte vergeten waren.

In het kader van de vertalersactie hadden we stickers laten maken met de provocerende tekst ‘De taxichauffeurs staan achter de vertalers’. De Amstelveense drukker van die sticker had een zetmachine en wilde ons daar gratis gebruik van laten maken. Deze voorwereldlijke zetcomputer was zo groot als een flinke stoommachine en wij zaten erachter op een soort tractorzadels en tikten op een voor ons futuristisch beeldscherm de kopij in die we verzameld hadden. Elke bladzij kopij moest als een foto door een scherp riekend chemisch bad worden gehaald voordat de tekst zichtbaar werd.

Later hebben we die episode beschreven als een coup de folie à deux. Een tekening van Poesjkin waarin we Don Quichot te paard meenden te herkennen, kozen we als passend logo voor ons blad. De hele onderneming was donquichottesk, vooral omdat we zelf het financiële risico wilden dragen. Het blad zou dan ook niet lang zijn blijven bestaan als uitgever Bert Bakker zich er niet na het tweede nummer over had ontfermd. Daardoor kon het tot bloei komen en dat gaf de stoot tot een periode van grote literaire vruchtbaarheid voor Marko, terwijl hij ook zijn passie kon uitleven om jonge dichters en beginnende vertalers op weg te helpen. Marko maakte in die jaren zijn nieuwe grote Majakovski-vertalingen; hij ontdekte en vertaalde Chodasevitsj; hij redigeerde de Tweede Ronde Reeks voor vertaalde poëzie; hij schreef zijn prachtige essays ‘Krullen uit de werkplaats’ en hij publiceerde zijn eigen dichtbundel ‘Herderstas’. Hij was onvermoeibaar en hij was de ziel van het blad; ik was misschien praktischer ingesteld, maar het heilig vuur kwam vooral van hem.

Er is nooit een echte inzinking gevolgd, want dat Marko zich na een jaar of vier, vijf minder actief met het blad ging bezighouden, had een bij uitstek positieve reden: hij vond zijn vriend en levenspartner, Rolfe, en vestigde zich met hem op het Griekse eiland Hydra waar ze allebei al banden mee hadden voor ze elkaar leerden kennen. Uit de verte en als hij terug was in Nederland bleef hij het blad mede vorm geven; het blad was zijn trots en zijn oogappel, tot het laatst in het ziekenhuis.

Op 22 januari van dit jaar belde hij mij uit het ziekenhuis op, omdat hij in een overlijdensadvertentie in de NRC een gedicht van

[p. 24]

Emily Dickinson had zien staan. Op zijn verzoek heb ik dat vertaald, maar hij gaf er de finishing touch aan met een paar betere regels, zodat de vertaling van ons samen is. Ik wil er graag mee besluiten:

De afstand die de doden gaan
Is niet meteen te zien -
Je denkt nog menig, vurig jaar:
Ze keren weer misschien.

Dat wij ze volgen in hun spoor
Wordt allengs zekerheid;
Zo innig gingen wij reeds om
Met hun verstreken tijd.